De Belgische Illustratie. Jaargang 13

De Parijsche commune.
Door A.J. Meijs Pr.
(Vervolg.)

Straat-tirannie.

Göthe verhaalt in een zijner gedichten van een leerling-toovenaar, die na den dood zijns meesters, voor het eerst de kracht zijner kunst wilde beproeven. Het geheimzinnig machtwoord, dat uit de diepte der hel de geesten te voorschijn roepen moest, was hem bekend. Hij sprak dat woord, en de geesten verschenen in grooten getalle. Maar de leerling kende slechts dit ééne woord; hoe hij verder hen gebieden moest, hoe hij hen naar hun onderaardsch verblijf terug moest zenden, wist hij niet; en de booze geesten, door hem opgeroepen, richtten groote verwoestingen aan; ja, zij zouden zelfs hem en al het zijne verdelgd hebben, zoo niet op het angstig roepen van den leerling de oude meester verschenen was, die de geheimzinnige machten bedwong en hen noodzaakte weêr in de onderwereld af te dalen.

Dat de dichter bij het fantasecren dezer geestengeschiedenis het beeld der revolutie voor oogen had, is moeielijk te bewijzen, maar zeker is het dat hij in dit verhaal dat beeld met juiste trekken geteekend heeft, Als die jeugdige toovenaar roepen ook de leiders, de aanstokers van den opstand de booze geesten op: al wat onder een volk laag en verachtelijk is, komt dan te voorschijn. In hunne leidsmannen ziet het gepeupel het voorbeeld van hoogmoedig verzet tegen het gezag, van de meest dwaze en bandelooze tirannie, en op hun beurt willen zij nu meester, willen zij nu tirannen zijn, en de mannen, die de revolutie predikten, en die slechts de machtspreuk: vrijheid, gelijkheid, broederschap, of iets dergelijks kenden, zijn onmachtig om de eenmaal ontketende drift van het volk te beteugelen. Dan is de toestand verschrikkelijk, dan zijn er zoo vele tirannen opgestaan, als de beweging volgelingen telt, tirannen, die het goed, de vrijheid en het leven van onschuldigen met de grootste willekeur wreedaardig vernietigen.

Die ellendige toestand, die straat-tirannie heerschte ook onder de Commune. Meent niet dat alle brandstichtingen, alle vervolgingen en moorden van de hoofden alleen zijn uitgegaan, neen, dikwijls is het volk tegelijk rechter en beul geweest. Een enkel woord, eene enkele beweging was genoeg om de achterdocht dier onbeteugelde, opgewonden volksmenigte op te wekken, en onder den kreet: ‘Hij is een verrader!’ werd menig onschuldige aangegrepen, voortgesleurd, gemarteld en gedood. Soms was het alleen de lust om een mensch te vermoorden, die een of anderen ellendeling aanzette, om op de lafhartigste manier het bloed van een evenmensch te vergieten. Zoo is er in die dagen menigeen, zelfs zonder schijnbare reden, zonder schijn van recht, zonder eenigen vorm van proces ter dood gebracht. Later, toen de opstand beteugeld was, en het wettig gezag (ie eischen der gerechtigheid gelden deed, zijn er tallooze van die misdaden gestraft, maar wie zal het zeggen, hoevele er nooit zijn aan het licht gekomen, hoevele boosdoeners er aan de justicie ontsnapt zijn. Zeker is het, dat de hoofden der Commune óf onwillig òf machteloos waren die gruwelen te keer te gaan; maar in elk geval komt de schuld daarvan op hunne hoofden. Wie een verscheurend dier losmaakte, is aansprekelijk voor de slachtoffers, door het monster geveld.

Onder de misdaden, die aan de vergetelheid ontrukt, en na de beteugeling des opstands, officiëel door de justicie behandeld zijn, komen er sommige voor, die bij hunne uitvoerders eene tot dwaasheid opgevoerde willekeur en tirannie doen veronderstellen. Het idee: ik ben mijn eigen meester, ik ben geheel vrij, en kan straffeloos doen, wat ik wil, niemand kan mij beletten mijne giillen op te volgen, deze gedachte schijnt bij die snoodaards te hebben voorgezeten. Zonder het minste nadenken, ook zonder toorn of drift, bedrijven zij de vreeselijkste gruwelen. Wat moet men bijv, denken van een zekeren schoenmaker, Ovidius Noë geheeten, die aan zijne vrouw en hare vriendin beurtelings zijn geladen geweer overgeeft, opdat deze daarmede op voorbijtrekkende soldaten zouden vuren, louter om zich wat te amuseeren, zooals hij zegde. Wat te denken van dien koetsier, Pierre Miezecage, die, door de rue Cordelière gaande, een heer bemerkt, die zich voor zijh raam staat te scheren. Enkel en alleen om eens goed te leeren mikken, lost de booswicht een schot op dien van niets kwaad denkenden man. Zoo was er een zeker kerel, Tauveron genaamd, die, metselaar van beroep, tijdens de Commune, zoo als de meeste lieden uit de lagere volksklassen, soldaat was geworden. Deze Tauveron was als kostganger bij eenvoudige burgerlieden tehuis. Toen hij eens van zijn post bij de barricaden in zijne woning kwam, lag zijn huisheer ziek te bed. Tauveron maakte veel geweld met zijn geweer, en stampte daarmeê op den vloer tot grooten hinder van den zieke. Deze verzocht hem een weinig bedaard te zijn. De barricade-held maakte nu eene beweging, alsof hij uit het venster zijn geweer wilde afschieten. Andermaal smeekte hem de zieke dit niet te doen en zijn toestand een weinig te ontzien. De schutter legt nu lachende op den man aan, en zegt: ‘Wat hebt ge toch een aardig kopje, ik heb lust om u eens dood te schieten.’ En wezenlijk, hij haalt den haan over, en de kogel doorboort het hoofd van den ongelukkigen zieke. Eenige maanden daarna ontvangt de weduwe een brief van den moordenaar van dezen inhoud: ‘Ik vraag u excuus voor de grap, die ik eens bij u heb uitgehaald.’ Doen deze voorbeelden niet aan zinneloosheid denken, of liever teekenen zij ons niet het verschrikkelijke Van dien maatschappelijken toestand, waarin men met menschenlevens spot en het dierbaarste aan anderen ontrooft, om eigen grillen te bevredigen. En die toestand, die volkstirannie wordt geboren, als orde en gezag verbannen zijn, als elk als heer en meester wil gebieden, en de rechten van den evenmensch verachtelijk met voeten treedt.

De soldaten der Commune, d.w.z. de bandelooze horden, die ontzettend in aantal door het revolutionair bewind geworven, gekleed en gewapend waren, hebben hét grootste aandeel gehad in die gruwelijke toneelen. De aanvoerders dier benden waren gewoonlijk van hetzelfde gehalte als hunne onderhoorigen, ja, meestal nog veel slechter en boosaardiger, daar juist die personen, welke zich vroeger reeds door misdaad hadden berucht gemaakt, samenzweerders, dieven, moordenaars, ontsnapte galeiboeven en meer dergelijk ontuig onder dien troep de meeste kans op bevordering hadden. De bewindslieden meenden namelijk, en te recht, dat zij zulk soort van lieden het eerst gereed zouden vinden, om de snoode plannen der Commune uit te voeren. Maar men begrijpt lichtelijk, welke wanorde en bandeloosheid er onder die benden heerschen moest; de oversten hadden noch den zedelijken invloed, noch de noodige kennis om zich te doen gehoorzamen door hunne manschappen; deze op hunne beurt hadden geen gedacht van orde en krijgstucht, deden wat hun lustte, en gehoorzaamden slechts aan hunne officieren, als dit met hunne eigen misdadige oogmerken overeenkwam. Zulke wreste benden nu hebben gedurende den ganschen tijd der Commune eene onbeperkte macht uitgeoefend in de straten van Frankrijks boofdstad; het is dus geen wonder, dat niemand meer op zijn eigen erf, maar nog minder op de openbare straat veilig was. Dat ondervond menig onschuldige, die door de gefedereerden onverwacht aangegrepen, van een of andere denkbeeldige misdaad beschuldigd, ge-

[p. 324]

vonnisd, en door hunne kogels doorboord werd. Een enkel voorbeeld uit velen. Een jong mensch van vijf a zes en twintig jaar ging over de Place de Fontenoy. Hij was gekleed in een wit linnen kiel, eene gevaarlijke dracht in die dagen, daar het parijsch gepeupel van ouds dat kleedingstuk als het traditioneele kenteeken der geheime policie beschouwde. Men hoorde op dat oogenblik het hevig geweervuur der fransche troepen op de hoogte van het Trocadero. De jonge man stond even stil om te luisteren; die beweging trekt de opmerkzaamheid der gefedereerden, daar ter plaatse aanwezig. Zij schieten op den witten kiel toe: ‘Ge zijt een gendarm!’ roept men. De man ontkent het met nadruk, en verdedigt zich dapper tegen die bewering. Maar het is vruchteloos. Ze grijpen hem aan, een der soldaten houdt hem zijn revolver voor het gezicht, en dwingt hem meê te gaan naar het stadhuis. Wat de ongelukkige op dien langen tocht daarheen te lijden had, hoeven wij niet meer te beschrijven; toen hij daar aankwam, hingen hem de kleêren nog slechts als flarden aan het lijf, zijne haren hingen verward over zijn door slagen misvormd en opgezet gelaat, en lieten de gapende wonden van de bloedende hoofdhuid zien. Hij werd door de troepen het stadhuis binnen gevoerd. Wat daar geschiedde, voor wien hij daar verscheen, wie hem vonnisde en veroordeelde, wij weten het niet. Maar het is zeker, dat de ongelukkige, die nu door zwakte uitgeput niet meer op zijne beenen staan kon, weêr naar buiten gebracht, in de avenue Victoria aan een boom gebonden, en door een geweerschot gedood werd. Het lijk op eene kar naar de Morgue gevoerd, werd door niemand herkend. Zoo was weêr het leven van een geheel onbekend, schuldeloos mensch aan de wreedaardigste willekeur prijsgegeven.

de vischvrouw, naar haquette.

Onder de verschillende troepenafdeelingen, die in het moorden, plunderen en brandstichten eene buitengewone bedrevenheid getoond, en daardoor zich een bijzonderen naam verworven hebben, behoort vooral het 101^e bataillon, dat voor het grootste gedeelte uit boeven van Belleville was samengesteld. Deze troep diende tot lijfgarde van den beruchten kolonel Serizier, wiens naam aan de snoodste gruwelen der Commune verbonden is.

Deze Serizier heerschte met zijn bataillon oppermachtig in het XIII^e arrondissement van Parijs. In dit gedeelte der stad bestond eene passage, die naar haren eigenaar de passage Dubois genaamd werd. Deze Dubois was onder zijne bekenden en geburen een zeer geacht man; hij was zeer welgesteld, apotheker van beroep, en eigenaar van verscheidene huizen. Vooral bij de

[p. 325]

armen stond hij gunstig aangeschreven, daar hij dezen dikwijls in ziekte en ongevallen gratis geneesmiddelen schonk, en andere weldaden verleende.

thomas a kempis, naar de te kempen bewaarde schilderij.

Deze populariteit moest, helaas, juist 's mans ongeluk worden. In de nabijheid zijner woning toch waren de soldaten van Serizier druk bezig met het opwerpen van barricaden, die de beide uitgangen der passage Dubois bijna versperden. Het was geenszins met welgevallen, dat de apotheker, die overigens toch geen warm aanhanger der revolutie was, al deze operatiën der opstandelingen aanzag, en, steunende op de volksgunst, die hij in zijne nabuurschap genoot, veroorloofde hij zich nu en dan een minder vleiend woord tegen de barricade-mannen, of plaagde hij hen somtijds spottend met het vooruitzicht, dat de Versaillanen toch spoedig binnen Parijs zouden zijn. Die spotternij behaagde niet erg aan de mannen van Serizier, van welke er eenige maar al te goed aan Dubois bekend waren. Den 29^en mei nu kwamen er eenigen hunner aan hem vragen, of zij in zijn hof mochten gaan, om den muur daarvan met schietgaten te voorzien. Dit weigerde de apotheker, die aan een paar gefedereerden, welke zijne huurders waren, zegde; ‘In plaats van barricaden te maken, moest ge me liever de huishuur betalen, die ge mij nog schuldig zijt.’ Een hunner antwoordde daarop: ‘Wees maar gerust, oude, we zullen u wel betalen,’

[p. 326]

Den volgenden dag vroeg Dubois aan een brievenbesteller, die voorbij zijn venster ging, of het waar was, dat de fransche troepen al binnen Parijs waren. Dit werd door een der gefedereerden verstaan, die hem toeriep: ‘Jawel, maar voor dat de Versaillanen hier zijn, zullen we uwe zaak vereffend hebben, want uwe rekening is klaar, hoort ge dat!’

Dubois woonde alleen met eene oude dienstmeid; deze vrouw maakte zich om dit gezegde bijzonder beangst, en smeekte haren meester om samen hun huis te ontvluchten en elders een goed heenkomen te zoeken; en wezenlijk, omstreeks 's namiddags drie uur verliet Dubois met zijne huishoudster tot dit doel zijne woning. Maar ongelukkig! Zoodra hij buiten kwam, werd hij opgemerkt door een schildwacht, die bij de barricade geplaatst was. Terstond schoot deze zijn geweer op hem af, doch raakte hem niet. Dubois, hevig verschrikt, vluchtte met de vrouw weêr naar binnen, en grendelde de deur zijner woning goed achter zich toe. Maar weinig zou dit baten. De soldaat, die hen gezien had, sloeg alarm; de gefedereerden liepen te samen, en onder den kreet: ‘Dood aan den verrader!’ begonnen zij een stormloop op het huis des apothekers. Spoedig waren alle ruiten verbrijzeld, de deur werd inge trapt, en de aanvallers stoven naar binnen.

Beneden vonden zij Dubois niet, want deze was met zijne dienstmeid naar boven gevlucht. De beangstigde vrouw had zich daar op hare kamer opgesloten, terwijl haar meester zich boven aan de trap plaatste, alleen gewapend met eene flesch vitriool, die hij inderhaast uit zijne apotheek had mcêgeromen. De eerste de beste der aanvallers, die de trap opkwamen, kregen den inhoud in hun gezicht, en het bijtend goed veroorzaakte hun aanzienlijke brandwonden. Maar toch drongen zij vooruit, en Dubois vluchtte op eene kamer, waar hij alleen der. tijd had een bloempot te vatten, dien hij den voorste zijner vervolgers tegen het hoofd wierp. Doch deze had zijn revolver geleed, naderde zijn slachtoffer, en door een enkel schot à bont portant doodde hij den apotheker.

Spoedig was nu het huis van boven tot beneden door den woesten troep leeggeplunderd. Eene niet onaanzienlijke som in contanten en al het kostbaarste van den inboedel was goede buit; het overige werd kort en klein geslagen. In den kelder vond men een goeden voorraad wijn, en een paar honderd flesschen, aanstonds geledigd, brachten er niet weinig aan toe, om de moordenaars in eene vroolijke stemming te brengen. Zij zonnen dus op een grap, die hun heldenwerk bekronen moest.

Aan den achterkant der eerste verdieping was een balkon, dat het uitzicht gaf op den hof. Naar dit balkon werd nu het lijk van den ongelukkigen vermoorde heengesleurd, en in eene zittende houding geplaatst, zóó, dat de beenen naar buiten afhingen, en de armen om de stijlen der balustraden heen geslagen waren. Nu haalde men de half doode dienstmeid voor den dag, plaatste haar op een stoel in den hof, vlak tegenover het lijk van haren meester. Thans begon het eigenlijke spel. De onmenschen lieten hei bloedend lichaam van den gedoode tot mikpunt hunner geweerkogels en der glasscherven dienen. Allerlei volk nam daaraan deel, gefedereerden, vrouwen en straatjongens. Onder deze laatsten was er een, van nog geen dertien jaren oud, die waarschijnlijk hier zijn loopbaan van schelmstukken begon. Deze knaap had reeds een geweer, maar bezat de kracht nog niet om den haan over te trekken. Hij moest daartoe van anderen steeds de hulp inroepen, die hem telkens door sterkere armen dan de zijne gewillig verleend werd.

Na afloop van dit gruwzaam bedrijf begraafde men het lijk van den armen apotheker in zijn eigen hof, en de snoodaards vonden het eigenaardig het lichaam, in een kuil geworpen, met de scherven der geledigde flesschen te bedekken. De mannen der Commune, te edelmoedig om vrouwen te vermoorden, lieten de arme huishoudster aan haar lot over.

De schandelijke moord op Dubois gepleegd scheen in de oogen dier onmenschen zeker een heldenstuk, want later roemden en pochten zij nog over deze gruweldaad. Eenige weken daarna, toen de Commune reeds had uitgediend, zaten er eenige vrienden in een restauratie te Parijs. Het gesprek liep over den moord, dien men tijdens den opstand op eenige paters Dominicanen gepleegd had. Een der aanzittenden, Rouillac genaamd, de zelfde die den apotheker Dubois gedood had, zegde met niet weinig trots, op den moord dier priesters doelende: ‘Dat heeft mijn bataillon gedaan.’ Het gesprek werd al meer en meer vertrouwelijk, en Rouillac verhaalde verder: ‘Ik was het eerste (bij Dubois) boven, want ik was de trap met vier trappen tegelijk opgevlogen; ik heb hem ook het licht uitgeblazen, maar mijne kameraden hebben de d uiten gepakt?’ Er scheen geen einde te komen aan zijne openhartige mededeelingen. ‘Zoo hebben wij,’ ging hij voort, ‘in Neuilly een bloemist doodgeschoten, en zijn huis geplunderd: ik kreeg voor mijn deel een schapebout en eenige zilveren voorwerpen. Voordat we heengingen, hebben wij den boel in brand gestoken.’

Vermoorden, plunderen en brandstichten, ziedaar de daden der Commune, zoo kort mogebjk saamgevat. Dat waren hare middelen om de rechten van den mensch te handhaven.

(Wordt vervolgd.)