De stearine-kaarsenfabriek Apollo te Schiedam.
(Slot.)
Is de stearine in de kaarsenvormen bekoeld, dan komt het er op aan de kaarsen uit de vormen te halen, waartoe weêr een ander hulpmiddel is aangebracht. Boven de kist hangt een ijzeren werktuig, een zoo genaamd liertje, dat men verschuiven kan, zoo dat het beurtelings boven elk der dwarse rijen buizen kan gebracht worden.
Eerst laat de gietster het ijzer boven de eerste rij gevulde vormen neerdalen, schroeft het er op vast, windt nu het werktuig weêr omhoog, en al de kaarsen der eerste rij komen tegelijk te voorschijn. Door de bekoeling zijn zij namelijk aanzienlijk ingekrompen, zoodat zij zich gemakkelijk uit de vormen laten optrekken. Een tiental bougies hangen nu met de kegelvormig toeloopende punt naar beneden, en zijn van boven door een koek van stearine vereenigd, welke ontstaan is, doordat de vormen overvol zijn gegoten, zoo dat de ‘koppen’ ineengevloeid zijn. Daar de pit uit een draad of koord zonder eind bestaat, loopt ze door de vormen heen, waaruit de kaarsen reeds zijn opgetrokken, en wordt daarom bij de kegelvormige punt dier kaarsen afgesneden.
De pas gegoten bougies worden nu uit het werktuig, dat ze uit de buizen heeft opgehaald, losgemaakt en op een uit latten vervaardigd rek gelegd, waarna de kaarsengietster tot de tweede, derde en volgende rijen vormen overgaat en ze achtereenvolgens van hun witten inhoud ontdoet.
Zoodra al de vormen leeg en al de kaarsen er uit opgehaald zijn, komt de opzichtster, insgelijks in het wit gekleed, en teekent het aantal gemaakte kaarsen aan; want men moet weten dat al de kaarsengietsters per stuk werken, hetgeen ongetwijfeld niet anders dan haar iever kan aanzetten. Men moet dan ook zien, hoe handig die talrijke meisjes met hare machines omgaan, hoe vlug zij beurtelings de warm- en de koudwaterkraan openzetten, de eemers met gesmolten stearine aanhalen, de vormen volgieten en de kaarsen eindelijk rij voor rij daaruit ophalen. De directeur deelde mij meê, dat eene vlugge kaarsengietster, die haar tijd niet vertreuzelt of verbabbelt, dertig- tot vijftigmaal per dag hare machine met stearine vullen en er die in den vorm van kaarsen weêr kan uithalen. Daar nu eene gietmachine bij elken gang 200 kaarsen levert, kan dus eene bekwame gietster dagelijks van zes tot tienduizend bougies afleveren.
Zoo als reeds is opgemerkt, worden de pas gegoten kaarsen op rekken gelegd, en door de stearine-korst, die elke rij aan elkander houdt, kunnen zij geschikt op de latten gehangen worden. Een aantal andere meisjes staan echter weêr met kraakzindelijke houten bakjes gereed, breken de kaarsen van de stearine-korst af en pakken ze in de bakjes, die naar het uiteinde van het lokaal gebracht worden.
Daar moeten de kaarsen op het verlangde ge wicht worden afgezaagd, hetgeen insgelijks met behulp van geestig uitgedachte machines geschiedt. De kaarsen, die naar bijna alle landen der wereld verzonden worden, behooren eene lengte te hebben, telkens overeenkomende met het gewicht, dat in het land, waarvoor zij bestemd zijn, gebruikelijk is. Nadat nu door middel van wegen bepaald is welke lengte men aan de kaarsen geven wil, wordt de zaagmachine zoodanig gesteld, dat zij de kaarsen op de verlangde grootte afsnijdt. Eene ronde schijf, rondom van zaagtandjes voorzien, wordt snel in het rond bewogen, en het meisje dat deze machine bestuurt, moet de kaarsen slechts voor de draaiende cirkelvormige zaag te leggen, om ze allen op dezelfde lengte te zien afsnijden.
De afvallende eindjes gaan echter niet verloren evenmin als de stearine-korsten, die wij een oogenblik te voren van de kaarsen hebben zien breken. Al die brokkelingen worden verzameld en later weêr gesmolten. Zelfs de stearine, die bij het vullen der vormen en bij het overdragen der teut-eemers op den vloer gemorst wordt, blijft behouden. De vloer is daartoe over zijne geheele uitgestrektheid met latwerk bekleed, zoodat men niet op den eigenlijken vloer, maar op de latten loopt. Het gevolg daarvan is, dat de gemorste stearine, die tusschen de latten valt, niet vertreden wordt, zooals wel het geval zou zijn, indien zij niet door het latwerk beschermd werd. Met hetzelfde doel (het besparen van stearine, die anders verloren zou gaan) worden al de meisjes, die in het gietlokaal werkzaam zijn, van een wit kleedje voorzien, dat zij des avonds uittrekken en dat tweemaal per week van de stearine, die er zich aan vastgehecht heeft, gezuiverd wordt.
Daar ik bij het vernemen van dien zuinigheidsmaatregel een glimlach niet onderdrukken kon, wees de directeur mij op eene sterke, frissche deern, wel wat lomp in hare bewegingen, wier kleedje van onder tot boven met geheele kluiten stearine bedekt was. Ze glinsterde letterlijk van het gestolde vet. Ik begreep aanstonds dat het hier geen kleinigheid was, en dat er heel veel stearine naar buiten zou gedragen worden, indien de gietsters des avonds alles wat aan hare kleeren hing, konden meênemen.
Terwijl ik zoo in het lokaal rondzag, bemerkte ik in een kist een aantal kaarsen van buitengewone grootte en dikte, zoo als ik er nog nooit van stearine gezien had. Weldra wenkte de directeur echter een man, die mij nog veel grootere liet zien. Er waren er bij van twee meters lengte en armsdikte, op verschillende wijzen versierd; zoo waren er gegroefde, spiraalvormig gedraaide, enz. De gladde hadden ge heel het voorkomen van onze altaarkaarsen, doch kunnen niet als zoodanig gebruikt worden, daar men zich tot opluistering onzer tempels uitsluitend van waslicht bedient. De Israëlieten echter maken er een druk gebruik van in hunne synagogen en bij hunne lijken.
Allengs was ik het achtereind van het lokaal genaderd, waar talrijke meisjes om tafels geschaard zitten en kaarsen in étui's pakken, of die étui's van etiquetten voorzien. Ik stond verbaasd over de verscheidenheid, die ik bij dat pakken waarnam, daar ik alle mogelijke kleuren en qualiteiten van papier daartoe zag aanwenden. Naar gelang van de verschillende landen, waarheen de kaarsen bestemd zijn, worden zij op verschillende manieren verpakt. Maar nog vreemder keek ik op, toen ik een blik op de etiquetten wierp; niet alleen las ik er in alle europeesche talen, maar ik vond er zelfs turksche, chineesche, arabische, perzische en nog een twintigtal dergelijke onder; wel een bewijs, dat de schiedamsche kaarsen allerwegen bekend en gezocht zijn. In de meeste groote steden van het buitenland heeft de fabriek Apollo dan ook hare agenten; want de uitvoer naar buiten is onvergelijkelijk grooter dan het binnenlandsch verbruik.
Op een bovenlokaal bemerkte ik verder eene menigte meisjes, die bezig waren het koord, dat tot de pitten der kaarsen gebruikt wordt op de klossen te winden, die onder in de gietmachines vastgemaakt worden. Van dat koord wordt jaarlijks eene verbazende hoeveelheid gebruikt, die door een andere fabriek geleverd wordt, welke uitsluitend tot de vervaardiging dezer schijnbaar nietige benoodigd heid is ingericht. In Nederland telt men een tweetal dergelijke fabrieken. Het koord is uit drie dunnere koorden gevlochten, welke uit in elkander gedraaide draden bestaan, wier aantal van 25 tot 75 afwisselt, naar gelang van de dikte der kaars, waarin zij de pit moeten vormen. Alvorens daartoe gebruikt te kunnen worden, moet het koord eene scheikundige bereiding ondergaan; deze heeft ten doel de pit er op in te richten, dat zij totaal afbrandt, zonder asch na te laten, waardoor het snutten overbodig wordt. Sedert de stearine-kaarsen in voege zijn, kan men de kaarsensnuiters en de snutterbakjes dan ook tot de antiquiteiten rekenen.
Na alzoo het geheele wordingsproces der stearine-kaarsen, van de smelting der grondstoffen, tot het inpakken der geheel afgewerkte exemplaren toe, in al zijne bijzonderheden te hebben gaêgeslagen, keerde ik met den directeur, wieus beleefdheid en bereidwilligheid tot het verstrekken van inlichtingen ik niet genoeg roemen kan, naar het kantoor terug. Op weg
Auteursrechtvrij
