De Belgische Illustratie. Jaargang 11

Een man van den ouden stempel,
Aan het tegenwoordige geslacht voorgesteld door
H.A. Banning.

(Vervolg.)
De lont aan het kruit.

Mevrouw Leemans verwonderde zich zeer toen zij hare nieuwe vriendin zoo spoedig terug zag komen, en hare verwondering ging in vreugde over bij het vernemen dat de onderhandeling met Van Hoorn goed afgeloopen was.

‘Van die zorg zijt gij dus vooreerst ontheven,’ sprak Mathilde, ‘maar hoe moet het nu met de andere schuldeischers gaan?’

Dat geleek veel naar een droppel alsem in den beker der vreugde. De weduwe werd onrustig en zegde:

‘Ik hoop dat zij geen van allen zoo onstuimig, zoo lastig zullen zijn.’

‘Maar aangenomen dat nog meer zulke onaangename ontmoetingen voor de deur staan, wat dan? Zou het voor uwe rust niet gewenschter, niet beter zijn hun allen te gelijk den mond te stoppen?’

‘O, als dit eens mogelijk ware!...... Doch daartoe ben ik niet in staat, en wanneer men mij geen tijd laat, wanneer men geen vertrouwen in mij stelt........

‘Kent gij mijn papa?’ zoo viel Mathilde haar in de rede.

‘Van aanzien nauwelijks, maar ik weet dat hij een zeer geacht man is, en naar zijne kinderen te oordeelen, moet de vader dit zeker verdienen.’

‘Dat gaat niet altijd op, beste mevrouw, en ik verzeker u dat de kinderen van den ouden heer Sterk veel beter zouden zijn, wanneer zij meer naar hun vader aardden.’

En nu begon zij een portret te leveren dat wel op den ouden heer geleek, doch waarin de voornaamste karaktertrekken ontbraken. De kinderlijke liefde, die alles weet te idealiseeren, had de verven gemengd en het penseel gevoerd. Dat portret, hoe gebrekkig ook, was intusschen des te meer geschikt om de weduwe vertrouwen in te boezemen en naar kennismaking te doen verlangen. Had Mathilde bij de schoone trekken van menschlievendheid en grootmoedigheid ook de rimpels van den zedemeester en den hatelijken glimlach van den spotter gevoegd, die toch tot de physionomic van den ouden heer Sterk behoorden, het vertrouwen zou bij de jonge weduwe zeer Verminderd en het verlangen naar kennismaking niet groot geweest zijn.

Mevrouw Leemans betuigde in krachtige en welgemeende woorden hare achting voor zulk een

[p. 383]

man, maar wist niet waar dit alles heenvoeren moest.

‘Luister nu eens,’ zoo begon Mathilde op nieuw, ‘kent gij de firma Bloemendaal?’

‘O! zeer goed; zij heeft ook een pretentie op mij.’

‘En Bloemendaal behandelt u toch goed, niet waar?’

‘Buitengewoon! Ik ben hem zeer dankbaar, want hij heeft mij op de grootmoedigste wijze een uitstel van vele maanden toegestaan.’

‘Dat is niets meer dan een staaltje van zijn plicht, waarde mevrouw. Hij heeft zich, naar ik denk, de groote verplichtingen jegens den ouden heer Leemans, uw schoonvader, herinnerd.’

‘Daar is mij niets van bekend,’ sprak de weduwe.

‘Ik herinner mij dat alles als een droom. Ik was nog zeer jong toen mijn vader eens later dan gewoonlijk van de Beurs kwam en den ganschen avond van zekeren Bloemendaal sprak - den grootvader van uw schuldeischer - die zijne betalingen gestaakt had en wiens val hij voor onvermijdelijk hield. Mijn papa betoonde veel deelneming in dit ongeval, en ofschoon hij niet met den man in relatie stond, was hij zeer verbitterd op eenige benijders, die den eerlijken, maar ongelukkigen koopman vervolgden en in den grond trachtten te boren. Hij nam toen het besluit hem, zoo mogelijk, te redden, en de oude Leemans, onze vertrouwde huisvriend, sloot zich bij hem aan. Papa onderzocht nu de boeken van Bloemendaal, kwam tot de gevolgtrekking dat hij gered kon worden, wanneer men hem ondersteunde, en ontdekte tevens dat hij geheel onschuldig was aan zijn val, zelfs aan zijne oogenblikkelijke verlegenheid.’

De weduwe sloeg bij deze woorden de oogen neder en zuchtte.

‘En nu nam papa, in verbintenis met den ouden heer Leemans, de gansche schuld van Bloemendaal over. Hij betaalde de ongeduldigen contant, stelde termijnen voor de andere schuldeischers, en maakte in een woord een einde aan de vervolging. Ik kan mij nog zeer goed herinneren hoe ik mij, als kind, verwonderde, een ouden, eerwaardigen man, met sneeuwwitte haren, die mijn grootvader had kunnen zijn, zoo bitter te zien weenen. De goede man was buiten zich zelven van dankbaarheid en ontroering. Hij bezocht ons later dikwijls, die oude vriendelijke Bloemendaal, en hij wist de herinnering aan hem bij mij levendig te houden door allerlei speelgoed en snuisterijen. - Welnu, mevrouw, behoef ik u nog te zeggen tot wien gij u moet wenden? Papa is nog altijd dezelfde, hij is nog altijd tot hulp bereid en ik behoef u wel niet te zeggen dat hij daartoe beter dan vroeger in staat is. Leg daarom uwe omstandigheden aan hem bloot, en ik ben er verzekerd van dat hij voor u zal doen, wat hij eens voor den ouden Bloemendaal heeft gedaan, want hij is nog altijd de oude, en uwe kinderen zijn immers de afstammelingen van zijn vriend.’

De weduwe was over dit voorstel niet slechts verwonderd, maar ontsteld. De dankbaarheid spoorde haar wel aan, den raad, haar met zooveel deelneming gegeven, niet van de hand te wijzen, doch bij hare aangeboren verlegenheid voorzag zij dat het haar schier geheel onmogelijk zou zijn hem op te volgen.

‘Maar de heer Sterk kent mij in het geheel niet; hoe zou ik moed genoeg kunnen hebben....’

Mathilde liet haar niet uitspreken. ‘Hoe kunt gij er u nog over bedenken?’ sprak zij. ‘De dienst die u bewezen wordt is waarlijk zoo buitengewoon groot niet. Ik weet van mijn broeder dat uwe zaken reeds geheel geregeld zijn; het onderzoek uwer boeken is afgeloopen; gevaar voor grooter verlies bestaat er niet, dus..... Ik laat u niet los, beste vriendin! Ik ben een zeer eigenzinnige en stijl hoofdige vrouw, en gij moet mij op uw woord verzekeren dat gij reeds morgen een bezoek aan papa gaat brengen.’

De weduwe veegde het zweet van haar voorhoofd, zoo angstig werd zij zelfs door aan dit bezoek te denken, doch Mathilde bleef stijf op haar stuk staan.

‘'t Was zeker oogenschijnlijk natuurlijker,’ vervolgde zij, ‘dat ik u naar mijn broeder in plaats van naar mijn vader verwees, want gij kent hem reeds en zult wel overtuigd zijn van zijne welwillendheid en toegevendheid....’

De jonge weduwe sloeg de oogen neder en kreeg een kleur, doch Mathilde deed als of zij dit niet zag.

‘Maar,’ zoo vervolgde zij, ‘hij is een zonderling mensch, en wil - de Hemel moge weten Waarom - van papa scheiden en een eigen zaak oprichten. Behalve dat hij lang den invloed niet heeft, dien papa bezit, heeft hij buitendien tegenwoordig zijn eigen kapitaaltje wel noodig, en daarom ziet gij wel....’

‘Ik zie alles,’ sprak de weduwe. ‘Ik ben u zeer verplicht voor uwe deelneming, voor uwe grenzenlooze goedheid, doch ik kan mij voor het oogenblik wel redden, nu, zoo als gij mij zelve hebt verzekerd, Van Hoorn voorloopig bevredigd is en geen der andere schuldeischers mij lastig valt...’

Mathilde zag zich nu, hoe ongaarne ook, genoodzaakt de volle waarheid te zeggen. Weigerde de weduwe den ouden heer te bezoeken, dan geraakte haar man, die, om den onstuimigen Van Hoorn voor 't oogenblik te bevredigen, een wissel geteekend had, in groote moeielijkheden. Dit eenige onverwachte woord was voldoende om mevrouw Leemans tot een besluit te brengen. Zij beloofde stellig den volgenden morgen den ouden heer Sterk te bezoeken, hoe pijnlijk zulk een stap ook mocht zijn.

De mijn springt.

‘Dat is niet mogelijk!’ sprak papa Sterk, toen Broekman hem het bericht bracht dat mevrouw Leemans hem verlangde te spreken. ‘Gij zult haar verkeerd verstaan hebben; zij heeft waarschijnlijk naar mijn zoon gevraagd.’

‘Neen, neen, naar u: ik heb 't haar uitdrukkelijk gevraagd.’

‘Hm! Dus naar mij? Is dat inderdaad waar?’

Broekman knikte met het hoofd.

‘Welnu, verzoek haar dan in de spreekkamer te gaan, ik zal oogenblikkelijk bij haar zijn. - Wat drommel kan dat zijn? 't Is nauwelijks half tien’ - hij zag op zijn horloge - ‘en die jonge dame heeft reeds ontbeten, is reeds gekleed, brengt reeds bezoeken? Dat is wel buiten den regel!’ Hij trad voor den spiegel, en terwijl zich een ondeugende glimlach om zijne lippen vertoonde, sprak hij binnensmonds: ‘Ik moet toch eens zien of mijn toilet wel behoorlijk in orde is om zulk een fijne, pronklievende dame te ontvangen.’

Hij verliet glimlachend het kantoor om zich naar de spreekkamer te begeven.

‘Neem mij niet kwalijk, mijnheer,’ sprak de weduwe, wier vrees en verlegenheid gedurende den langen nacht niet verminderd waren, ‘neem mij niet kwalijk, mijnheer, dat ik u in uwe bezigheden kom storen......’

De angst, waarin de jonge vrouw verkeerde, maakte haar geluid zoo zwak, dat de oude heer, die haar, zoo als alle hardhoorigen gewoon zijn, scherp in het gelaat zag en daardoor hare verlegenheid nog deed toenemen, slechts aan de beweging harer lippen kon zien dat zij sprak.

‘Ik moet u verzoeken,’ zoo viel hij haar in de rede, ‘een weinig luider te spreken; want wanneer de noordenwind spookt, is mijn gehoor niet bijzonder goed, ofschoon ik niet, als zoovele anderen, genoodzaakt ben een hoorn te gebruiken. Wees zoo goed hier plaats te nemen.’

Mevrouw Leemans kreeg nog zwaarder hartkloppingen toen zij verzocht werd harder te spreken, want behalve dat het haar reeds moeielijk viel behoorlijk adem te halen, had zij van natuur een zeer zachte stem. Het schonk haar intusschen eenige afleiding dat de oude heer haar verzocht op een stoel plaats te nemen, want zij was werkelijk bijna niet meer in staat zich op de been te houden. Het gelukte haar nu den ouden man aan het verstand te brengen dat zij groote verplichtingen had aan zijn waardigen zoon, die haar door rusteloozen arbeid op de grootmoedigste wijze had bijgestaan in de pijnlijke omstandigheden, waarin zij zich bevond. Dit boezemde haar een, naar zij geloofde, rechtmatig vertrouwen jegens den vader in, en zij hoopte.....

Hier werd haar stem weder zeer zacht en de oude heer kwam niet te weten wat zij eigenlijk hoopte: dat hij namelijk zich even grootmoedig jegens haar zou betoonen door haar met raad en daad bij te staan. De oude heer paste de weinige woorden welke hij verstond, zoo als o.a. grootmoedigheid, raad, ondersteuning, nog altijd op zijn zoon toe en meende, daar hij nu ook het woord dankbaarheid hoorde, dat de jonge weduwe slechts gekomen was om hem te bedanken voor 't geen zijn zoon gedaan had. Daarom antwoordde hij dan ook, tot niet geringe verwondering van mevrouw Leemans, dat zij zich in hem vergiste, dewijl hij eerst later vernomen had wat zijn zoon voor haar had gedaan, en hij daarvoor onmogelijk haren dank kon aannemen. ‘Onze jonge heeren,’ zegde hij, ‘zijn niet gewoon hunne vaders tot hunne vertrouwden te maken; zij schijnen te gelooven dat men dergelijke mededeelingen als een verplichte rekenschap van hun doen en laten zal beschouwen, en zij gevoelen geen lust om zich aan zulk een dwang te onderwerpen.’

De jonge weduwe was gedurende een tamelijk lange en pijnlijke pauze in tweestrijd met zich zelve, hoe zij die woorden moest opnemen en of zij het gesprek afbreken of voortzetten zou. 't Was zeer natuurlijk dat de arme vrouw in deze korte en drooge zinspeling op het gewichtigste punt niet anders zag dan eene voorbedachte ontwijking en weigering. En wat de vader van den zoon zegde, dit scheen haar eene afkeuring te zijn voor 'tgeen hij voor haar had gedaan. Intusschen was het nog altijd mogelijk dat de oude heer haar verkeerd had verstaan, en daarom raapte zij al haar moed bijeen om het gesprek langs een anderen weg weder in te leiden. Mevrouw Herpen, zoo sprak zij, had haar bekend gemaakt met de vriendschappelijke betrekking, die eertijds tusschen den heer Sterk en haar overleden schoonvader, den ouden Leemans, had bestaan; daarom koesterde zij de hoop.....

Op deze woorden, die door den ouden man zeer goed verstaan werden, gaf hij ten antwoord dat de oude Leemans en hij altijd vrienden waren geweest, van hunne eerste schooljaren af; dat zij later altijd zaken met elkander gedaan hadden, en hunne hartelijke vriendschap ongetwijfeld in moeielijke gevallen de proef zou hebben kunnen doorstaan. ‘Doch,’ zoo vervolgde hij, ‘zulke gevallen kwamen, Goddank, niet voor. Wij stelden orde op onze zaken, wij waren niet gewoon te verkwisten of ons in weelde te baden, en wanneer men ordelijk is in zijne zaken en levenswijze en geen groote tegenspoeden heeft, dan behoeft men zich gemeenlijk noch tot vrienden, noch tot vreemden te wenden.’

Ofschoon nu deze opmerking alles behalve vleiend was, begreep de weduwe, ten gevolge van het bestaande misverstand, zelfs in de verte de bedoeling niet. Zij meende een bitter verwijt over de ordeloosheid van haar overleden echtgenoot te hooren, en gevoelde zich voor de tweede maal op bedekte manier afgewezen. Zij werd, in het gevoel van haar pijnlijken toestand, afwisselend rood en bleek, doch de oude heer, die overigens zonder bril niet scherp meer zag, bleef daar geheel onkundig van.

‘Gij hebt waarschijnlijk uwen braven schoonvader niet meer gekend?’ vroeg hij na eenige oogenblikken.

De weduwe schudde even met het hoofd.

‘En zijne vrouw, die goede moeder Leemans?’

‘Evenmin,’ zegde andermaal het hoofd, want de weduwe, die als op heete kolen zat, was niet goed meer in staat antwoord te geven.

Had de oude heer Sterk kunnen vermoeden, in welken toestand zich mevrouw Leemans bevond, en met welke bedoelingen zij gekomen was, hij zou haar in zijn gewoon medelijden voor ongelukkigen met de grootste verschooning bejegend hebben; nu echter kwam het hem in

[p. 384]

zijne onwetendheid niet onraadzaam voor, zijne meening eens te zeggen over 'tgeen eene vrouw in haar huishouden behoort te zijn.

‘Gij hebt aan die voortreffelijke schoonmoeder zeer veel verloren, mevrouw,’ sprak hij. ‘'t Is waar dat zij eigenlijk niets meer was dan een huisvrouw, doch het kwam haar ook niet in de gedachten iets anders te willen zijn. Zij zegde altijd: een vrouw moet slechts voor haar man en kinderen leven. Dat was vroeger zoo wat het grondbeginsel bij de opvoeding der dochters. Nu waren de meisjes in dien tijd wel niet zoo fijn beschaafd, zoo aardig, zoo elegant in haar optreden als tegenwoordig, maar daarom dan ook huishoudelijker, ingetogener en meer practisch, en voor een man, die in de wereld vooruit wilde komen, des te meer waard. De oude Leemans heeft mij dikwijls gezegd, dat hij zijne vrouw als het grootste geschenk des hemels beschouwde, en dat hij zonder haar lang zoo ver niet zou zijn gekomen. Ik moet u dan ook zeggen dat zij onder de meest ervaren huisvrouwen in de stad als een soort van orakel werd beschouwd. En toch was zij zeer aangenaam in den huiselijken kring. Gij had eens moeten zien, mevrouw, met welk een innemende vriendelijkheid zij de gasten ontving, die de oude Leemans dikwijls van de Beurs meêbracht; hoe zij zich verheugde wanneer de gasten eer bewezen aan haar tafel, die altijd wel slechts burgerlijk en eenvoudig, maar toch zeer goed was, en hoe zij zich verheugde wanneer haar man bij het gesprek vroolijk en opgewekt begon te worden. Dan zag zij hem naar de oogen, want zij begreep hem, zonder dat hij een woord behoefde te spreken, en zoodra hij slechts wenkte, was zij in een wip in den kelder om nog wat ouden rijnwijn op te duiken, die ons dan natuurlijk nog spraakzamer maakte. Zie, mevrouw, met zulke zorgzame en toch gulhartige huisvrouwen gevoelden de mannen van dien tijd zich zeer gelukkig. Zij noemden haar, zoo als zij dan ook inderdaad waren, hun schat. Tegenwoordig zou dat waarschijnlijk te burgerlijk klinken, omdat men zoo graag de groote wereld naäapt en te veel malle boeken leest. Thans zegt men, naar ik geloof, mon ange, of zoo iets; maar ik weet niet wien ik gelukkiger moet noemen: den voormaligen man met zijn schat of den tegenwoordigen met zijn engel. Maar ik moet u Verschooning vragen voor mijne uitweiding, mevrouw, want dat andere tijden andere zeden brengen is natuurlijk.’

In deze soort van geïmproviseerde lijkrede op de overleden schoonmoeder was weder zooveel bitters gemen d, dat de weduwe aan elke poging om op nieuw hare belangen in het midden te brengen, wanhoopte en besloot onmiddellijk afscheid van den heer Sterk te nemen, doch zij werd hierin door een plotselinge duizeling, die alles voor hare oogen deed dansen, verhinderd. Toch wilde zij eene poging wagen om op te staan, want zij kon het bij dien ouden man niet meer uithouden, toen zij zich onverwacht door twee vrouwelijke stemmen hoorde aanspreken. De nieuwsgierigheid had de moeder en Mathilde naar de spreekkamer gedreven; laatstgenoemde om te zien hoe de zaken stonden en, wanneer dit noodig mocht zijn, het verzoek van mevrouw Leemans te ondersteunen, de eerste om de jonge vrouw te leeren kennen, die zulk een grooten indruk op haar zoon maakte.

‘Mijn hemel, wat deert u?’ riep Mathilde, die met den eersten oogslag den toestand der weduwe zag en snel toesprong om haar op te vangen.

een man van den ouden stempel.
‘Mijn hemel, wat deert u? ‘riep Mathilde.

‘Heeft zij een toeval?’ vroeg de oude vrouw.

‘Dat is niet mogelijk!’ riep de oude heer, middelerwijl de weduwe uit de armen van Mathilde op den stoel gleed, en plotseling zonder adem of kleur als een lijk daar neêr lag. Mathilde riep luid om geest van hertshoorn, de moeder liep ijlings naar de keuken om water te halen, de oude heer bracht spoedig hofmann en spiritus, zelfs Broekman kwam in de kamer en het gansche huis geraakte in beweging.

Eindelijk was mevrouw Leemans weder in zooverre hersteld, dat zij het durfde wagen te voet en zonder begeleiding naar huis terug te keeren, doch daar wilde niemand van hooren en wel het minst de oude heer, die overigens zoo hartelijk, zoo deelnemend en voorkomend was, dat de weduwe nu geheel niet meer wist, hoe zij over hem moest denken. Hij liet een rijtuig voorkomen en wilde dat zijne dochter daarin eerst plaats zou nemen om mevrouw Leemans, die hij ondersteunde, de hand te kunnen reiken. Ook Broekman, die in weêrwil van zijn hoogen leeftijd nog zeer krachtig en bedrijvig was, moest meê, en hem werd bevolen uit te stijgen zoodra het rijtuig stil hield, om mevrouw Leemans behulpzaam te kunnen zijn, of wanneer dit noodig mocht zijn, eerst in huis hulp te vragen en niet te veel op zijn eigen krachten te vertrouwen.

‘Welnu?’ vroeg de oude heer, zoodra hij met zijne vrouw alleen was, ‘weet gij mij te zeggen wat dit moet beteekenen? Ik voor mij begrijp er niets van. Die jonge vrouw komt in den vroegen morgen hier en haalt mij uit mijne bezigheden. Ik moet natuurlijk denken dat zij een wissel op Engeland of Duitschland verlangt, en nu blijkt het dat zij hier alleen kwam om in onmacht te vallen, want ik weet op mijn woord niet wat zij kwam doen. Is zoo iets ook soms mode in de groote wereld? Maakt men tegenwoordig te Parijs en te Brussel zulke morgen-visites?’

‘Och, wat zijt gij toch een wonderlijk man!’ sprak de moeder; ‘zoo iets overvalt eene vrouw wel eens meer.’

‘Een vrouw?..... En gij dan en Mathilde?’

‘Welnu, de een is de ander niet.’

‘Moeder, luister eens. Wanneer al de vrouwen, die den ganschen dag met romans en comedie's op de canapé liggen, of den morgen voor den spiegel en den avond in de concert- of balzaal doorbrengen, van vroeg tot laat in haar huishouden werkzaam waren, zoo als gij en Mathilde, men zou niet veel hooren van duizelingen, zenuwtoevallen en hoe al die dingen verder mogen heeten.’

De moeder schudde het hoofd en ging heen.

(Wordt vervolgd.)