Berigten van het Historisch Gezelschap te Utrecht. Deel 1

[p. 18]

Johannes van der Linden,
Abt van St. Geertrui te Leuven. Afgevaardigde ter Staten Gen. Lid van den Raad van State. - Door Prof. L.G. Visscher.

Johannes van der Linden behoorde tot een aanzienlijk brabandsch geslacht⁽¹⁾, en begaf zich als regulier kanonik in de abdij van St. Geertrui te Leuven, eene stichting, waarin alleen edellieden, die acht kwartieren bewijzen konden, werden opgenomen⁽²⁾. Tot abt verheven, zat hij, wegens den

(1) De kwartieren van van der Linden waren van der Linden, Hermeis, van der Borcht, van Duffle, Marneffe, Absolons, Dongelberghe, Dintre. Zie verder over den adel van zijn geslacht Le Nobilaire des Pays-bas. In 1663, verhief de koning de heerlijkheid Hooghevorst tot eene baronnie, en zulks ten voordeele van Philips van der Linden, opperhoutvester in Braband, welke waardigheid hij 30 jaren bekleed had, opgevolgd zijnde aan zijn' vader, die dat ambt gedurende 50 jaren bediende. Zij waren, zegt de koninklijke ordonnantie, door de Dongelberghen, aan de voormalige hertogen van Braband verwant. Le Théâtre de la Noblesse du Brabant, 67.

(2) St. Geertrui was in het laatst der XII. eeuw slechts eene kapel ter eere van vrouw Geertruide, waarover wij in het Historisch Tijdschrift gehandeld hebben. Dit kleine bedehuis, door een' vicar is bediend, stond onder het gezag van St. Pieters kapittel, doch werd, op verzoek van Hendrik I, in 1204 van de moederkerk gescheiden, en als eene proostdij, voor de reguliere kanoniken van St. Augustinus, op zich zelf geplaatst. Franco was er de eerste proost, en stierf 1229; zijnde de aldus vernieuwde stichting, door Hugo, bisschop van Luik, en Engelbert, aartsbisschop van Keulen, in 1207 bevestigd. - In 1228 was de voormalige kapel in eene kerk herbouwd, in 1252 werd die kerk eene parochie. Voorts telde men XIV. proosten tot 1420. Zie de lijst bij Sanderus, Grand Théâtre Sacré de Brab., II. 106. Na 1420 werd Gautier Moillaert proost van St. Geertrui, in 1428 verkreeg hij de waardigheid van privilegiebewaarder der universiteit, waarna het convent door Nicolaus V. tot eene abdij verheven werd, 1446. In 1453 voltooide men den toren, die, even als de kerk, in fraaijen gothischen stijl is opgetrokken. In 1465 droeg Moillaert het beheer des kloosters en de handhaving der academische regten, sedert aan dit prelaatschap verbonden, op Theod. van Brakel over. Deze tweede abt stelde de broederschap van St. Geertrui in, en stierf 1488. De derde abt was Jan van der Meere, overleden 1514. De vierde abt was Antonie van Nieuwenhoven, vroeger pastoor van Oosterwijk, en het hoofd der brabandsche oppositie in de staten-generaal van vrouw Margaretha. Zie Altmeijer, Marguerite d'Autriche, 130. Hij stierf 1528. De vijfde abt was Pieter Was van Brussel, die in 1551 door Philipp. Hosdenius, als zesden abt, werd opgevolgd. Wij kennen hem niet verder dan Sanderus. De zevende abt is onze Johan van der Linden. - Hij stierf 1585. Na hem kwam Adriaan van Beaufort, als achtste abt, en stierf 1593. De volgende was Arnout van Rijntshout (van 's Hertogenbosch) gekozen 1593. - In 1605 stichtte hij een prachtig gebouw met galerijen om den hof. De tiende abt, Louis van Rijnatten genaamd, overleed 1626, opgevolgd door den meer bekenden elfden abt Jos. Geld, a Rijckel (Foppens 773) stierf 1642. Na de Rijckel volgt eene nieuwe reeks van gemyterde abten, beginnende bij Sanderus met Winand de la Margelle, en loopende tot Philippus de Herzeles, in 1722 gekozen. Wie hem opgevolgd is, kunnen wij in dit oogenblik niet aanwijzen; doch, onze leuvensche herinneringen, de herinneringen van het Collegium philosophicum, brengen ons nogtans te binnen, dat er in de kerk van St. Geertrui, tegenover de fraaije grafstede van Claude Franc. de la Vieuville, een' der gemyterde abten, een opschrift moet bestaan ter eere van den baron de Renesse, insgelijks prelaat dezer abdij, en overleden 1785. Of hij nog een' opvolger gehad heeft, is ons ontschoten; doch wij gedenken altijd aan een fraai opschrift, onder een crucifix, bij de St. Geertenskerk te Leuven geplaatst, te weten:

Effigiem Christi, dum transis, pronus honora;
Sed non effigiem, sed quem designat adora.

dat is:

Eer Christi beeld, aanbid het niet,
Aanbid den God, wiens beeld gij ziet.

In 1797 werd de abdij opgeheven, in 1799 verdween het kerkhof, dat sedert 1804 met boomen beplant is. Eindelijk is het grootste gedeelte der stichting in 1822 afgebroken, in dier voege, dat nu ter tijd alleen de toren en kerk, uit het oogpunt der kunst nog allezins merkwaardig, zijn overgebleven.

[p. 19]

eersten staat, in de staten van Braband, en werd vervolgens ter algemeene staten gedeputeerd; ook zijn broeder Karel van der Linden, abt van het Park, in de nabijheid van Leuven gelegen, vertegenwoordigde de geestelijke bezittingen zijner

[p. 20]

orde in de hooge vergaderingen des lands. Hij was bovendien gaardermeester voor de kerkelijke schatting, ten behoeve van het trentsche concilie. Namens de staten van Braband, ging hij als gezant naar Spanje, en verwierf de opheffing van den 10. en 20. penning. Even als vele andere geestelijken, was hij zeer tegen den hertog van Alba, maar ook evenzeer tegen den prins van Oranje, dien hij in het allerminste niet vertrouwde. Dans l'essemblée des Etats, zegt Parcival⁽¹⁾, il resista en face au prince d'Orange, qui décrioit injurieusement le luxe des Espagnols, qui alloient disoit il detruysant les provinces. Van der Linden, qui n'ignoroit pas le but de ces intentions, lui repondit: il vaut mieux que le pais soit appauvri que corrompu. Dan genoeg van den abt van 't Park, die, tijdens de onderhandelingen over den raad van state, reeds overleden was. Wij zouden er anders nog bij kunnen voegen, dat ook Hunnaeus hem gedenkt in de opdragt van zijne verhandeling: de Sacramentis⁽²⁾, waar wij vernemen, dat hij, even als zijn broeder Johannes, abt van St. Geertrui, te Leuven gestudeerd had, en mede een kweekeling was der paedagogie van het kasteel. Die opdragt aan Joh. van der Linden, bij gelegenheid zijner verheffing tot abt van St. Geertrui, gerigt, en gedagt. Cal. Octobr. 1569, leert ons tevens, dat hij de abdij reeds tien jaren te voren, als prior, bestuurd had, en nu, om zijne voortreffelijkheid, met voorbijgang van zoo vele andere uitmuntende mannen, en behoudens de goedkeuring van Z.M., tot den hoogsten rang verheven was. Ik feliciteer, zegt Hunnaeus, het gesticht, dat onder Phil. Hosdenius van elk een geprezen werd, en in u een' abt heeft gekregen, die zijn' voorganger, zoo niet overtreffen, althans evenaren zal. Ik felieiteer geheel de parochie van St. Geertrui. Ik felieiteer de armen en ongelukkigen, die in u een' vader en voorspreker bekomen hebben, genegen om de voetstappen van zijn' voorganger te drukken. - Zoo men ziet, die opdragt is belangrijk genoeg, en brengt althans de biographie der

(1) Parcival, Descript. de Louvain, 251.

(2) Hunnaei, de Sacrantentis Eccles. Antv. ex off. Plant. 1570, f^o.

[p. 21]

van der Linden een weinig verder dan bij de Jonge en Groen⁽¹⁾, die welligt geene gelegenheid hadden, om het verschimmelde boekwerk de Sacramentis eens even op te slaan. Behalve Johannes en Karel, beiden geestelijken, was er nog een derde broeder, Jan van der Linden, vermoedelijk de oudste; hij volgde eene wereldlijke loopbaan. In 1544 schonk Karel V. hem de ridderlijke waardigheid, in 1557 en 1561 was hij burgemeester van Leuven, en in 1579 Amman te Antwerpen⁽²⁾; Joannes en Jodoeus van der Linden, bij Foppens, Bibl. Belg. 678, 769 vermeld, zullen zijne kleinzonen geweest zijn. Hoe dit zij, hij moet, even als zijn broeder van St. Geertrui, het vertrouwen van Willem I bezeten hebben. Of die van der Linden het echter regt goed meenden, zou ik zeer betwijfelen; want hoezeer ook Johannes des prinsen oogmerk bij de pacificatie van Gent 1576, en later bij de algemeene staten ter harte nam, en, om dien tijd, de brusselsche volkspartij ondersteunde, hij bleef toch altijd abt van St. Geertrui, ernstig catholijk, en tot een verdrag met den koning gezind. Als afgevaardigde bij den kèulschen vredehandel, sprak hij, op zijne reis naar Duitschland, reeds veel kwaads van den prins (Groen, VI. 637) 1579. Wat hij verder te Keulen deed, is bekend, en blijkt ook uit eene missive aan den antwerpschen burgemeester van Straelen (Groen, VI. 661), voorts uit zijn schrijven aan de magistraat van 's Hertogenbosch (Groen, VII. 23), en vooral uit een merkwaardig opstel aan zijn' broeder Jan, door van de Spiegel medegedeeld⁽³⁾, daar bijvoegende, dat er nog meer brieven waren van dien man, die voorzeker den prince geen goed hart heeft toegedragen.

Na den mislukten vredehandel bleef Joh. van der Linden met zijn' mede-afgevaardigde, den abt van Maroiles, nog eenigen tijd te Keulen, waar zij, door tusschenkomst der spaansche gezanten, zich met den koning verzoenden, en, op

(1) J.C. de Jonge, Unre van Brussel, 38. Groen, Archives.

(2) Nobil. des Paysbas, I. 43.

(3) Van de Spiegel, Onuitgeg. Stukken, II 236.

[p. 22]

voordragt des hertogs van Parma, tot leden van den raad van state (te weten den leuvenschen raad van state) benoemd werden. Jay recu - zoo schrijft Maroiles aan Granvelle, 17 Junij 1580, - Jay recu lettre du XX du mois passé de Monseigneur le prince de Parma, par la quelle il n' advertist que Sa Majesté auroit esté servi de me denommer de son Conseil destat, et que pour assister au D^o Conseil de ma personne, j'eusse a retourner en Haynault. J' ay respondu à Son Excell. que ne fauldray d'obtemperer a son commandement pour m'employer de coeur et d'affection a la deserviture d'une charge si principale; mais qu'obstant la maladie de Madame la duchesse d' Arschot Monsieur le duc son mary ne pouvoit si tost partir; le quel m'a plusieurs fois requis de ne l'abandonner, ains d' attendre son aller, pour rentrer ensemble au pais, a quoy sa dite excellence pour certains bon respects condescendu, et ne fauldray de donner toute presse a nostre dict retour, pour procurer a bon escient en toute sincerité et fidelité le retablissement des affaires. Et combien que jay entendu que par dessous main que touchant la denomination de Monsieur le prelat de Sainte Gertrude et de moy il seroit esté meu quelque difficulté, principallement par aulcuns Ecclesiastiques suspecte ou calomnians a grand tort noz actions passées, si ne laisserons nous de nous maintenir au reng et degres qu'il a pleu a sa dite Majesté nous meitre, pour l'ardent desir qu avons de luy faire service aussi bon et meilleurs qu'eux, que aussi pour ne ceder a tels personnages jaloux de nostre prosperité, esperant que nos comportement seront tels que Dieu, Sa Majesté la patrie, amis confreres et autres en recuperont service agreable⁽¹⁾.

Eene overtuiging als deze laten wij voor hetgeen zij is, wij willen haar des noods prijzen; maar wij zijn tegen de beschouwing van den heer Groen, die, op gezag van een of twee brieven, Maroiles en St. Geertrui als vrienden, als partisans zelés van Willem I durft voorstellen, zonder ons in het minste te waarschuwen, dat die zelfde personen eerlang

(1) Lettres Intcreeptés de quelques patnots masques. Anvers. Guil. Riviere, 1580, 4^o.

[p. 23]

tot den vijand overgingen. Immers uit de briefwisseling van Maroiles met den koning blijkt ten volle, dat zij (Aerschot, Maroiles en St. Geertrui) een diep berouw hadden over hetgeen er vroeger was voorgevallen. Neantmoins, zoo schrijft Maroiles 25 Junij 1580, n'espargneray paine ny traveil pour parvenir à ce que dessus (te weten de onderwerping van Nederland) et ne cederoye toutesfois volontier a autre qui que ce fust, qu'il se puisse vanter avec verité de sy dcbvoir plus fidellement rendement et franchement employer qtie moy, combien que j'entens aucuns jaloux de mon bonheur et ennemis de ma prosperité ont voulu impugner la dite denomination et de Monsieur le prelat de St. Gertrude⁽¹⁾ calomniant et interpretant sinistrement noz actions passées, en quoy ils se monstrent bien peu advisez et trop appassionez, veu que tout ce que avons faict, a esté par leur charge tres expresse, estant tres mal seant à eux soy vouloir laver pour rejecter la coulpe sur autruy, attendu mesme que selon la reigle de droit: celuy n'est recepvable a accuser qui est coulpable du mesme faict. - Et veu que par la clemence de votre Majesté toutes choses passées demeurent obliées: il est impertinent d'entrer en contention exprobation ou aulcune recherche avec nous, qui ne sommes estez que leurs adjointz: aultrement s'il estoit question desplucher leurs desportemens et interpreter le tout en mal, ils ne seroyent saus macule, car si nous avons mal fait ils nous ont mal commande. 25 Junij 1580.

De abt van St. Geertrui bevond zich op dien oogenblik te 's Hertogenbosch, alwaar hij zorg droeg, dat niet geheel Braband, door het overgaan dier stad, in handen viel van den prins. D^o tua - zoo schreef althans Caspar Schets aan den president Fonck, - D^o tua quae earum provinciarum situm et momentum probe novit, satis intelligit quanta nunc spe se fovitent bene erga Regiam Majestatem affecti. Qui propter Diestam nuper ab ordinum milite rursum occupatam nova

(1) Te weten de algemeene staten, vroeger door Maroiles en St. Geertrui beheerscht, en nu aan Parma onderworpen, schonken de beide prelaten geen vertrouwen meer, en wilden hen buiten bediening houden.

[p. 24]

anxietate et metu torquentur. Quae nisi Buschiducum obstaret iam prorsus Auriaca foret. Hanc Abbas D. Gertrudis sua praesentia in officio continere et tueri fertur⁽¹⁾.

Dit een en ander te Madrid ontvangen zijnde, schreef weder Granvelle aan den proost Morillon⁽²⁾: ‘Aengaende den raedt van state, de brieven tot nu toe ghecomen, en hebben ons gheene swaericheyt ghebrocht dan van de twee abten, waerop men verwacht de antwoorde van de staten. De gouverneurs dienen daer seer wel. Men sal sien wat sy lieden ten eynde sullen resolveren. Aengaende de abten men salder op letten; het is waer dat se ghefaelgeert hebben, maer te Colen hebben sy in diverse middelen ghedient. Hij (Maroiles of St. Geertrui?) heeft ghelt ontfangen om den Orangier (deur venijn) te doen expediëren ende isser noch op uuyte. Ick hebbe zyne brieven ghesien, die my niet en behaghen; maer hy en sal hem nemmermeer betrouwen op denselven Orangier.

En weder eenige dagen later, heet het, in een' brief van Granvelle aan d'Assonville: ‘Ick hope dat den raedt van staete dienen sal, ende indien de staten (die over de benoeming waren geraadpleegd) blyven in de swaricheyt van de twee abten, dewelcke naar mijn advys alleen is die se moghen maecken, men sal sien sulck als. Zyne Maj. sal resolveren. De president van Vlaenderen excuseert hem door dien hy niet en begheert te verlaeten den staet van-president, met denwelcken, alsoo Zyne Majest. schrijft, gheenen anderen en mach bedient worde, ende Zyne Maj. hadde zynen wille opentlick gheseyt.

Joh van der Linden nam eerlang zitting in den koninklijken raad van state, nu weder te Brussel gevestigd. Hij stierf 22 Januarij 1585, en ligt in de kerk van St. Geertrui begraven⁽³⁾.

(1) Zie de Lettres Interceptées.

(2) Afgheworpene brieven van den Cardinael van Granvelle, enz. Antw. 1580, 4^o.

(3) Zie het grafschrift bij Sanderus.