De Belgische Illustratie. Jaargang 13

De man der negentiende eeuw.
Door J.A. Vesters.

Jedere eeuw zal wel hare pretentiën gehad hebben, doch ik verbeeld me, dat geene enkele zich zoozeer verhoovaardigd beeft als de jongste van allen, die nog niet eens haar loopbaan heeft ten einde gebracht, en toch reeds door prozaschrijvende dichters en dichterlijke prozaschrijvers geroemd en gevierd en bezongen wordt als de eeuw van vooruitgang, verlichting en beschaving; ja, welk bijvoeglijk naam woord gij er ook wilt vóór plaatsen, het past altijd in het kader der negentiende eeuw, mits het de hoogste mate der schoonheid, geleerdheid, volmaaktheid, of welk ander heid ook, aanduidt.

Wij allen zijn kinderen dezer eeuw, enkele spaarzame gevallen uitgezonderd, die trouwens met den dag zeldzamer worden. In ieder geval, wij allen leven er in. Eigenlijk is dit voor niemand iets nieuws; want het wordt zelfs den onnoozelsten genoeg in de ooren geblazen, dat wij de bevoorrechte tijdgenooten der negentiende eeuw zijn, van de eeuw, die met het licht der wetenschap en des vrijen onderzoeks de duisternis doordringt en de duisterlingen verdrijft, om slechts plaats te laten voor de moderne verlichting en den mensch met breeden wiekslag verheft tot de bron van alle licht, - van de eeuw, die vrijheid, gelijkheid en broederschap van hare stervende voorgangster overgenomen hebbende, die woorden tot de hare gemaakt heeft en er als haar eigendom mede pronkt.

Geen wonder alzoo dat die eeuw des lichts gevierd, gevleid, bewierookt, aangebeden wordt; geen wonder evenzeer dat het domperige ultramontanisme met zijne.... tweehonderd millioen aanhangers door de echte negentiende-eeuwers in den ban wordt gedaan en als de grootste, de onverzoenlijke vijandin van onze eeuw en haar tijdgeest wordt uitgekreten. Op gevaar af van eveneens dit lot over mijn hoofd te halen, wil ik de negentiende eeuw - de gevierde! - een weinig nader bekijken en met de punt mijner pen het blinkende vernis afkrabben, dat haar langs alle zijden bedekt. Ik erken het, onze eeuw is met een goede laag goud overtrokken, en al is dit verguldsel nog in lang niet afgesleten, - dàt komt eerst later, - toch behoeft men haar maar even in de schaal te leggen, om onmiddellijk tot de overtuiging te komen dat het al geen goud is wat er blinkt, en het schitterende verguldsel ongeveer dezelfden dienst doet als het blanketsel op de wangen van zekere klasse van vrouwen.

Een plotselinge inval stoort mij hier echter in mijne redeneering, ja werpt ze bijkans omver. Ik ontkende zoo even dat onze eeuw de gouden zou mogen genoemd worden. Nog in tijds bedenk ik echter, dat ik in zeker opzicht de plank volkomen mis heb: alles goed en wel overdacht is het goud niet alleen de groote aantrekkingskracht voor alle ware kinderen dezer eeuw, maar tevens de spil waar alles op draait. Want onze eeuw is bij uitstek materialistisch, en de materie vindt hare hoogste uiting in het op het voetstuk der goden geplaatste goud. In geene enkele eeuw telde het gouden kalf zoovele aanhangers als de tegenwoordige; want alles wat zich tot de negentiende eeuw rekent, knielt in verrukking

[p. 191]

voor het kalf neder en offert er zonder schroom alles aan op, waarvoor de domperige voorgangsters eerbied hadden: vriendschap en plicht, gezondheid en eer.

Ik vraag mij-zelven af of dàt dienaarschap - slavernij mag ik niet zeggen, want die is afgeschaft - dat knechtschap en zijne gevolgen de oorzaak is dat wij, behalve hare beschaving, verlichting enz., in eene eeuw leven van poeiers en pillen, van kranke lichamen en kranke geesten, van valsche pruiken en dito tanden, van valsch goud eindelijk en.... valsche harten? Ware ik dokter in de medicijnen, misschien zou ik het antwoord kunnen vinden; thans moet ik mij vergenoegen, het feit te constateeren en in de aandacht van deskundigen en desbevoegden aan te bevelen.

Hoe het zij, de negentiende eeuw is in ieder geval eene eeuw à part; zij wacht zich dan ook wel zich met hare voorgangsters te eneanailleeren, vooral met de ‘duistere’ middeleeuwen die geene philanthropische vereenigingen, kenden noch vredebonden, doch slechts kloosters wisten te bouwen en kerken, heerlijker en kostelijker wel dan al de negentiende-eeuwsche paleizen en tentoonstellingen, maar die den dompergeest van den godsdienst herbergden en bovendien niet de minste renten konden opbrengen. Neen, dan is onze eeuw practischer en zelfs hare philanthropie (de moderne liefdadigheids- en christenzin) is niet anders dan eene vermomde speculatie.

Natuurlijk heeft onze negentiende eeuw, die zich het monopolie van alle wijsheid, verlichting en prachtischen zin toekent, een opvoedingssysteem op hare eigen hand, geheel geschoeid naar hare beginselen en haar streven, waarnaar de negentiende-eeuwer gevormd, gegoten en gefatsoeneerd wordt en dat hem slechts tot den echten man der eeuw maken kan, verheven natuurlijk boven alle kleingeestige en bovenal kinderlijke bedenkingen, zooals daar zijn: goede trouw, eerlijkheid, onbaatzuchtige vriendschap, godsdienst. Zulke zaken zijn geheel en al verouderd en overgelaten aan de arme stakkers, die ziende blind zijn voor het moderne licht en als mummiën rondspoken in de wereld onzer negentiende eeuw. Onnoozelen, die trachten op te roeien tegen den bruischenden, doorschijnenden stroom der moderne beschaving! Zij zullen meegesleept worden of verpletterd, zoo spreekt de tijdgeest! en deze zou waarlijk gelijk hebben, indien er geene macht bestond, die zelfs de machtigste stroomen beheerscht en naar haar wil kan beroeren of tot bedaren brengen.

Laat mij den man van onzen tijd schetsen; - den echten zoon der verlichte negentiende eeuw nagaan in zijn doen en laten, bespieden in zijne bedoelingen; hij verdient zulks ten volle, want hij is eene zeer interessante en hoogst leerzame persoonlijkheid. De verlichte zoon der negentiende eeuw is vóór alles man van de wereld en man van ondervinding. Het ware hem bepaald oneer en eene onbillijkheid aandoen, hem deze laatste eigenschap, onder welk opzicht ook, te ontzeggen. De ondervinding is de beste leermeester, zegt en denkt hij, en het moet gezegd worden, dat hij bij die leermeesteres dikwijls aangeklopt heeft niet alleen, maar ook duur genoeg hare lessen heeft betaald. Niet met zooveel of zooveel per uur, maar met opoffering van zijne stoffelijke welvaart, zijne gezondheid, zijn gansche vermogen soms, de ondervinding, de ware menschen- en wereldkennis, heeft hij in zijne groene jeugd gezocht daar waar ze inderdaad op te doen zijn: in koffiehuizen, danszalen, slempen nachtpartijen en den aankleve van dien. Maar daarvoor heeft hij zich dan ook tot een echt wereldburger ontwikkeld, alle bekrompenheid en dompergeest van zich geschud en het recht verkregen met minachting neer te zien op alles en allen, die genotrijke ondervinding en ondervindingrijk genot niet als het hoogste doel des levens stellen. Hij immers zorgt uitsluitend voor het lichaam, zooal niet de meerdere dan toch de instandhouder van de ziel, zooals de moderne philosophie het leert, waarom hij op later jaren (ten minste zoo die latere jaren hem gegund zijn) een geducht voorstander en een vlijtig beoefenaar wordt van de even nuttige als practische gezondheidsleer, door hem in het moderne woord hygiène herdoopt. Hij weet met zekerheid aan te wijzen waar zich zijn hart bevindt - in de veronderstelling dat hij een hart bezit -; weet zonneklaar te bewijzen, dat eieren en biefstuk meer voldoende bestanddeelen bevatten dan bijv, aardappelen en karnemelksche pap, en houdt eene lange dissertatie over het nut der ventilatie- toestellen en gezondheids-kachels.

Natuurlijk loopt hij hoog weg met de dokters en hun langen nasleep van pillen en likpotten, die in legio hun weg naar zijn maag vinden, gewoonlijk echter met zeer twijfelachtigen uitslag, zoodat alle pogingen en alle hulp- en kunstmiddelen van de vroede mannen der geneeskunst niet verhinderen konden, dat de bekende ‘Schoolmeester’ in zijne knuppelverzen op allesbehalve stichtelijke wijze durfde en... konde spreken, van ‘vaders die uit kuchen gaan’ en het ‘aaklig, mislijk nageslacht.’ Trouwens, de ‘Schoolmeester’ kon het weten, daar hij, zoo goed als ieder ander negentiende-eeuwer, een waardig leerling van Epicurus was.

Het is eene bekende en alom erkende waarheid dat het menschelijk geslacht gaandeweg verzwakt, zoodat het geen wonder is, dat onze negentiende eeuwsche mannen met verbazing opzien naar de zware wapenrustingen en de onhandelbaar geworden strijdbijlen der middeleeuwen en zich afvragen, of te dier tijde een ander geslacht onze aarde bewoonde. Een ander geslacht hebben wij thans wel juist niet, maar toch een geslacht dat misvormd, verwrongen, ontaard is. En onze negentiende eeuw is druk bezig daartoe duchtig het hare bij te brengen. Het is waarlijk tijd, dat de uitvinder geboren wordt, die naast de reeds bestaande dichterlijke vleugelen der moderne verlichting, eenmaal patent neme voor de vervaardiging en leverantie van een genoegzaam aantal stellen solide heusche vleugels, teneinde de opvolgende geslachten in staat te stellen hun ontzenuwd lichaam met minder moeite in beweging te brengen.

Niet alleen zijne gezondheid echter, maar ook zijn vermogen heeft de moderne wereldman ridderlijk gewaagd in zijne jacht naar ondervinding, in den strijd tegen bekrompenheid en onkunde de zaken der wereld betreffende, zijne beurs gaat daardoor gewoonlijk denzelfden weg als zijn lichaam: het raakt uitgeput; het eerste feit is echter van minder bedenkelijken aard; wat poeiers en drankjes en pillen niet op het lichaam vermogen, worden door talrijke middelen, als daar zijn: beursspeculatiën, woeker, bankroeten, met ongelijk gunstiger uitslag op de beurs toegepast.

Vrijheid, gelijkheid en broederschap toch is de leus onzer eeuw en de zede wet van onzen tijd. Door die woorden een beetje door elkander te haspelen en toe te passen, schept men zich een geweten zoo rekbaar als men zelf wil, eene zedeleer, die zich naar alle vormen zet. Vrijheid toch is niet anders dan een vrijkaart om te doen wat men wil en kan, om in zijn belang naar alle richtingen heen werkzaam te zijn en de geheele wereld als het veld beschouwen, dat hij naar willekeur exploiteeren kan. Als men dat niet onder vrijheid verstaan mag, mijn goede hemel, waartoe is dan die leus uitgevonden? De gelijkheid eischt, dat ieder evenveel hebbe van de lasten en lusten des levens, met zekere beperkingen natuurlijk, want eene grondstelling kan niet altijd even zuiver toegepast worden. De rijke bijv, eischt uit naam der gelijkheid, dat ieder burger evenveel betale in de belastingen en ‘tgeen verder moet worden opgebracht; uit den geest van gelijkheid legt hij dus de kleine burgerij lasten op de schouders, die deze - hoe ondankbaar! - vermetel genoeg is al te drukkend en te ongelijk te vinden; terwijl de arme als de natuurlijkste zaak der wereld de gelijkmatige verdeeling van alle eigendommen verlangt, als het ideaal van gelijkheid. Heeft onze man dus bij de voltooiing zijner moderne opvoeding er zijn vermogen bij ingebrokt, het staat hem vrij in naam der gelijkheid, opnieuw zijn aandeel te eischen in ‘tgeen een ander te veel heeft, en dat wel door middelen, welke hem door de broederschap worden aan de hand gedaan. Zijn de menschen dan niet in de wereld om elkander te helpen en heeft hij geen recht om, waar hem zijn rechtmatig deel van het vette der aarde onthouden wordt, den hardvochtigen broeder voor zijne liefdeloosheid te straffen door het dubbel te nemen van wat hem onbillijkerwijze geweigerd is? Vele wegen staan hem daartoe open, zonder dat hij, mits hij een beetje voorzichtig is, binnen het bereik onzer hedendaagsche strafwet valt. En voorzichtig is hij uitermate en op hem is bovenal het woord toepasselijk: ‘de kinderen der wereld zijn voorzichtiger dan de kinderen des lichts.’ De woorden: beursspeculatie, woeker, vervalsching van levensmiddelen, verfijnde schurkerij, spelen een groote rol in onze tegenwoordige samenleving en zijn uitmuntende hulpmiddelen om de wetten des lands te ontduiken.

Toch kunnen er gevallen zijn dat onze man de leuze van vrijheid en gelijkheid wat al te ver drijft, of liever dat hij zich te onbedacht bloot geeft en eindelijk in aanraking komt met de strafwet, die slag in het gelaat der vrijheidslievende negentiende eeuw; dan heeft hij kans met de gevangenis kennis te maken, - maar wat nood! Onze philanthropische eeuw is goed op weg om de gevangenissen in aangename verblijven te herscheppen, in paleizen, waarin den medelijdenswaardigen zieken - want de misdaad wordt nog hoogstens als eene zielsziekte beschouwd - alle gemakken behooren te worden aangeboden, welke hun toestand vereischt. De vrees voor straf, indien het verblijf in de gevangenis nog eene straf heeten mag, heeft al haar prikkel verloren, en zoo den gevangene in die verblijven nog iets ontbreekt, is het, dat hem voor het oogenblik de gelegenheid benomen is zijne denkbeelden van vrijheid, gelijkheid en broederschap ten koste zijner medemenschen in practijk te brengen. Trouwens, volmaakt heeft het niemand - zelfs de bewoner der moderne gevangenissen niet.

Doch keeren wij tot den man van de wereld terug, die zijn naam van eerlijk man heeft weten te behouden; een paar gelukkig geslaagde faillieten schaadt niet het minst aan zijne reputatie. Als kind van zijn tijd kent hij maar een enkelen meester, die echter een onverdragelijk tiran is: de Mode. Voor haar bukt hij zich gedwee, kromt zich in de zonderlingste vormen en geeft zich als een willoos kind over aan de tirannieke dienaren van de Vrouw, die te Parijs haar troon heeft opgeslagen en van daar uit over de geheele aarde hare bevelen ronddeelt. Inderdaad, onze negentiende-eeuwer geeft met wellust zijn lichaam, zijn hoofd en... zijne beurs over aan den mr. tailleur en den coiffeur (kleermakers en kappers zijn afgeschaft, dank zij den vooruitgang). Houding en omgang houden natuurlijk gelijken tred met de snede van zijn jas en de coupe van zijn hoofdhaar. In gezelschappen weet hij eene bevallige nonchalance in acht te nemen of is tot de kleinste bijzonderheden vertrouwd met de geheimen der etiquette en conversatie; zijn hoogste roem is voor een moderne Don Juan door te gaan, en hij is onuitputtelijk in geestige anecdotes en snedige gezegden, die, van buiten geleerd, de mate zijner educatie aanwijzen.

Wij zeiden boven, dat de man onzer eeuw bovenal de vrijheid liefheeft; die vrijheid strekt zich ook uit op het gebied des geestes. Hij aanbidt de vrijheid van denken en rekent het dus tot den bon ton een vrijdenker te zijn of - wat lang niet altijd hetzelfde is - zich als zoodanig te doen doorgaan. Hij lacht dus met die versleten, onzinnige voorstellingen van eene wrekende Voorzienigheid, van een leven hiernamaals, van eene eeuwige belooning of straf - de Sinterklaas der groote kinderen, - zoodat niets hem kan weêr- houden te doen wat hem in zijn welbegrepen eigenbelang oirbaar voorkomt; tevens de domme menigte verachtende, die zich niet tot de hoogte der modernigheid weet te verheffen, noch genoegzaam ontwikkeld is om vrij en zelfstandig te

[p. 192]

denken. Maar te hooger stijgt er zijn gevoel van eigenwaarde door; boven zoovele millioenen staat hij daar met zijn helder, onbekrompen inzicht, zelfs in die zaken, welke hij slechts bij name kent, - een gevolg gewis van een zeker soort van geestes-instinct, dat hem als kind der eeuw en als man der wereld bijzonder eigen is, en daar zijne nederigheid in dezen overtroffen wordt door zijne zucht om het licht der moderne wetenschap zoo ver mogelijk te doen schitteren, hangt hij zijn schat van geleerdheid bij alle gelegenheden te luchten. Heerlijk komt hem hierbij ook het heir van uitheemsche woorden en zinwendingen te stade, die hij met de grootste gemakkelijkheid der wereld en in legio uit de wijde plooien van zijn brein te voorschijn roept, als zoovele getuigen zijner belezenheid en zeggingskracht. Hoe na ook ligt hem de zaak van het onderwijs ter harte; in hoe edelen toorn ontsteekt hij bij de lauwheid der autoriteit omtrent dit groote volksbelang, en hoezeer geeselt hij het boosaardig opzet van den afschuwelijk en dompergeest, die zich beijvert hinderpalen op te stapelen ter stremming van de gezegende strooming, die de heerlijke denkbeelden van het godsdienstloos onderwijs over stad en land doet vloeien. Verontwaardiging grijpt hem aan, wanneer hij er aan denkt, en zijn bloed begint te koken. Maar daarvoor is hij een erkend voorstander van het volksonderwijs, dat zijn kinderen... eene kostelooze opvoeding verschaft.

Waakt! want gij weet niet in welke ure uw Heer zal komen.
Matth. XXIV: 42.
Zoo ook de rechtvaardige voor zijn tijd door den dood wordt weggerukt, zal hij in rust zijn.
Wijsh. IV: 7.
Ofschoon kort geleefd hebbende, heeft hij de loopbaan van een lang leven afgelegd.
Wijsh. IV: 13.
En hij, die vijf talenten ontvangen had, trad toe en bracht vijf andere talenten, zeggende: Heere, vijf talenten hebt gij mij overgegeven: zie, vijf andere heb ik daarbij gewonnen. Zijn Heer zeide tot hem: Zeer wel, gij goede en getrouwe dienstknecht, omdat gij over weinig getrouw zijt geweest, zal ik u over veel stellen: ga in tot de vreugde uws Heeren.
Matth. XXV: 20, 21.

Ook in andere opzichten onderscheidt hij zich gunstig van de achterblijvers in den wedloop des vooruitgangs: hij is bovenal een practisch man, dat wil zeggen, zijn egoïsme heeft met zijn verstand een innig verbond gesloten ter passende beteugeling van de verouderde denkbeelden en eigenschappen, die het vaak weerbarstig hart zijn welbegrepen eigenbelang in den weg mocht willen leggen; er mag een tijd geweest zijn - de tijd zijner onverstandige jeugd - dat hij een strijd met het hart te voeren had, - thans heeft hij de weêrspannige vesting, die zich op genade of ongenade moest overgeven, sedert lang overwonnen. Dit neemt echter niet weg, dat hij nog gaarne met zijn hart pronkt: hij doet zich voor als de vriend des volks, ofschoon hij het plebs inwendig verafschuwt, maar het volk is de ladder, die hem in de hoogte moet voeren, misschien wel op den Olympus, waar de negentiendeeeuwsche góden, de geachte sprekers onzer Kamers en de excellenties aan de groene tafel, hunne raadsvergaderingen houden.

Voor vriendschap en familiebanden heeft hijeen bijzonder zwak; zijne kennissen en bloedverwanten telt hij gaarne bij dozijnen en even gaarne praalt hij er mede... mits ze van grooten huize zijn. Onder die voorwaarde blijven karakter en neiging geheel buiten rekening: de vriendschap der groote wereld geeft relief in de oogen der hedendaagsche maatschappij, en daarenboven, hij kan behoefte hebben aan sterke kruiwagens, die hem spoedig en zeker naar zijn doel voeren.

Menschlievendheid is in zijn oog eene schoone deugd; hij ziet ze gaarne betrachten en werpt den steen op hem, die in zijn oog humaan noch liefdadig genoeg is. Als practisch man heeft hij echter een af keer van die krachtige doortastende liefdadigheid, welke geeft waar men armoede vindt, zonder al te nauwlettend naar het hoe en waarom te vragen, - maar veeleer van die welgeordende liefdadigheid, zooals de Franschen die verstaan in hun: La charité bien ordonnée commence par soi-même. Hij is er derhalve in de eerste plaats op uit zich zelven goed te bewijzen; laat daarom zijne diensten goed betalen en heeft ze voor anderen slechts veil, wanneer znlks uitzicht op vergelding geeft. Hij wil gaarne een spiering uitwerpen om een kabeljauw te vangen.

Met stalen hart strijkt hij het penninkske der weduwe en weezen tot zich en verrijkt zich met het zuur verdiende, op den honger bevochten geld der ongelukkigen, die zich onder de hoede zijner dienstvaardigheid stellen. Wie mag hem daarvan echter eene grieve maken? Als practicus is hij toch overtuigd dat de maatschappij er volstrekt niet door gebaat zou zijn, zoo hij zich tot taak stelde de armoede door wezenlijke middelen te bestrijden. Er moeien immers armen zijn: het is eene onomstootelijke wet der samenleving en ook God - wiens naam hij bij sommige gelegenheden nog zoo uitmuntend te pas weet te brengen - heeft het aldus gewild. Het zou hoogst onpractisch, ja, eenigermate misdadig zijn, inbreuk te willen maken op eene gevestigde en noodwendige orde van zaken.

Maar al wilde hij den armen anders dan eene platonische toegenegenheid betoonen, hij zou niet kunnen. Moet hij zijne positie in de maatschappij niet ophouden; vordert de zorg voor zijn huis gezin niet zijne geheele toewijding? Hij behoort zijn stand eer aan te doen evenals zijn hooggeplaatsten kennissen; feesten moeten gegeven, visites gemaakt worden met al den aankleve van dien. Kan er dus wel iets voor de armen overschieten?

Toch treft men niet zelden zijn naam aan onder de stichters of instandhouders van philanthropische inrichtingen, bestemd om het lot der arme klasse te verzachten; menigwerf prijkt zijn naam onder het een of ander beroep op de barmhartigheid zijner medeburgers. Waan echter niet, dat hij onzinnig genoeg is paarlen voor de zwijnen te werpen; zijne medewerking is een even practisch als doeltreffend middel om zich in het oog zijner landgenooten te verheffen, en zijn naam met een gloriekrans te omweven zonder de koorden zijner beurs te ontbinden. En kost het hem nu en dan zelfs eene kleine opoffering, - hij zal dit offer brengen; het behoort immers tot den bon ton lid eener philanthropi- sche instelling te zijn, en hij zal zijne contributie betalen zooals hij het die der zang vereeniging zijner woonplaats betaalt, waarvan hij misschien geen gebruik maakt, maar waar hij toch niet buiten kan er lid van te zijn, daar hij natuurlijkerwijze als beschermer der edele toonkunst behoort door te gaan.

Ik zeide boven reeds dat de man van de wereld de leuze vrijheid en gelijkheid in zijn vaandel geschreven heeft, - een vaandel dat hij, naar de omstandigheden het meebrengen, hoog opgeheven houdt of stilletjes in een hoek stopt. Vrijheid eischt hij, vrijheid van denken, van handelen bovenal,... voor zich zelven, eene vrijheid nauw aan bandeloosheid verwant. Ook voor anderen begeert hij vrijheid, mits ze hem niet hinderlijk of gevaarlijk kan worden. Gelijkheid zoekt hij... met zijne meerderen, wat natuurlijk niet verhindert dat hij een tiran is voor zijne minderen, die hij met de noodige verachting bejegent en wie hij grootendeels meent te verplichten, zoo hij hun veroorlooft hem bij gelegenheid te kunnen verplichten.

Onder alle princiepen is er één hem heilig, - namelijk, geene princiepen te hebben. Volgens dezen even winstgevenden als gemakkelijken grondregel weet hij zich in allerlei vormen te gieten; hij maakt zich naar willekeur groot of klein, naarmate hij zijne minderen of zijne meerderen voor zich heeft. Voor de laatsten staat hij met gekromden rug, voor de eersten met trotsch opgeheven hoofd. Gedwee is hij en kruipend voor hem, van wie hij meent te kunnen profiteeren; vriendschap of eerbied huichelt hij daar, waar hij slechts onverschilligheid of afkeer gevoelt, en zonder blikken of blozen levert hij zijn slachtoffer aan het grijnzend ongeluk over. De practische wereldman nadert zoodoende langs de breede baan der beginselloosheid immer meer het doel, dat hem tegenlacht, - het verwerven van rijkdom en aanzien. Ook van het geluk? Ongetwijfeld, al is dat geluk van een geheel ander gehalte dan de niet-wereldling het zich voorstelt. Zijn hart moge te laag gezonken, te bedorven zijn om eene reine en breede opvatting te kunnen hebben van het ware geluk, - toch heeft hij oogenblikken, wier zoetheid en wellust in zijn oog ruim opwegen tegen het genot, dat een christelijk gestemd gemoed bij het verrichten eener waarlijk schoone en edele daad smaakt. En bovendien, is de pad op hare wijze niet even gelukkig in den stinkenden poel der moerassen als de arend op de hooge Alpentoppen, zich badende in de zuivere, maagdelijke lucht?

En hiermede is het beeld geschetst van den modernen wereldman, het product onzer negentiende eeuw, - van den man, het wandelend ideaal van tegenstrijdigheid in woorden en daden, van gemis aan zedelijken ernst, van dorheid en kilheid des harten, - van hem eindelijk, die zich met voorliefde beschouwt als behoorende tot den krachtigen boom der wezenlijke beschaving, maar inderdaad slechts een wanstaltige uitwas is en eene dorre tak, die reeds lang van den moederstam is afgescheurd.

De ware beschaving telt in het Christendom; wat daar buiten ligt ge van buiten blinkend verguldsel zijn, inwendig is het slechts verrotting en dood. Het Christendom is de ziel der maatschappij; wat niet bezield is moet afvallen en vergaan en meegesleurd worden in den draaikolk, welke men de moderne wereld noemt. De moderne wereld moet die maatschappij en het individu ten ondergang voeren, - het Christendom alleen zal ze redden.