De Belgische Illustratie. Jaargang 11

Een man van den ouden stempel,
Aan het tegenwoordige geslacht voorgesteld door
H.A. Banning.

(Vervolg.)
De ziektestof begint te gisten.

August Sterk was met de toebereidselen tot zijn vertrek gereed op het inpakken na, en hij was het ook nog niet met zich zelven eens op welke wijze hij afscheid zou nemen. Heimelijk het ouderlijke huis te verlaten, waaruit hij geen ander aandenken zou meêdragen dan van de vele voortreffelijke diensten door hem bewezen, daaraan dacht hij niet. Ook legde zijn hart hem de verplichting op zijn vader voor de genoten bewijzen van liefde te bedanken, alvorens hij voor altijd heen ging. Hij had zich een soort van toespraak in het hoofd geprent, waaruit de oude man evenzeer de onveranderlijkheid van zijn besluit als de rechtschapenheid en kinderlijke liefde zou ontwaren van een zoon, dien hij zoo hardnekkig het huis uitjoeg. De uitdrukkingen waarmede hij in 't bijzonder het laatste doel hoopte te bereiken, waren vooral met de meeste zorg gekozen, en bij het samenstellen van dit gedeelte zijner toespraak waren hem een menigte tranen uit de oogen gevloeid, die in zoover vreugdetranen genoemd konden worden als zij bij hem voor een onbetwistbaar bewijs van zijn voortreffelijk hart golden. August werd intusschen, naarmate zijne toebereidselen hun einde naderden, door zekeren angst gekweld, dewijl de eerwaardige trekken van zijns vaders gelaat zich meer en meer voor zijne verbeelding vertoonden, en toen hij zich eindelijk zooveel moed had ingesproken, dat hij den stap waagde en het woord aan den man ging brengen, was hij

[p. 359]

dermate onthutst en bedremmeld dat de oude man niet weinig ontstelde.

De eerste woorden der toespraak: ‘Papa, ik zie mij tot mijn diep leedwezen genoodzaakt.....’ kwamen er tamelijk goed uit, en iemand die wat scherper van gehoor was geweest dan de oude heer Sterk, zou hem hebben kunnen verstaan, doch toen begon hij te stotteren en te beven en zijn gelaat was zoo lijkbleek dat de oude man, die op zoodanige ontmoeting niet voorbereid was, in den grootsten angst opstond, hem onder den arm nam en door zijn hulpgeroep het gansche huisgezin op de been bracht. De geweldige beving, welke den ouden heer bij deze gelegenheid overviel, de haast en de zorgvuldigheid waarmede hij datgene te voorschijn bracht wat hem dienstig voorkwam, de onophoudelijke en deelnemende vragen naar den toestand van den zoon en naar de oorzaak van die plotselinge ongesteldheid maakten het August, die daardoor zeer getroffen was, geheel onmogelijk om ook slechts met een enkel woord van zijn voornemen te gewagen. Hij was niet in staat nogmaals aan zijne toespraak te beginnen, en hij wist niet beter te doen dan het vermoeden van den ouden heer te bevestigen, dat hij dien middag te veel van een lievelingskost had gebruikt; daarna liet hij zich een lange en nadrukkelijke vermaning welgevallen, welke den lof der matigheid tot onderwerp had.

Daar August nu wel inzag dat hij met een mondelinge voordracht niet zou slagen, besloot hij zijne gevoelens op het papier te brengen en dien brief vóór zijn vertrek af te geven aan Broekman, een ouden kantoorbediende, die, nadat zijn gezicht en zijn gehoor verzwakt waren, in het huis van den heer Sterk als een soort van majordomus werd beschouwd, zich allerlei diensten en kleine bezigheden liet welgevallen en, in weêrwil van zijne luimen en nukken, het vertrouwen der ouders en in nog hooger mate dat der kinderen bezat.

August moest zich op nog een afscheid voorbereiden, dat hij echter niet schriftelijk kon brengen, na hetgeen hij in de laatste maanden gedaan had: namelijk aan de jonge weduwe. Avond op avond had hij ten offer gebracht, om zijn woord gestand te doen en den boedel van den overledene zooveel mogelijk te zuiveren. Nu hij voor goed de wereld in ging, kon de genegenheid, welke hij voor deze voortreffelijke jonge vrouw had opgevat, natuurlijk niet langer gevoed worden. August dacht daar dan ook te minder aan dewijl de vader nooit zijne toestemming tot zulk een huwelijk zou geven, doch hij meende aan zich zelven en aan de jonge vrouw verplicht te zijn, haar aan te kondigen dat zij niet langer op zijne diensten moest rekenen.

Mevrouw Leemans verkeerde op dat oogenblik in een pijnlijken toestand. Een hardvochtige schuldeischer der firma verlangde, onder bedreiging met de rechtbank, onmiddellijke voldoening. Nu was de vordering wel niet buitengewoon groot, maar de kas was door veelvuldige betalingen te zeer uitgeput om ook nog dezen stoot te kunnen verdragen. Het was de weduwe bekend dat slechts zeer weinig voor haar en hare kinderen zou overschieten, wanneer eenmaal alle schuldeischers door de nog in te vorderen baten voldaan zouden zijn, doch zij was evenzeer overtuigd dat dit weinige geheel verloren zou gaan, en zij met hare kinderen aan armoede en schande zou worden overgeleverd, wanneer het voorbeeld van dezen schuldeischer al de overigen aanspoorde om onverwijld op haar los te gaan. Hoe zou zij zich uit die verlegenheid redden? De natuurlijke en naaste weg was zich te wenden tot hem, die reeds zooveel voor haar gedaan, die de belofte afgelegd had, dat hij zich het lot der weduwe en kinderen zou aantrekken. Zij kon zich trouwens ook tot niemand beter wenden dan tot hem. want August kende den stand van zaken, hij wist zeer goed dat hij bij een voorschot niets te verliezen had. Zij zette zich dus aan de schrijftafel, ten einde August in deze ongelegenheid om raad te vragen, doch er kwam geen woord op het papier; wat haar een oogenblik vroeger zoo geheel natuurlijk toescheen, stuitte haar nu eensklaps tegen de borst; zij legde de pen neder en stond weder op. Dit had binnen een half uur herhaaldelijk plaats, doch altijd met denzelfden uitslag.

Wat was de oorzaak van deze omkeering, van deze weifeling? Aan geestkracht ontbrak het haar niet, doch ofschoon zij in zekeren zin een hulpbehoevende weduwe genoemd moest worden, zij was en bleef een jonge vrouw. Zij had nog geen jaar geleden in verschillende kringen geschitterd, al zocht haar hart ook geen vermaak buiten den huiselijken kring. Zij was de echtgenoot geweest van een loszinnig, verwaand man, die in de eerste jaren van zijn huwelijk het kapitaal, hem door zijn vader nagelaten, verkwistte door ver boven zijn stand te leven, en die later door schijngrootheid zijn crediet trachtte te behouden. De wereld had haar gevleid, want de wereld bewondert en bewierookt alles wat pronkt, al is het dan ook slechts met geleende, zelfs met gestolen veêren; doch diezelfde wereld keerde haar den rug toe zoodra zij aan lager wal geraakt was, en daar de eigenlijke bewerker van haar ongeluk in het graf lag en dus buiten schot was, meenden de booze tongen zich niet beter te kunnen wreken dan door de geheele schuld op haar te werpen. Daarom keerden allen, met wie zij vroeger omging, haar den rug toe. Slechts één was er die zich haar lot had aangetrokken. Hij kende haar nauwelijks toen zij in weelde leefde, doch hij had haar van den dag af, dat zij weduwe geworden was, met raad en daad bijgestaan en haar van den rand des afgronds gered, waar haar man haar achterliet toen hij voor altijd heenging; hij had met de meeste bescheidenheid de diepe wonde gepeild, waaraan de zaak leed, haar moed ingesproken en zoovele uitzichten geopend als in die donkere atmosfeer in het verschiet te vinden waren. Was het wonder, dat zij steeds met de grootste achting aan dien eenigen persoon dacht, die zich niet slechts voor haar, maar ook voor hare lieve kinderen in de bres had gesteld, toen zij hopeloos daar stond? Mag het wel iemand verwonderen dat die achting allengs overging in warme toegenegenheid, die zij wel zorgvuldig verborg, maar die des te meer toenam naarmate zij de belangeloosheid van August hooger leerde waardeeren? Wie nu mocht meenen dat daarin juist een reden lag om zich vertrouwelijk tot dien achtenswaardigen man te wenden, hij kent het vrouwelijk gemoed niet. De jonge weduwe zou onder andere omstandigheden niet geaarzeld hebben zich tot den beproefden vriend te wenden, thans was haar dit onmogelijk, en men moge dit nu noemen zoo als men wil, het was zoo en het zal wel altijd zoo blijven.

Dit was de oorzaak dat mevrouw Leemans herhaaldelijk de pen opvatte en weder wegwierp tot zij eindelijk het besluit nam om geheel van haar voornemen af te zien. Met dat besluit kwam zij echter niet verder. De schuldeischer dreigde, en zij was overtuigd dat hij aan zijne bedreiging gevolg zou geven. Wat moest daarvan onvermijdelijk het gevolg zijn voor haar en hare kinderen? Zij had vele maanden lang allen moeielijkheden het hoofd weten te bieden, nu zat zij daar troosteloos met een bleek gelaat en oogen vol tranen.

In dien toestand trof August haar aan toen hij zijn afscheidsbezoek kwam brengen. Hij ontwaarde terstond dat haar iets deerde, al trachtte zij ook hare gemoedsaandoening te verbergen: haar gelaat en oogen spraken te duidelijk. Toen hij naar de oorzaak vroeg, geraakte zij in verwarring, en hoe meer hij er op aandrong dat zij hem haar vertrouwen zou schenken, wanneer het een of ander haar mocht kwellen, terwijl hij zich beschikbaar stelde voor 't geval hij haar hulp kon bieden, des te grooter werd hare verwarring. Zij bedankte hem vriendelijk, maar had den moed niet om haren geheimen kommer te openbaren.

August was ook niet op zijn gemak, en om nu aan dat pijnlijk onderhoud een einde te maken, deelde hij haar aanstonds mede met welk doel hij gekomen was en dat hij niet lang meer het geluk zou smaken van haar persoonlijk behulpzaam te zijn in het vereffenen der zaken. De weduwe ontstelde zichtbaar; zij trachtte de oorzaak van dat onverwachte besluit op te sporen, zij deed haar best om, zoo dit mogelijk mocht zijn, hem van zijn plan terug te brengen en brak in tranen los toen zij zag dat hare pogingen te vergeefs waren. ‘lk heb zooveel harde beproevingen te verduren gehad,’ sprak zij, ‘en nu zal ik geheel verlaten zijn, nu word ik beroofd van den eenigen deelnemenden vriend die mij nog overbleef!’

't Was ongetwijfeld de noodlottige verhouding tegenover haren schuldeischer die haar zoo diep bedroefd deed zijn; want al was het haar ook nog voor eenige oogenblikken onmogelijk geweest August bekend te maken met den pijnlijken toestand waarin zij verkeerde, thans besefte zij dat de eenige persoon, die hulp zou kunnen en willen bieden, haar ging ontvallen. Zelfs voor het geval dat zij nu moed genoeg zou hebben bezeten om haar leed bekend te maken, zou dit nog weinig gebaat hebben, want haar vriend moest voor zich zelven gaan zorgen. August, die onbekend was met de ongelegenheid waarin zij zich bevond, stelde natuurlijk hare ontroering op rekening van hare innige dankbaarheid en welgemeende vriendschap, en deze dwaling maakte zulk een indruk op hem, dat hij zich zelven slechts niet moeite kon beheerschen en na weinige oogenblikken voor goed afscheid nam.

Hij verheugde er zich over dat het buiten reeds donker geworden was, want de gemoedsstemming waarin hij verkeerde was van dien aard, dat hij niet gaarne een zijner vrienden zou hebben ontmoet. Hij ging rechtstreeks naar huis, sloop naar zijn slaapkamer, ontkleedde zich en ging naar bed. Hij wilde zijn verdriet in slaap wiegen, doch dat gelukte hem niet. De zoon van den rijken koopman meende dat hij de ongelukkigste der stervelingen was. Een geheel panorama van zijn doorgestaan lijden vertoonde zich voor zijn geest; hij gevoelde op nieuw en scherper dan ooit al de vernederingen en verguizingen, welke hij had moeten ondergaan en er kwam eensklaps een geestkracht en een vastberadenheid in hem op, waarvoor hij zich zelven nooit in staat zou hebben geacht. Hij verliet zijn legerstede, haalde nog denzelfden avond zijn reiskoffer te voorschijn, opende alle kasten en kisten en stapelde alle stoelen vol kleeren en ondergoed, ten einde den volgenden morgen onmiddellijk aan het inpakken te kunnen gaan.

‘Neen,’ sprak hij gedurende dien arbeid, ‘wie de kracht mist om een onwankelbaar besluit te nemen, die blijft wat hij waard is: een slaaf. Ik ben begonnen en moet voleinden. Dat mijn vader het eens met een ander beproeve! Hij moet maar eens ondervinden welk verschil er bestaat tusschen een bediende en een zoon! En hij zal het ondervinden, maar hij moge mij terugroepen zoo hard hij wil - ik zal niet komen! Heb ik geen andere plichten te vervullen dan tegenover hem? Ben ik niets aan mij zelven verschuldigd? Mag ik mij nog langer laten miskennen en misbruiken?’

De crisis nadert.

‘Wees toch niet zoo kinderachtig! 't Heeft niets te beteekenen!’ sprak de oude heer tot Broekman toen deze hem vol ontzetting de ontdekking meêdeelde, welke hij op de kamer van August had gemaakt en er geen einde scheen te komen aan zijn gejammer over het lot der firma, die in den zoon haar grootsten steun ging verliezen.

‘'t Heeft niets te beteekenen?’ hervatte de majordomus. die in zijne ontstelde verbeelding de firma reeds te gronde zag gaan. Hij wist eigenlijk niet of hij zich over de onverschilligheid van den ouden man meer zou verwonderen dan ergeren.

‘Denk eens na....’ sprak hij, doch de vader viel hem in de rede met de woorden:

‘Zwijg toch stil! Daar moet ik nu den wissel, die bijna gereed was, verscheuren en een anderen schrijven. Kunt gij dan geen oogenblik den

[p. 360]

mond houden? Is het babbelen u tot een tweede natuur geworden?’

Nu kon Broekman de woorden zwijgen en babbelen niet goed verdragen wanneer zij op hem toegepast werden. Hij had gedurende zijne jonge jaren veel in de wereld rond gezworven, hij pochte er altijd op, dat hij zijne oogen goed den kost had gegeven, en wanneer andere menschen zich op hunne ervaring konden beroemen, hij had de zijne ook gemaakt. Zoo iemand, meende hij, had recht van spreken, tenzij iedereen zou moeten zwijgen.

Hij was dus verstoord, keerde zich om en wilde heengaan, doch de oude heer gebood hem ernstig dat hij wachten en hem naar de kamer van zijn zoon vergezellen zou, dewijl daar nog wel 't een en ander te doen zou zijn.

De overige leden der familie, die door Broekman reeds gewaarschuwd waren, alvorens deze zich naar het kantoor begaf, stelden juist te vergeefs alle pogingen in 't werk om August van zijn voornemen terug te brengen, toen de oude heer vergezeld van den majordomus binnen trad. Zijne komst in de afgelegen kamer, welke waarschijnlijk door hem niet meer was bezocht sinds zijne kinderen de waterpokken hadden, bracht allen in de grootste verwachting en zijn zoon in zichtbare verlegenheid. Laatstgenoemde raapte intusschen zoo goed hij kon zijne vastberadenheid bijeen, ten einde de verwijtingen en vermaningen, al gingen zij dan ook vergezeld van een goed gevulde beurs, nadrukkelijk van de hand te wijzen.

‘Daar valt nog al zoo iets in te pakken, Broekman,’ sprak de oude, terwijl hij zijne oogen over de volle stoelen liet gaan; ‘en ik zie hier niets dan dit kleine koffertje. Daar kan alles onmogelijk in.’

‘Dan blijft 't er maar uit,’ bromde de majordomus, zonder dat de oude er iets van verstond.

‘Is er dan geen ander, geen groot koffer voorhanden? In dit ding kan men het derde gedeelte van 't geen hier overal ligt, niet bergen. Dat hadt gij toch wel met uw eigen oogen kunnen zien, Broekman!’

‘Ik?.... Mijn oogen zien slechts met verdriet wat hier voorvalt.’

‘Waarom toch? Kom, geef mij liever goeden raad, vriend!’

‘Er is nog een groot koffer, dat door u vroeger op reis gebruikt werd,’ antwoordde Broekman, ‘maar het ziet er erg gehavend uit.’

De oude heer kon zijn lachen niet bedwingen. ‘Ik weet waarlijk tusschen beide niet waar uw hoofd staat, Broekman,’ sprak hij. ‘Een koffer dat reeds meer dan veertig jaren oud is! Ziet gij dan niet dat dit zeer fijne en kostbare kleêren zijn, dat dit een garderobe is die men zich voor geen duizend gulden kan aanschaffen? En die kostbaarheden wilt gij in zulk een oud en smerig koffer pakken.’

‘Ik niet.... ik wil niets inpakken.’

‘Nogmaals, gebruik uw verstand, vriend, en ga naar den Nieuwendijk. Daar vindt gij een ganschen winkel vol koffers, zoek er het grootste uit en laat het terstond bezorgen. Zoo groot als voor al dat goed noodig is, zal er wel geen te vinden zijn, maar wij kunnen dan altijd nog zien.’

‘Ik zal het niet doen, ‘bromde de majordomus terwijl hij het vertrek verliet. Het was hem ondraaglijk dat men hem zijne zorg voor het huis en alles wat met het huis in betrekking stond verweet. Een getrouwer en zuiniger dienaar dan hij was op de gansche wereld niet te vinden, en nu moest hij hooren..... Neen, hij ging niet naar den koffermaker, al zou de onderste steen boven komen staan.

De oude heer schudde het hoofd en zag den majordomus met een medelijdenden glimlach achterna.

‘Wat kan de ouderdom een mensch toch doen versuffen,’ sprak hij, zich tot den dokter wendende. ‘Die oude, eerlijke Broekman is mijn zoon zoo hartelijk, zoo kinderlijk genegen, dat zijn hoofd op hol is geraakt; hij zou hem liever hier van ellende zien omkomen, dan hem elders een groot fortuin zien maken. Neen, dan ben ik van een andere natuur, 't Is zeker wel aangenaam en zeer gelukkig als men de zijnen altijd om zich heen mag hebben, maar wanneer dit nu eenmaal niet anders kan......

‘En waarom niet? Waarom kan dat niet zijn?’ vroeg de oude vrouw, die haar gevoel niet langer kon onderdrukken.

een man van den ouden stempel.
‘Ik zie hier niets dan dit kleine koffertje. Daar kan alles onmogelijk in.’

‘Om meer dan eene reden, beste moeder!’

‘Mag ik ze hooren? Een enkele is mij genoeg.’

‘Een enkele?.... Neen alle; er steekt toch geen geheim in, niet waar?’

‘Welnu dan!’

‘Vooreerst daarom niet, dewijl ik en hij elkander het leven verbitteren indien wij nog langer te zamen dit huis bewonen.’

‘Dat is God geklaagd! En wie draagt daarvan de schuld?’

‘Ik, natuurlijk, dat spreekt van zelf. Ten andere heb ik hem zeer dikwijls verweten dat hij geen geestkracht en ondernemingsgeest bezat, en het zou toch wel zeer zonderling zijn wanneer ik bij het eerste bewijs van het tegendeel - hoe dit dan ook moge zijn - hem in de wielen wilde rijden. Vooral echter omdat de oprichting van een nieuw handelshuis en de daartoe noodige voorschotten hem tot eene werkzaamheid dwingen en aan eene spaarzaamheid en ordelijkheid gewennen zullen, die ik met al mijn preêken niet heb kunnen bewerken, Ik hoop, dat hij tot andere gedachten zal zijn gekomen, dat hij thans zal worden zoo als ik hem altijd gewenscht heb.’

‘En uw kantoor, uwe firma?’ riep de oude vrouw uit, die zich erg teleurgesteld zag.

‘Dat zijn mijne zaken, moeder! Hij die ze op deze hoogte gebracht heeft, zal wel in staat zijn ze nog langer te beheeren. Wees daar niet bezorgd over, maar denk liever aan 't geen u nog te doen staat.’

‘Mij?’

‘Natuurlijk; gij zult toch onzen zoon niet maar zoo droog laten vertrekken; gij zult toch wel voor een afscheidsmaal zorgen? Ik hoop dat gij zult komen, dokter, en gij ook, Mathilde, met al de lieve kleinen, dat spreekt van zelf.’ Hij glimlachte als gewoonlijk zeer vriendelijk tegen haar. ‘En dan willen wij nog eens recht pleizierig bijeen zijn.’

‘Recht pleizierig!’ zuchtte de moeder; ‘hoe zou dat mogelijk kunnen zijn?’

‘Waarom niet? Wat zal ons daarin verhinderen? Ik weet nog niet waar onze zoon zich wil vestigen, maar hij zal toch zeker de wereld niet uit loopen. Wij behoeven slechts op den spoortrein te gaan zitten, wanneer ons hart al te zeer naar hem gaat verlangen, 't Zou heel iets anders zijn, wanneer hij over zee naar Amerika, of naar China, of naar Botanybaai ging.’

‘God beware ons!’ riep de oude vrouw.

‘Dat hoop ik van ganscher harte, moeder,’ zei de oude man, en zich nu tot zijn zoon wendende, vervolgde hij op een toon die zeker van ernst, maar nog veel meer van vaderlijke goedheid en liefde getuigde: ‘Gij hebt gehoord dat ik met uwe plannen en bedoelingen eenigermate bekend ben en dat ik er mij - de omstandigheden in aanmerking genomen - niet tegen verzet. Ik zal bidden dat God u moge zegenen zoo als Hij mij heeft gezegend. Onze eerste boekhouder zal in uwe plaats treden; gij weet dat hij een rechtschapen, werkzaam man is, en hoe oud ik ook ben, ik zal nog wel krachten genoeg bezitten om te werken en oogen om de zaken na te gaan. Voor mijne zaken behoeft gij dus geene zorg te hebben, maar hoe zal het met de uwe gaan? Alle beginselen zijn moeielijk, zegt het spreekwoord, en wat gij in de laatste jaren bij al uwe groote uitgaven hebt kunnen besparen, zal u wel niet tot last zijn. Ziehier’ - hij legde een goed gevulde portefeuille op het kastje onder den spiegel - ‘een klein bewijs van erkentelijkheid voor bewezen diensten. Ik heb dat kapitaaltje altijd vermeerderd om er een tijd meê af te wachten dat gij het noodig zoudt kunnen hebben, en ik geloof dat dit oogenblik nu gekomen is. Doch daar gij wellicht toch nog in ongelegenheid zult kunnen geraken en deze of gene u, wegens onze plotselinge scheiding, misschien geen vertrouwen zal schenken, geef ik u hier een blanco wissel, waarover gij naar welgevallen kunt beschikken en die, naar ik hoop, in alle behoeften zal voorzien en aan alle wantrouwen een einde zal maken.’

De oude man zweeg en scheen een oogenblik op eene dankbetuiging te wachten, doch er volgde niets dan een stijve, vrij linksche buiging.

‘Ik zie wel,’ zoo hernam de oude man, ‘dat ik u ben komen storen in een werk dat men liever ongehinderd voortzet, dewijl men er met tegenzin aan begonnen is. Ik wil u daarom niet langer ophouden; wanneer gij gereed zijt, spreken wij elkander nader.’

(Wordt vervolgd.)