De Belgische Illustratie. Jaargang 13

Merkwaardigheden op het gebied van wetenschap, nijverheid en kunst.

INHOUD: - De telegraaf in dienst van de visscherij in Noorwegen. - Electriciteit in het menschelijk lichaam. - Een goedkoope lichtstof. - Naalden-fabricatie. - Om glazen buizen te buigen.

Noorwegen heeft een ondankbaren bodem, maar daarentegen uitgestrekte kusten met tallooze inhammen of fjorden, waar de visscherij aan duizenden een middel van bestaan verschaft. Ongeveer 40.000 visschers oefenen er bijna het geheele jaar door hun bedrijf uit van af Drontheim tot voorbij de Noordkaap in de noordelijke IJszee; deze visschers staan voortdurend met elkander in verbinding door middel van telegraphische stations.

De in het voorjaar te Berlijn gehouden Visscherij-tentoonstelling heeft op nieuw in het licht gesteld van welk onmetelijk nut de telegraaf voor de visscherij is. Eenige bijzonderheden omtrent de ontwikkeling en den tegenwoordigen toestand van de telegraaf in dienst van de visscherij in Noorwegen zullen gewis niet onwelkom zijn.

Alle telegraphische toestellen, welke in het uitgestrekte kustland met de haringvangst in verband staan, zijn ten noorden van Drontheim gelegen; het eerste dagteekent van het jaar 1861; men legde toen een locaalkabel tusschen de Loffoden-eilanden onderling, die in 1868 met de lijnen langs de vaste kust verbonden werd. Allengs breidde zich het telegraphisch verkeer uit. In 1877 omvatte het de geheele kust noordwaarts van Drontheim langs den Atlantischen Oceaan en de noordelijke IJszee, met vertakkingen naar de zuidelijke districten, tot eene lengte van 3595 kilometers; de kosten van aanleg kwamen den Staat op ruim 2½ millioen kronen te staan.

Wij zegden reeds dat de telegraaf voor de visscherij van uitgebreid nut is. In de eerste plaats voor de vangst van de winter- en voorjaarsharing (Vaar-hering); deze zwemt van januari of februari tot den 15^en of den 20^en maart naar de kust om er onder de bescherming der rotsen in de ondiepe zee zijn kuit te schieten. Weldra naderen tallooze scholen, van de hooge zee komende, de noorweegsche kust, vergezeld van millioenen zeevogels, die op de visschen azen. Van dat oogenblik af zenden de aan de visscherij verbonden opzichters aan alle stations regelmatig depêches af, om alle bewegingen van den haring over te seinen. Aldus gewaarschuwd komen de visschers van alle kanten toegesneld met hunne netten, booten, tonnen, zout, enz.; kooplieden en handelaars begeven zich naar de plaats waar de vangst het overvloedigst belooft te zijn. Doet het geval zich voor - zooals meermaien gebeurt - dat eene rijke vangst aan de tijdige waarschuwing van de telegraaf te danken is, dan wordt de gevangen haring ‘telegraaf-haring’ genoemde.

Nog belangrijker diensten bewijst de telegraaf bij de visscherij van den zomer- of vollen haring en den kabeljauw. Deze wordt uitgeoefend van Aalesund, ten noorden van Bergen, langs Christiaansand, de Loffoden-eilanden, de Noordkaap en de Noordkijn tot de russische kust. Wanneer de haring zich ergens langs de uitgestrekte kust of in de talrijke fjorden vertoont, seint de telegraaf daarvan onmiddellijk het bericht over, opdat de visschers en verdere belanghebbenden terstond hunne maatregelen kunnen nemen. Daarenboven bericht de telegraaf in de voornaamste plaatsen den stand van de vangst, den prijs van de visch, en gedurende het vischsezoen, de weêrkundige waarnemingen, de kracht en de richting van den wind, den toestand van de zee, opkomende stormen, enz. Door dit alles worden onwaardeerbare diensten bewezen aan een tak van nijverheid, welke voor Noorwegen een hoofdmiddel van bestaan is.

Het is bekend, dat vele dieren, ook zonder inwerking van buiten, electrisch zijn en volkomen ontwikkelde electrische organen bezitten. Het electrisch lichten der katten en vossen, wanneer men hen in het donker over de vacht strijkt, is reeds sedert lang waargenomen, en evenzeer de daadzaak, dat sommige visschen, bij voorbeeld sidderroggen en sidderalen, hunne vijanden door electrische schokken kunnen doen afdeinzen. Even zeer heeft men door wetenschappelijke proe-

[p. 75]

ven bewezen, dat ook het menschelijk lichaam electrisch is, zoodat er een electrische stroom in opgewekt kan worden. Minder bekend is het echter, dat er ook menschen zijn in wie de electriciteit opgewekt kan worden, zonder alvorens aan de inwerking eener electriseer-machine blootgesteld te zijn. Zoo deelt de engelsche Afrikareiziger, de heer A.W. Mischensau, die weldra een groot werk over zijne reizen in het nog zoo weinig bekende werelddeel in het licht zal geven, in het engelsche geneeskundige weekblad Lancet de volgende merkwaardige waarneming meê.

In sommige gedeelten van Midden-Afrika vond hij negers, die, wanneer zij met zweepen uit behaard koeleer geslagen werden, electrische vonken van zich af gaven. De reiziger kwam op zekeren nacht door een toeval tot deze ontdekking. Hij woonde een gevecht van twee negers bij, en toen zij in een toestand van geweldige opgewondenheid verkeerden, bespeurde hij, toen zij elkander met zweepslagen op het naakte lichaam onthaalden, helder lichtende vonken. Sedert nam hij waar, dat dergelijke vonken telkens te voorschijn kwamen, wanneer hij met zijne hand de huid der negers krachtig wreef. Ook bij vele huisdieren nam hij hetzelfde verschijnsel waar. De inboorlingen vonden daar niets verwonderlijks in, zoo dat zij met de door hem gedane ontdekking sedert lang bekend moeten geweest zijn. De genoemde verschijnselen deden zich intusschen slechts bij zekere temperatuursverhoudingen voor. Evenmin gelukten de genomen proeven bij logge en zwaarlijvige personen van een flegmatiek gestel.

Wij spraken in ons vorig nommer van de echt amerikaansche ‘kattenverlichting;’ minder geruchtmakend, maar bij welslagen practischer, is eene uitvinding, die een Rus, Kontig genaamd, zou gedaan hebben, zijnde een nieuw licht, waarmeê hij in het Polytechnische Gesellschaft te Berlijn voortreffelijk gelukte proeven genomen heeft. Volgens de berlijner Post bestaat de nieuwe uitvinding uit eene verbinding van naphta met eene door den uitvinder geheim gehouden zelfstandigheid. Ze geeft even veel licht als het gas, is zeer goedkoop (een liter van deze olie zou nog geen 20 centen kosten), en bezit de wonderbare eigenschap, dat ze geen brand kan veroorzaken en dus volkomen zonder gevaar is. Bij de te Berlijn genomen proeven besprenkelde de uitvinder zijn jas met de nieuwe olie, stak deze in brand en stond weldra geheel in vuur, zonder dat hij of zijn jas er eenige schade bij ondervonden. Even goed kwamen er sommige leden van het Gesellschaft af, die eveneens hunne jassen lieten besproeien en toen de olie aanstaken.

Wij hopen later in de gelegenheid te zijn op deze nieuwe en - zoo ze op vaste gronden staat - zeer belangrijke uitvinding terug te komen.

De Vereenigde Staten van Noord-Amerika vervaardigen jaarlijks 72.540.000 paketten naalden, makende het overgroote getalvan 18.780.800.000 naalden, zijnde 468 per hoofd van de bevolking. Vijftig jaren geleden had een werkman eene minuut tijds noodig om 14 naalden te vervaardigen; tegenwoordig maakt een enkel man er meer dan 14.000 in de minuut.

Er bestaat een gemakkelijk middel om glazen buizen naar willekeur te buigen. Daartoe behoeft men ze slechts boven een alcoolvlam te houden, zorg dragende de buis voortdurend rond te draaien. Zoodra het glas week begint te worden, moet men het voorzichtig de begeerde kromming geven.