De Belgische Illustratie. Jaargang 14

Een bezoek aan het eiland Terschelling.
(Vervolg.)

VII.
De ‘Lutine.’

Wanneer de Terschellinger visschers op een winteravond eens recht genoeglijk in hun wachthuis zitten te praten, kan men er bijna zeker van zijn, dat de een of ander van het gezelschap een woord of liever een naam noemt, die op het eiland in de volle beteekenis van het woord een tooverklank heeft. Wat voor een bergachtig land de kabouters, nixen of bergreuzen zijn, die over schatten beschikken, wat voor een vlak land het beroemde ezeltje is, dat zijn eigenaar de gemunte guldens en rijksdaalders in den schoot werpt, is voor Terschelling het millioenenschip, dat den naam draagt van Lutine of kwelduivel. De Terschellingers staan met hun millioenenschip intusschen op een meer practischen bodem dan andere volken met hun kabouters of ezeltjes, die slechts het werk zijn van een dichterlijken geest; want het is een feit, dat op hunne kusten een schip is gestrand, 't welk omstreeks veertien millioen aan gouden en zilveren staven en munten moet bevatten.

Geen wonder dan ook dat de kwinkslagen op de Lutine altijd gaarne gehoord worden, terwijl de zekerheid dat de schatten, welke het inhoudt, daar maar voor het vatten liggen en toch als 't ware onbereikbaar zijn aan het geheel een schijn geven van een tooversprookje, wat het in waarheid niet is.

Niet alleen toch heeft men reeds een gedeelte - zij het ook slechts een klein gedeelte - van die schatten geborgen en daardoor stellige bewijzen van hun bestaan gekregen, maar het is sedert dien tijd ook mogen gelukken, de juiste plaats op te sporen waar het wrak ligt.

Laat mij, alvorens verder te gaan, eerst de geschiedenis van dit tooverschip meêdeelen; ik moet daarbij intusschen verklaren, dat deze grootendeels op vermoedens berust, die echter zulk een schijn van zekerheid hebben, dat, al mogen de kleine bijzonderheden niet geheel juist zijn, toch de hoofdzaak geheel waar blijft.

Men schreef het jaar 1799. Bijna iedereen weet dat destijds Nederland verdeeld was in twee partijen, de zoogenaamde patriotten en prinsgezinden, die elkaar met de felheid van een binnenlandschen oorlog bestreden. Prins Willem V was naar Engeland geweken en met hem velen zijner aanhangers; van daar uit werd menige poging beproefd om de patriotten afbreuk te doen en de opstand van de prinsgezinden gesteund en geleid, wat de prinsenpartij met meer schijn van recht kon doen, dewijl het vaderland overstroomd was door de zoogenaamde vrijheid, gelijkheid en broederlijkheid brengende Franschen, die hier met vlag en wimpel waren ontvangen.

De inval van een russisch-engelsch leger, dat aan den Helder landde, was den prinsgezinden eene welkome gelegenheid, om een woordje meê te komen spreken in de bataafsche republiek en de hollandsche elementen waren daarin dan ook talrijk vertegenwoordigd. Hoe gemakkelijk de landing ook geweest ware, even moeielijk scheen het dit gekombineerd leger om zich staande te houden; want toen het, verder doordringende, in Noord-Holland, te Bergen en te Castricum op een fransch-bataafsch leger stiet, wist het niets beters te doen dan zich zoo spoedig mogelijk weêr in te schepen en onverwijld het land en de kusten te verlaten.

Voor velen is het een raadsel gebleven waarom het verbonden leger na de nederlaag te Bergen zoo spoedig het land ruimde, dewijl het toch nog altijd eene te vreezen macht was gebleven, die na zich hersteld te hebben, het franschbataafsche leger zonder vrees onder de oogen kon komen. Een enkel woord heldert dit op: Op denzelfden dag dat de slag van Bergen geleverd werd strandde op de Vliekust het transportschip de Lutine.

De gelukkige landing van het engelsch-russische leger had de prinsenpartij in Engeland zooveel goede verwachtingen gegeven, dat velen hunner, zoodra deze tijding hen bereikte, hunne kostbaarheden inpakten of te gelde maakten en slechts op eene gelegenheid wachtten om weêr naar het vaderland terug te keeren. Enkelen hunner hadden zich reeds ingescheept, doch de meesten moesten hun ongeduld bedwingen en wachten op de uitrusting van het transportschip de Lutine, dat voldoende geldmiddelen zou aanbrengen om voorloopig de zaken eenige maanden gaande te houden.

Er is veel getwist over de vraag of de Lutine alleen bestemd was om geld voor het geallieerde leger over te brengen. De groote engelsche Verzekering-Maatschappij Lloyd, bij wie het schip verzekerd was, zou daarover de beste inlichtingen hebben kunnen geven, doch men vergete niet dat het een zeer onrustige tijd was, zoo dat niemand daar ooit werk van heeft gemaakt, en toen in 1838 de londensche beurs door brand in de asch werd gelegd, waardoor tevens de kantoren der Lloyd's verwoest werden, was het onmogelijk de officiëele opgaven daarvan na te zien. Zooveel schijnt zeker, dat bij de Lloyd's de Lutine stond aangeschreven als bestemd voor Hamburg, terwijl een nauwkeurig onderzoek naar de vermoedelijke lading door een der hoofdagenten van de Maatschappij het volgende lijstje tot gevolg heeft gehad.

In de Lutine waren geborgen:

p. st.	900.000 van Lloyd's aan gouden zilverstaven;
p. st.	160.000 voor Hamburger rekekening;
p. st.	140.000 om het leger te betalen.
Totaal p. st. 1.200.000

Wanneer men het engelsch pond à gl. 12. - rekent bedraagt deze som

	gl. 14.400.000. -
Hiervan werden in de jaren 1800 en 1801 geborgen	gl. 572.582. -
	gl. 13.827.418. -
Terwijl van 1857-1861 nog geborgen werd:	gl. 529.055. -
Zoodat thans nog in de Lutine moet zijn	gl. 13.298.363. -

Deze uitweiding heeft ons een weinig uit den koers gebracht, doch dewijl de lezer nu meteen weet dat het tooververtelsel van het millioenenschip eigenlijk geen vertelsel is en dat er alleen een verschil van gevoelen bestaat of het schip gedeeltelijk voor Hamburg ot geheel voor Nederland bestemd was, zal men mij deze gaarne vergeven. Keeren we dan naar de Lutine terug.

Op den 6^en october 1799 verliet het schip Plymouth en zette koers naar Nederland. Naar men meent te weten had het 274 opvarenden aan boord, waaronder zeer vele geëmigreerden. Den 9^en october bereikte het de gevaarlijke Buitengronden van Terschelling in de richting van de kust van Vlieland.

Plotseling, terwijl alles lacht en jubelt, voelt men een schok: het schip is gestrand. Alle pogingen worden aangewend om het weêr vlot te krijgen, en men kan er zeker van zijn, dat de Terschellingers van dien tijd hun Guusje! Guusje! hebben doen weêrklinken.

Maar eensklaps steekt er een hevige storm op. Het schip wordt door de woedende golven gebeukt; de stortzeeën slaan meêdoogenloos alles van het dek en weldra baant zich het water een weg in het schip, dat, meer en meer zinkende, niet langer tot verblijf kan dienen van zoovelen, die er nog kort geleden feest vierden. Op wrakstukken trachten velen het bedreigde leven te redden, doch te vergeefs; weldra verdwijnen allen in de diepte, uitgezonderd één man, de

[p. 127]

scheepsklerk, die bewusteloos en doodelijk gekwetst op het Vliestrand geworpen, aldaar opgenomen en liefderijk verpleegd werd. Dagen en weken lang genoot hij daar allerlei weldaden, doch vertelde niet welke schatten het gezonken vaartuig bevatte. Eerst toen hij naar Terschelling vervoerd was, waar hij zijn einde voelde naderen, deelde hij mede wat hij van de bestemming van het schip wist of dacht, alsmeê welke schatten het bevatte, waarna hij den laatsten adem uitblies.

Het zal niemand verwonderen dat men op Terschelling geen rust of duur meer had toen men wist dat zulke schatten in hunne nabijheid en onder hun bereik verborgen lagen. Welke plannen daar in die dagen besproken werden, zal wel nooit aan het nageslacht bekend worden, doch zeker is het, dat menigeen toen luchtkasteelen heeft gebouwd, die, zoo als het 't lot van alle luchtkasteelen is, in rook zijn vergaan. De handen werden echter uit de mouwen gestoken en men wilde ten minste beproeven wat er gedaan kon worden, om het goud en zilver aan het daglicht te brengen.

Onder leiding van den strandvonder werden nu in de twee jaren, volgende op de schipbreuk, pogingen in het werk gesteld om met tangen en oesterbeugels de aangekondigde waarden op te halen, hetgeen met een goeden uitslag werd bekroond. Het volgende lijstje van de geborgen schatten moge een denkbeeld geven van den inhoud der Lutine. In beide genoemde jaren werden gevonden:

Gouden staven 58 stuks wegende.	323 kilo
Zilveren id 35 stuks wegende	879 kilo
Pilaar piasters of Spaansche matten	41.510 stuks
Halve dito	212 stuks
Gouden dubloenen	179 stuks
Halve dito	20 stuks
Kwart dito	24 stuks
Achtste dito	18 stuks
Zestiende dito	28 stuks
Louis d'or	128 stuks
Dubbele dito	81 stuks
Guinjes	4 stuks
Halve dito	2 stuks
te samen vertegenwoordigende eene waarde van	gl. 572.582.

Het zilvergeld was reeds zwart geworden en men meende dat het meer waarde had indien men het blank schuurde, zoo dat er dagen lang op Terschelling geschuurd werd.

Er leven nog enkele oude Terschellingers, die zich zeer goed dit zonderling werk herinneren en allerlei anecdoten weten te vertellen over de goud- en zilverkoorts, die de hersens der eilanders zoo op hol bracht, dat het daar in die dagen een dolhuis geleek. Het aanbrengen van het opgevischte goud en zilver op wagens was dan ook wel geschikt om den verstandigsten mensch geheel het hoofd te doen kwijt raken, vooral als men daarbij in aanmerking neemt, dat men voor die waarden op het gewone bergloon rekende. Deze rekening was echter buiten den waard gemaakt, even als ook zeer spoedig het goud- en zilver-visschen ophield.

De verzanding van het wrak maakte een einde aan de visscherij en eerst in 1814 schijnt het wrak opnieuw te hebben bloot gelegen, wat overigens wel eens meer het geval kan zijn geweest, zonder dat het bemerkt werd. In genoemd jaar liet de opper-strandvonder, de heer P. Eschauzier, met tangen eenige klompen roest ophalen, waarin munten geborgen zaten, die, naar men zegt, nog te 's-Gravenhage bewaard worden.

De heer Eschauzier, een ondernemend man, verkreeg in 1821 van koning Willem I het uitsluitend recht van visschen op de Lutine op voorwaarde, dat hij de helft van hetgeen geborgen werd, zou uitkeeren aan den Staat der Nederlanden. Hij richtte eene maatschappij op, die nog bestaat en de eenige koncessionaris is. Ondertusschen gaf men in Engeland zijne ontevredenheid te kennen over de schikking van de nederlandsche regeering. De Lutine was wel is waar een engelsch oorlogschip, dat in tijd van oorlog op onze kust strandde en dus rechtens mocht worden prijs verklaard, doch na het sluiten van den vrede wilde koning Willem I aan de engelsche regeering gaarne een bewijs van vriendschap geven en aldus schonk hij in mei 1823 haar het voor den Staat der Nederlanden gereserveerde deel van de te bergen waarden uit de Lutine. De koning van Engeland nam het aanbod aan, maar droeg de gift onmiddellijk over aan de Lloyd's, die het geschenk aanvaardde in het belang der verschillende assuradeurs der Lutine.

Het duurde echter zeer lang eer er iets te verdeelen was; want eerst in het jaar 1857 kwam de blijde tijding dat het wrak der Lutine nagenoeg bloot lag. De maatschappij, die zich gevormd had om de Lutine te bevisschen, droeg aan den ingenieur L. Taurel de bewerking op, en deze was de eerste die met helmduikers op het wrak begon te werken. Het werk was moeielijk en kon alleen in de korte tijden tusschen hoog en laag water gedaan worden; ook werd het zeer belemmerd door het zand, dat nu eens meer, dan weer minder het wrak bedekte. Het zand was zeer fijn en belemmerde de duikers in het opdelven der waarden, dewijl iedere kuil vol schoot eer hij eenige diepte had. In weerwil dezer moeielijkheden werd in de jaren 1857-1860 voor eene waarde van gl. 529.055 opgehaald waaronder 41 stuks gouden en 64 stuks zilveren staven, waarvan de helft aan de Lloyd's werd gezonden, terwijl de meergenoemde maatschappij 136½ percent op haar aandeelen kon uitkeeren.

De Lloyd's, die dit geld in ontvangst nam, moet het, zoo als ik zegde, verdeelen onder de assuradeurs der Lutine. Dewijl het echter de vraag is of deze nog bekend zijn is het niet onmogelijk dat dit geld weêr ter beschikking van de engelsche kroon komt. De zware onkosten die aan het bevisschen der Lutine besteed worden zijn intusschen geheel voor rekening der nederlandsche maatschappij, dewijl Lloyd's nooit iets van zich heeft laten hooren om daarin te deelen. Het ligt voor de hand dat zij daartoe de bewilliging der eigenaars noodig heeft, maar als deze nu niet meer bestaan, houdt alle medewerking van die zijde op.

De nieuwe verzanding van het wrak maakte in het jaar 1860 een einde aan het duikerwerk. Het was toen dat de heer H.W. ter Meulen te Bodegraven, voorstelde, om door het inspuiten van water, het zand wel niet geheel weg te spoelen - waar weinig kans op zou geweest zijn - maar het zoo los te maken en te houden, dat gedurende het spuiten een duiker in den kuil met opwellend zand zou kunnen gaan en zich vrij bewegen. Deze uitvinding, sedert bekend geworden onder den naam van duiken in het zand, is proefhoudend gebleken. In september 1870 werd er nabij Terschelling eene proef mede genomen en daalde een duiker 15 voet diep in het zand neêr. In december 1877 werd de proef te IJmuiden herhaald, waar, in het bijzijn van vele ingenieurs en belanghebbenden, de duiker J. Vrouwes 30 voet diep in den grond drong.

Het zand te IJmuiden is niet zuiver maar doorschoten met lagen hard veen, die het toestel, waaruit het water spoot, zeer tegenhielden. Op de Lutine ligt fijn zand, vermengd met schelpen en men mag verwachten dat het toestel in 10 à 15 minuten 25 à 30 voet diep zal zinken. De bewerking der Lutine moet echter wachten op verbetering der tegenwoordige ondiepte, opdat eene stoomboot met de duikerwerktuigen op de plaats zal kunnen ankeren, waartoe 15 of 20 voet diepte wenschelijk is, omdat de deining, die bij geringe diepte zelden tot rust komt, het duiken zeer gevaarlijk zou maken. De Lutine ligt ongeveer 45 voet diep, zoodat met 15 of 20 voet water de duiker nog 25 of 30 voet in het zand zal moeten zakken, wat blijkens de proef te IJmuiden mogelijk is. Thans is de diepte slechts 7 voet, doch dicht bij de Lutine, in het Noordwestgat, vindt men 40 en meer voet diepte.

Het is bekend, dat in korten tijd groote veranderingen kunnen ontstaan; om die reden wordt jaarlijks meermalen op de Lutine gepeild, onder toezicht der terschellingsche afdeeling van het bestuur van meergenoemde maatschappij. De laatste peiling geeft hoop op een nabijzijnd tijdperk van flinke diepte op de Lutine; sedert 1878 is uit liet, zuidoosten daaromtrent eene verbetering gekomen, die, naar men mag verwachten, zal leiden tot een toestand waarop het duiken op het zand de gewenschte gevolgen zal opleveren. In het volgend nommer komen wij op deze waarlijk vernuftige uitvinding meer uitvoerig terug.

Om te doen zien dat deze hoop niet ongegrond is laat ik hier eene vergelijking in procenten volgen van de vroegere peilingen met die, welke niet lang geleden gedaan is.

	Noord	West	Zuid	Oost
Verbeterd zijn	38	50	82	97½
Gelijk gebleven	10	15	18	2½
Verminderd	52	35	0	0
	100	100	100	100

De regelmatigheid der verandering van de Lutine-bank in de laatste twee jaren is opmerkelijk. Men ziet terstond, dat de verbetering uit het zuidoosten opkomt; zij is het werk van de eb, en juist daarom te vertrouwen. Zij herinnert aan het gunstige tijdvak 1857-59; toen liep de eb op de Lutine sterker dan de vloed. In de jaren van ondiepte was het omgekeerde het geval: de eb werd er meer afgekeerd door den oostelijken aangroeienden scholrug, doch die toenemend schadelijke werking bracht haar eigen geneesmiddel meê. Want de eb wil naar zee en nu de scholrug den westelijken uittocht at te zeer belemmert, loopt de eb voor een grooter deel dan vroeger over de bank en neemt het zand meê om het door het noordwestgat naar buiten te voeren langs den kortsten weg, en die weg loopt over de Lutine.

Ten slotte laat ik hier een lijstje volgen van de gouden en zilveren staven, die geborgen werden en waaruit het den lezer duidelijk zal worden, dat men de Lutine niet zonder vrucht heeft bewerkt. De gouden staven, welke werden opgehaald, zijn verdeeld in 16 seriën, waarvan 15 met lettermerken en één zonder, alleen genommerd. De zilveren staven droegen slechts vier verschillende lettermerken en nommers. Bij de onzekerheid van het bedrag der lading is het van belang op te merken welke de hoogste nommers zijn, die geborgen werden; immers men kan er ten minste eenigszins uit besluiten tot de nommers die nog in het wrak begraven liggen: Het lijstje is als volgt.

Gouden staven.

Merk.	Geborgen.	Hoogste nommer.
A L	1	N^o 23
D	2	N^o 62
F	2	N^o 59
F B B	11	N^o 100
G	1	N^o 10
H B	4	N^o 68
H S	14	N^o 68
I	1	N^o 54
M B	20	N^o 92
M L	2	N^o 56
M M L	16	N^o 56
M S W	1	N^o 2
P & C	4	N^o 74
S I	9	N^o 96
W	4	N^o 137
zonder merk	7	N^o 76
Totaal	99

Zilveren staven.

Merk.	Geborgen.	Hoogste nommer.
AL	14	N^o 69
G	69	N^o 100
MS	3	N^o 3
SS	13	N^o 66
Totaal	99

(Slot volgt.)