De Belgische Illustratie. Jaargang 11

[p. 367]

Een man van den ouden stempel,
Aan het tegenwoordige geslacht voorgesteld door
H.A. Banning.

(Vervolg.)
Men wordt verzocht buiten noodzakelijkheid niet te bellen.

Toen de oude heer de kamer verliet, waren de gevoelens der bondgenooten over zijne houding en zijn optreden zeer uiteenloopend. De moeder was zeer geërgerd en betreurde het dat hij het vertrek van den zoon in de hand gewerkt had, in plaats van pogingen in het werk te stellen om hem terug te houden. Mathilde gevoelde zich beschaamd en gekwetst omdat de oude man, ofschoon in zekeren zin zijn woord gestand doende, haar om den tuin geleid had. De dokter echter bewonderde den scherpen en juisten blik waar mede de vader het karakter van zijn zoon had weten te schatten. Ieder die August daar zoo zag zitten, kon aan zijn houding en voorkomen zeer goed afmeten wat in hem omging. Zijn oogen stonden flauw en hij staarde doelloos voor zich uit. Alle geestkracht en vastberadenheid waren uit de trekken van zijn gelaat verdwenen en zijne handen hingen naar omlaag als de takken van een treurwilg.

Eerst toen moeder en zuster naar hem toetraden, kwam er weder eenig leven in die ziellooze gestalte; hij verzocht, zonder haar aan te zien, dat zij hem niet meer zouden lastig vallen, dat zij hem alleen zouden laten, en de dokter ondersteunde dit verzoek door woord en blik en ook door, zonder verder een woord te spreken, de kamer te verlaten. Hij scheen in te zien dat zijn zwager zich meer beschaamd dan gekrenkt gevoelde, en hij kende schaamte als een gevoel waarbij men doorgaans liefst geen getuigen heeft.

De wijze waarop de oude heer zich had gedragen, de buitengewone toegevendheid en belangstelling welke hij had betoond, was dan ook wel in staat om de ijdelheid van den zoon geheel uit het veld te slaan. Hoe weinig laatstgenoemde ook willens was geweest zijn vader hard te vallen - want daartoe was hij inderdaad te goed en te braaf - het lag desniettemin in de natuur der zaak dat de oude heer, voor zoovele bitterheden welke hij had toegediend, op zijne beurt ook eens gevoelen zou wat teleurstelling en verdriet was en men had toch billijk mogen verwachten dat daarvan sporen zichtbaar zouden zijn geweest. Zoo geheel zonder de minste tegenwerping, zonder het geringste spoor van mismoedigheid of leedwezen het vertrek van den zoon in te willigen, dat wilde niet minder zeggen dan volslagen geringschatting van zijne verdiensten tegenover de firma, zijne ontbeerlijkheid in de zaak, in weêrwil van de opmerkingen zijner moeder en de jammerklachten van den majordomus. Zulk eene houding was inderdaad zeer beleedigend.

Het deed hem nog meer leed dat de oude man door zijne houding een heimelijk, ofschoon ook slechts met halve bewustheid gekoesterde hoop van den zoon, onbewimpeld als ijdel en dwaas kenmerkte. De onontbeerlijkheid van August voorop stellende, had men mogen aannemen, dat de vader alle pogingen aangewend zou hebben om hem bij zich te houden, en in dit geval zou deze, te oordeelen naar zijn voortreffelijk karakter, zich wel hebben laten bewegen om een sluier over het verledene te werpen en op gunstige voorwaarden zijn oude plaats weder in te nemen. Thans, daar de oude man juist het tegenovergestelde had gedaan van 't geen vermoed kon worden, was bij zijn onverzettelijk karakter niets met meer zekerheid te voorzien dan dat hij, wanneer de nood aan den man kwam, liever de zaken zou liquideeren dan zijn zoon met een enkel goed woord terug te houden. Er bleef dezen geen andere keus over dan te kiezen tusschen twee zaken, die hem beide even onwelgevallig waren: namelijk berouw aan den dag te leggen en het juk, dat hij wilde afschudden, geduldig weder op zijne schouders te nemen, of zijn voornemen om te vertrekken ten uitvoer te brengen, zonder daarbij het geringste voordeel te behalen. Nu het te laat was, berouwde het hem dat hij niet meer gehoor had gegeven aan de profetische hartkloppingen bij de gedachte aan het afscheid van zijn vader.

Er was nog iets anders wat zijn toestand pijnlijk maakte. De lezer zal wel reeds bespeurd hebben dat August, ofschoon hij een even goed hart bezat en inderdaad braaf was, in vastheid van karakter en in geestkracht niet veel op zijn vader geleek; daarom mogen wij dan ook hier gerust een staaltje van zijne zwakheid mededeelen. August had sedert vele jaren zeker weinig rekening gehouden met 't geen zijn vader zoo gaarne in hem zou hebben gezien. Als de zoon van zeer bemiddelde ouders meende hij vrij schitterend te mogen optreden in de wereld. Hij ging dan ook chique gekleed, bezocht concerten, reed paard en bracht maar al te veel avonden in de sociëteit en in koffiehuizen door. Hij deed dit natuurlijk alleen in zijne uren van uitspanning of wanneer de werkzaamheden dit gedoogden en men had nooit eenige onbetamelijkheid in hem kunnen aanwijzen, doch het lag in den aard der zaak, dat hij voor het huiselijk leven verloren was en men hem zelden aan den gezelligen ouderlijken haard zag. Dit verdroot den ouden man wel het meest, want hij oordeelde terecht dat zoodanige onhuiselijkheid en het gestadige verkeer met volslagen wereldlingen op den duur aanleiding moesten geven tot verwaarloozing van godsdienst en zedelijkheid.

Sinds August echter, door zijne gelofte gebonden, avond op avond ten huize van de jonge weduwe doorbracht, was er een groote omkeering in hem ontstaan; hij gevoelde eene kalmte, die hij nooit had gekend, iets wat men bevredigde verwachting noemt. De gelatenheid, waarmede de jonge vrouw haar ongeluk droeg, de geestkracht, waarmede zij tegen de stormen haars levens worstelde, de teedere bezorgdheid voor hare kinderen, hare ongekunstelde vriendelijkheid, de ordelijkheid en zindelijkheid die rondom haar heerschten - dit alles had op hem een diepen indruk gemaakt. Was het te verwonderen dat meermalen het verlangen naar zulk eene vrouw, naar zulk een huiselijk geluk in hem opkwam? Hij was meer dan dertig jaren oud en mocht zeker zoodanigen wensch wel koesteren, doch dit neemt niet weg dat dergelijke wenschen soms ondeugend zijn, wanneer zij niet in algemeenen zin opkomen, maar in verband staan met eene neiging welke nog niet genoeg aan de omstandigheden getoetst is.

Dit was ook hier het geval en August zag maar al te spoedig dat zijne wenschen niet aan de omstandigheden getoetst konden worden. Nu hebben wij wel gezien dat hij het stellige besluit had genomen om er zich met geweld aan te ontrukken, doch het ging met de vastberadenheid van den stumpert als met de vleugels van den zoon van Dedalus. Het is een onbetwistbare waarheid dat moeielijkheden allengs op den duur ontwarren, hoe meer men er aan rafelt, dat zij de scherpe kanten verliezen, naarmate men er aan vijlt en schuurt. Toen hij den vorigen avond van de jonge weduwe afscheid ging nemen, stond het besluit onwrikbaar bij hem vast, dat hij niet meer aan haar denken zou, en juist sinds hij haar verlaten had, zweefde onophoudelijk de gedachte in zijn geest dat zij onontbeerlijk was voor zijn huiselijk geluk. Een leelijk geval, inderdaad, maar hij was aan het rafelen gegaan en de bezwaren waren merkelijk aan het afnemen. Over gebrek aan vermogen kon iemand als hij zich toch gemakkelijk heenzetten; wat de kinderen aanging, die natuurlijk het evenbeeld der beminnelijke moeder waren, hij scheen er geen steenen des aanstoots meer in te zien, maar bloemen die zijn huiselijken lusthof zouden versieren, en wat de zotte praatjes van zijne vrienden en kennissen betrof, die trouwens niet lang zouden duren, hij was er de man niet naar om zich daaraan te storen.

De eenige, maar niet geringe zwarigheid welke nu nog bestond, was de tegenzin zijns vaders, en om dezen te overwinnen was hem geen geschikter middel voorgekomen dan zijne verbintenis met mevrouw Leemans tot voorwaarde te stellen tegenover den wensch dat hij de ouderlijke woning niet zou verlaten.

Soortgelijke overwegingen waren hem den vorigen avond en des morgens vroeg door het hoofd gegaan, en men ziet dus dat zijne vastberadenheid slechts zelfbedrog was geweest, dat niet zijn verstand, maar zijne zwakheid gezegevierd had. Nu wij den jongen Sterk ten volle kennen, mag het ons dan ook niet meer verwonderen dat hij, na de ontmoeting met zijn vader, mistroostig daar neêr zat, dat hij alleen wilde zijn en van rouwbeklag verschoond wenschte te blijven.

Dokter Herpen scheen echter te begrijpen dat de patiënt nog iets anders behoefde dan de eenzaamheid, dat hij raad noodig had. Hij kende den gemoedstoestand van August ten volle en daarom kwam hij hem kort na het tooneel dat wij bijgewoond hebben weder bezoeken. August had altijd goed bij hem aangeschreven gestaan, doch het walgde hem toen hij zijn zwager op het dichtgeworpen koffer met den elleboog op de knie, en het hoofd in de hand steunende zag zitten. Hij begreep terstond, dat zoo iemand ontoegankelijk zou zijn voor den raad welken hij zich zelven onder gelijke omstandigheden zou hebben opgedrongen, namelijk: een plan, dat men reeds zoover had doorgedrongen, in weêrwil van alle denkbare bezwaren liever uit te voeren dan op vernederende wijze terug te treden. Nu hij zijn zwager zóó aantrof, gaf hij als zijne overtuiging te kennen dat niets anders aan de zaak te doen was dan een draaglijk middel op te sporen om met zijn vader weder in een goed vaarwater te komen, zonder zich aan nieuwe vernederingen of beleedigingen bloot te stellen, en dat middel meende hij gevonden te hebben in de buitengewone grootmoedigheid en mildheid van den ouden man, die niet anders zou hebben kunnen handelen, wanneer hij opzettelijk zijn zoon aan zich had willen boeien. Niets was natuurlijker dan dat het hart des zoons daardoor diep getroffen moest zijn, niets natuurlijker dan dat de zoon zulk een voortreffelijken en edelmoedigen vader liever niet wilde verlaten. En wanneer men dan de wenschen van den ouden man een weinig te gemoet kwam, wanneer men bij gepaste spaarzaamheid liefde voor het huiselijk leven betoonde, vooral echter als men neiging betoonde om zich een eigen huiselijken kring te vormen, dan zou het te voorzien zijn dat de vader met alle liefde uit de zaak treden en voor zijn opvolger de plaats inruimen zou.

De dokter had dit alles met de meeste bescheidenheid en in de minst kwetsende bewoordingen voorgedragen en August luisterde naar hem, wel niet zonder schaamte, maar toch met kalmte. Slechts bij de zinspeling op een huwelijk kwam er plotseling verandering in zijne houding, en de dokter begreep terstond dat daar het zwaartepunt van den gemoedstoestand gezocht moest worden. Daarom noemde de dokter in den loop van het gesprek mevrouw Leemans, en zoodra August dien naam hoorde, stond hij op, wierp het venster open en staarde naar buiten zonder een woord te spreken.

Tijd gewonnen, veel gewonnen, zegt het spreekwoord. Herpen had opgemerkt dat August bleek zag, dat hij nu en dan huiverde, daarom viel het hem in dat hij als zwager en geneesheer voor de gezondheid van den jongen Sterk bezorgd moest zijn; hij nam zijn hand in de zijne, voelde hem den pols en liet duidelijk gevoelen dat er kenteekenen van koorts voorhanden waren. Het scheen dat August verlangde naar een voorwendsel om zijne reis uit te stellen, want hij vatte den dokter bij het woord, liet een kleine vrijwillige huivering over zich heen gaan en verzekerde dat hij inderdaad reeds sinds eenige dagen zeer koortsachtig was. De dokter schreef hem nu een drankje voor, dat noch kon helpen, noch schaden en de heer Sterk junior begon, ter oorzake van koorts, waarover echter de fa-

[p. 368]

milie zich niet bezorgd behoefde te maken, zijn kamer te houden.

De dokter krijgt nog een patiënt.

‘August heeft van verdriet koorts gekregen,’ sprak de dokter tot zijne vrouw.

‘Zoo?’ riep Mathilde glimlachend, dewijl zij zeer goed zag dat haar man over die ongesteldheid niet zeer bezorgd Was. ‘Er is nog iemand die de koorts heeft van verdriet.’

‘Wie?’

‘Mevrouw Leemans.’

Hij zag zijne vrouw scherp aan, want zij had op dat oogenblik iets ondeugends in de oogen.

‘Gij schijnt mij niet te gelooven,’ hernam zij; ‘maar is het dan niet natuurlijk dat zij groot verdriet heeft over het vertrek van August, die den verwaarloosden boedel gezuiverd, die haar en hare kinderen voor den ondergang behoed heeft? De arme vrouw gevoelt zich nu natuurlijk geheel verlaten en staat wellicht nog voor groote moeielijkheden die zij niet weet te beheerschen. Er is zoo even eene vriendin van haar hier geweest om geneeskundige hulp voor haar in te roepen. Zij is gisteren avond ernstig ongesteld geworden nadat August afscheid van haar had genomen.....’

‘Heeft August afscheid van haar genomen?’

‘Natuurlijk! Het zou toch zeer onbeleefd zijn geweest, wanneer hij voor altijd de stad had verlaten zonder haar vooraf daarvan kennis te geven. Nu, die vriendin zegde mij, dat zij den ganschen avond erg koortsig geweest was; zij had nog zware hoofdpijn en scheen zich zeer ongelukkig te gevoelen. Wie weet of de arme vrouw niet tegen zorgen zal te kampen hebben welke zij onmogelijk kan beheerschen of overwinnen, nu haar raadsman haar heeft verlaten. Gij moest haar eens gauw gaan bezoeken, ventje, en haar een drankje en een woord van troost toedienen, want ik geloof dat zij beide noodig zal hebben.’

De dokter voldeed aan het verlangen zijner vrouw. Hij vond de weduwe wel ongesteld, doch niet zoo ziek als de vriendin zich had voorgesteld. Zij bekende, na eenige oogenblikken van aarzeling, dat de oorzaak van hare ongesteldheid uit het gemoed voortkwam, uit een onuitstaanbare onrust die haar kwelde. De dokter luisterde met beide ooren, want hij geloofde het buitengewone geval te beleven dat eene vrouw de zwakheden van haar eigen hart zou bloot leggen; wel een bewijs dat onze dokter, hoe scherpzinnig hij ook mocht zijn, nog niet zeer ervaren was in de kennis van het vrouwelijk gemoed. Toen echter het geheim aan het licht kwam, bleek het niets anders te zijn dan een onaangename verhouding tusschen haar en een schuldeischer. Zij meende dit te moeten openbaren, opdat de dokter, bij zijne geneeskundige behandeling niet op een dwaalspoor zou worden gebracht. Daarenboven had Herpen altijd veel belangstelling in haar betoond; zij koesterde daarom de hoop dat zijne tusschenkomst wellicht eenige weken uitstel zou kunnen bewerken en meende een beroep op zijne welwillendheid te mogen doen.

‘lk ben tot uw dienst,’ antwoordde hij, ‘maar verzoek u wel in overweging te willen nemen dat de som, die gij daar genoemd hebt, van een betrekkelijk klein bedrag is en wij te doen hebben met een zeer onaangenaam en hardvochtig mensch. Ik vlei mij wel dat hij het voorstel zal aannemen, maar hij is in staat uitdrukkingen te bezigen en zinspelingen te maken, die ik liever niet hoor. Waarom dus een pad op te gaan waar men zich zoo gemakkelijk kan kwetsen, wanneer men een gebaanden weg voor zich heeft?’

‘Welken?’ vroeg de weduwe.

‘Gij hebt mij wel eens van een vriend gesproken, die er zijn grootste genoegen in vond u een dienst te bewijzen, en ik sta er voor in dat hij ook nu weder bereid is. Gun hem het geluk.....’

‘Het geluk? Maar als het een geluk mag heelen, erken dan toch, dokter, dat hij daar rijkelijk van genoten heeft. Ik ga gebukt onder den last mijner verplichtingen jegens hem, van een schuld die ik nimmer kan uitdelgen. En die vriend gaat immers de stad verlaten om zich elders te vestigen; hij zal zijn beschikbaar kapitaal nu zelf wel noodig hebben.’

een man van den ouden stempel.
Het walgde hem toen hij zijn zwager op het dichtgeworpen koffer zag zitten.

‘Ik verzeker u, mevrouw, dat hij zeer ruim over geld te beschikken heeft. Dit is dus geen bezwaar en het zal hem zeker bij zijn vertrek genoegen doen dat hij nog iets kan doen voor uwe toekomst. Ik zal hem met uwe ongelegenheid bekend maken en het bezwaar is in een oogenblik uit den weg geruimd.’

Hij was opgestaan om te vertrekken.

‘Neen, neen!’ riep de weduwe vrij heftig, ‘ik kan het niet toestaan. 't Is ook eigenlijk kleingeestig van mij dat ik mij zoo angstig heb gemaakt. De toestand waarin ik mij bevind, is zeker zeer hachelijk, maar toch nog niet wanhopig. Wanneer men mij maar een weinig tijd laat, kunnen alle schulden ten volle voldaan worden; ik beroep mij op het getuigenis van uwen zwager, maar ik bid u.....’

‘Welnu, mevrouw,’ sprak de dokter, die zeer goed inzag dat dit onderhoud pijnlijk voor haar was, ‘ik zal met den schuldeischer gaan spreken en beschouw de zaak reeds als afgedaan; maak u daarom maar niet verder ongerust.’

Toen hij thuis gekomen was, kon hij niet nalaten nogmaals te herhalen welk een voortreffelijke vrouw de jonge weduwe was. ‘Die ellendige Leemans is zeker niet waard geweest dat hem zulk een hooge prijs uit de loterij des levens te beurt viel,’ sprak hij.

‘En zoudt gij ook niet gelooven dat zij meer dan vriendschap voor August koestert?’ vroeg Mathilde.

De dokter haalde de schouders op. ‘Maar, aangenomen dat dit werkelijk het geval is, wat dan nog?’ vroeg hij.

‘Wat dan nog? Wel, dan naar het stadhuis en naar de kerk en daarmeê uit.’

De dokter lachte hartelijk. ‘Het bloed verloochent zich niet,’ sprak hij, ‘'t is of ik den ouden man hoor spreken; maar wij moeten niet vergeten dat papa juist het grootste struikelblok zou zijn; ik beef als ik aan hem denk, dat verzeker ik u.

‘O, die lieve, ondeugende papa! Ik ben erg boos op hem, omdat hij mij zoo bij den neus heeft gehad. Ik vergeef het hem nimmer, dat verzeker ik u, en als gij mij wilt helpen zal ik hem met dezelfde mevrouw Leemans, die hij niet kan uitstaan, in het vaarwater brengen.’

‘Papa doet haar inderdaad onrecht aan, want dat bij haar aan huis en daar buiten groote verkwistingen hebben plaats gehad, was haar schuld niet; zij is een eenvoudige, zuinige vrouw, dat verzeker ik u.’

‘Welnu, des te minder mag men haar hard vallen, des te eer heeft zij recht om gelukkig te worden. Moet August eene genegenheid, die zoo onberispelijk is als er ooit een zijn kan, laten varen, om ellendige vooroordeelen? Daar zit nu de arme jongen in zijn kooi en laat het kopje hangen. Ha ha! Wat kunnen groote menschen soms toch erg kinderachtig zijn! Maar hij zal de kooi uit, daar blijf ik borg voor.’

‘Gij durft veel wagen,’ sprak de dokter. ‘Hoe wilt gij het aanleggen om papa tot andere gedachten te brengen? Wat bidden en smeeken bij hem baat, hebben wij ondervonden en met list zal men ook niet verder komen; ik geloof niet dat gij hem in den val krijgt.’

‘Gij zult wel willen erkennen dat papa een schrander, een zeer schander man is.’

‘De schranderste, de verstandigste dien ik in mijn leven ontmoet heb.’

‘Welnu, ik ben zijne dochter!’ sprak Mathilde. Zij bracht den wijsvinger op de borst en deed zich zoo groot en zoo ontzagwekkend mogelijk voor.

De dokter maakte glimlachend een buiging. ‘Alle respect, mevrouw, “sprak hij, ‘maar mag ik dan ook uw plan kennen?’

‘Nog niet,’ antwoordde Mathilde, ‘want ik moet er nog eens over nadenken. Er moet intusschen iets gedaan worden dat niemand beter kan doen dan gij. Tracht papa betere gedachten omtrent August in te boezemen. Vertel hem wat hij Leemans bij het sterfbed beloofd en wat hij sinds dien tijd voor de weduwe gedaan heeft; ik ben er verzekerd van dat hij daarmede zeer ingenomen zal zijn. Vertel hem vooral hoe nauwgezet hij zijne belofte vervuld, hoe hij gedurende vele maanden voor mevrouw Leemans gewerkt heeft. Met zulke feiten wekt men sympathie bij hem op, dat weet ik, want hij zou in staat zijn een wildvreemd mensch van wien men zooveel goeds vertelde als zijn vriend te beschouwen. Hij had het reeds vroeger moeten vernemen.’

‘Dat zou ook zeker gebeurd zijn, maar ik heb August moeten beloven dat ik het voor hem zou verzwijgen; thans wil ik het doen zoodra zich daarvoor een gelegenheid aanbiedt.’

(Wordt vervolgd.)