De Belgische Illustratie. Jaargang 11

Een man van den ouden stempel,
Aan het tegenwoordige geslacht voorgesteld door
H.A. Banning.

(Vervolg.)
Een onberaden stap.

Middelerwijl de oude heer Sterk in zijn iever tegen verkwistende jonge vrouwen al zijne zorgen vergat, ging de zoon vol verbittering met groote schreden zijn kamer op en neêr.

‘Mij zoo te mishandelen, te krenken,’ riep hij; ‘zijn eenigen zoon te beleedigen in het bijzijn van dien verachtelijken, ellendigen vent!’

In het bijzijn van een onbeduidend mannetje, dat kruipende en buigende door de wereld gaat, maar overigens eerlijk en braaf is, had hij behooren te zeggen.

‘Mij aan verachting en spot prijs geven, mij zulke ongegronde en afschuwelijke verwijten te doen, die geheel uit de lucht gegrepen zijn.’

Inderdaad ongegrond wat het spelen en nachtbraken betrof, maar daarom nog niet uit de lucht gegrepen, want daar de vader niet wist op welke wijze zijn zoon tegenwoordig de meeste avonden sleet, moest hij noodwendig tot de gevolgtrekking komen dat zij nog altijd, even als vroeger, in het koffiehuis, aan de speeltafel werden doorgebracht. Dat August sinds lang zijne avonden en soms ook wel halve nachten op de nuttigste en grootmoedigste wijze besteedde was niemand minder bekend dan den vader, en aan die grootmoedigheid kleefde overigens een maar, waarmede hij voor geen geld van de wereld den ouden man bekend had willen maken.

Doch tot opmerkingen die den vader hadden kunnen verontschuldigen en rechtvaardigen, was de zoon thans niet gestemd; hij werkte zich daarentegen door zijne heftige en overspannen uitdrukkingen hoe langer hoe dieper in het verdriet, en hij eindigde met het vaste besluit van er voor goed een einde aan te maken, door niet slechts elke verbintenis met zijn vader af te breken, maar ook de stad te verlaten en elders, met het weinige dat hij gespaard had, zijn fortuin te beproeven. Het gezond verstand billijkte naar zijne meening niet slechts zulk een stap, maar gebood hem. Hij had nu meer dan dertig jaren lang in kommer en verdriet, in zulke ondragelijke zorgen doorgebracht, dat het eene dwaasheid zou zijn er nogmaals een dertigtal jaren van zijn leven aan te wagen. Waarom zou hij ook ter wille van zulk een onverzettelijken en stijfhoofdigen vader meer dan de eerste, de schoonste helft van zijn leven ten offer brengen! Dat kon hij niet inzien; zijn gemoed kwam er tegen in opstand, en zoover hij wist, stond dit ook nergens geschreven.

Het plan was dan ook niet geheel nieuw, hij had het reeds sinds lang gekoesterd; op de vragen hoe, waarheen en door welke middelen was reeds meermalen antwoord gegeven, doch de vraag wanneer bleef voortdurend onbeslist, dewijl de voornemens gemeenlijk te gelijk verdwenen met den drift en de gramstorigheid die haar hadden opgewekt.

Dat het plan thans in het verbitterde gemoed van August dieper wortel geschoten en tot een onwrikbaar besluit aanleiding gegeven had, moest aan geheel iets anders dan aan de luimen en grillen zijns vaders toegeschreven worden, doch die oorzaak hield hij zoo geheim, dat hij het nauwelijks waagde haar aan zich zelven te be-

[p. 335]

kennen. Eene verbintenis met een der rijkste en schitterendste partijen der stad was vroeger steeds zijn lievelingsdenkbeeld, thans had hij het oog laten vallen op eene partij die zich op geen dezer voorrechten kon beroemen. Zij onderscheidde zich noch door jeugd, noch door schoonheid, noch door talenten; wat hij in haar waardeerde was niet prijzenswaardig voor de wereld en viel weinige menschen in het oog. Hoe kon hij zich verklaren tegenover een vader die met alles den spot dreef? Geld en goed bezat die partij geheel niet en een onbesproken naam in zeker opzicht evenmin, ofschoon men de oorzaak daarvan aan lasteringen moest toeschrijven. Haar eenig eigendom bestond in een paar allerliefste kinderen, die zij zeker voor alle schatten der wereld niet zou hebben willen missen, maar die haar natuurlijk niet tot eene schitterende partij konden maken. Wij willen den lezer met een paar woorden in eens op de hoogte brengen, ten einde hij des te beter over de gemoedsstemming van August zal kunnen oordeelen: hij had onvoorzichtig het oog laten vallen op mevrouw Leemans, de jonge weduwe, om wier wille Speek bij hem zoo gehaat was en die door zijn vader zoo streng en onbarmhartig beoordeeld en veroordeeld werd.

't Is bekend dat men bij buitengewoon levendig en helder droomen zich soms afvraagt of men waakt of niet en dat het antwoord altijd afwijkt van den werkelijken toestand waarin men verkeert. August had zich reeds herhaaldelijk afgevraagd of mevrouw Leemans hem al of niet onverschillig was, doch het antwoord bedroog hem altijd. Hij gevoelde zich daarbij echter niet recht prettig, want voor het ondenkbare maar toch niet geheel onmogelijke geval dat hij zich vergiste, kwamen hem terstond de ergerlijke tooneelen voor den geest waaraan hij blootgesteld zou zijn: thuis bij zijn vader, en buitenshuis door de spotternijen van familiën, die, met eenige volwassen dochters gezegend, natuurlijk niet onverschillig geweest waren voor een rijken erfgenaam, voor een flinken jongen man als hij was, in weerwil van al het verdriet dat zijn vader hem veroorzaakte, 't Zou zeker het beste geweest zijn dat hij mevrouw Leemans geheel ontweek, doch dat ging om honderd redenen niet, zoolang hij met haar in dezelfde stad woonde, en daarom moest het besluit om de wijde wereld in te gaan zeker zeer practisch genoemd worden. Deze beslissende beweeggrond kwam, zoo als wij reeds gezegd hebben, niet tot zijn gelding. August zou er een eed op hebben durven doen dat hij de wijde wereld werd ingejaagd door den zonderlingen en onuitstaanbaren ouden man, die zijn verdienstelijken zoon niet naar waarde wist te schatten, ofschoon deze vele jaren lang voor hem en zijn gezin had gewerkt. Goedhartig als hij was, voorzag hij wel met een pijnlijk gevoel het verdriet en de ongelegenheid welke hij zou veroorzaken, maar men wilde niet anders, men dwong hem en hij kon er niets meer aan doen.

Een samenzweering.

Geen van de leden der familie Sterk wist wat in 't gemoed van August omging, doch zijn zwager, dokter Herpen, was toch op het spoor. Hij had den overleden Leemans in zijne laatste ziekte bijgestaan, hij wist reeds vroeger dat, naar aanleiding van een handelsgeschil, groote Vijandschap tusschen Leemans en August had bestaan en had een verzoening tusschen de beide voormalige handelsvrienden bewerkt, waarover hij alleszins reden had zich te verheugen. Bij gelegenheid van die verzoening had August de hand van den stervende gedrukt en plechtig beloofd, in geval van overlijden, de weduwe door raad en daad te ondersteunen, en de handelszaken, die, volgens de verklaring van Leemans, niet weinig in de war waren, zooveel mogelijk te regelen. Aan die belofte had de jonge Sterk met de grootste edelmoedigheid gevolg gegeven. Gedurende onderscheidene maanden had hij elk uur, dat van zijne eigene werkzaamheden kon worden bespaard, ten behoeve der weduwe besteed, en het was meermalen gebeurd dat dokter Herpen, tijdens eene ongesteldheid der jonge weduwe, hem nog laat in den avond daar aan huis in de boeken zag werken. Bij dergelijke gelegenheden was het hem niet ontgaan dat August niet blind was voor de uitstekende hoedanigheden die men in de jonge weduwe moest waardeeren, hoedanigheden welke door hare ongelukkige omstandigheden des te helderder uitkwamen. Het was hem opgevallen dat August eenigzins in verwarring geraakte, toen hij eens daarop glimlachend zinspeelde en er ging een licht voor hem op toen de zwager hem dringend verzocht met niemand, vooral niet met den ouden man te spreken over 't geen hij voor mevrouw Leemans deed.

Dokter Herpen was de eerste aan wien August zijn plan om de stad te verlaten te kennen gaf, doch toen ook nu weder geheimhouding werd verlangd, weigerde hij kortweg. Hij verzekerde zelfs onmiddellijk de hulp van zijne vrouw en schoonmoeder te zullen inroepen om den jongen man terug te houden van een stap die de noodlottigste gevolgen voor de gansche familie na zich zou slepen.

Hij gaf gevolg aan zijne bedreiging, doch alle pogingen welke men gezamenlijk aanwendde om August van zijn voornemen terug te brengen waren te vergeefs. Voor ieder woord dat de dokter sprak, had August er tien ter zijner ver dediging. De smeekingen en tranen zijner moeder beantwoordde hij met de innigste betuigingen van liefde en gehoorzaamheid, met eene enkele uitzondering evenwel, terwijl hij zich op tamelijk ruwe en ongevoelige wijze afmaakte van de afwisselende liefkozingen en spotternijen zijner zuster. Men zag duidelijk in dat August des te hardnekkiger zijn plan bleef volhouden naarmate men hem meer zocht te overtuigen of te verteederen. Daarom werd een kleine familieraad tusschen moeder, dochter en schoonzoon belegd, en besloten een geheel anderen weg in te slaan. Met den zoon was niets te beginnen, men besloot dus gemeenschappelijk een aanval op den vader te doen; doch dewijl men den ouden man zeer goed kende was het niet gemakkelijk het rechte middel te vinden. Men was overtuigd dat August het plan, dat hem persoonlijk slechts nadeel kon toebrengen, op het eerste hartelijke en vertrouwelijke woord van den vader zou laten varen, maar 't was niet te verwachten dat dit woord gesproken zou worden. Men was het met elkander eens dat de ironische uitdrukkingen en den schoolmeesterlijken toon van den ouden man aan het onverdragelijke grensden, dat een zoon in den mannelijken leeftijd niet als een schoolknaap behandeld mocht worden, en dat ieder mensch zijne bijzondere neigingen en gewoonten heeft, die hij wel een weinig wijzigen maar niet geheel afleggen kan. Men hoopte dat de vader zijn gezond verstand gebruiken en voor overtuiging vatbaar zijn zou.

Over dit laatste geraakte men echter al spoedig weder in twijfel. De oude heer had reeds te veel proefjes van zijne onbuigzaamheid gegeven en allen waren het eens dat de aanval niet in overijling en met een zekere oproerigheid, maar met beleid en stelselmatig moest plaats hebben. 't Was bekend dat de vader zeer veel waarde hechtte aan het gezond verstand en het oordeel van zijn schoonzoon; de dokter zou daarom het eerste optreden, het voornemen van August bekend maken en dan met voorzichtigheid doch tevens met den meesten nadruk den ouden man de gevolgen onder het oog brengen, die daaruit zoowel voor de gansche familie als voor de handelszaak, konden voortspruiten. De oude heer had altijd veel waarde gehecht aan het gevoelen zijner vrouw, wanneer dit huiselijke aangelegenheden betrof, en meermalen, ofschoon nooit in zulk een kritiek geval en dan nog niet zonder hoofdschudden, zijne meening aan de hare ten offer gebracht. Daarom zou de moeder na den dokter optreden en, voor 't geval dat de oude man begon te wankelen, de bondige redenen van den schoonzoon door hare smeekingen en tranen aanvullen. Wat de dochter betrof, men wist dat zij door hare vleierijen en scherpzinnige invallen zeer veel bij den vader vermocht, dat zij, wat karakter betrof, veel overeenstemming met hem had en den takt bezat om zich te buigen naar de krommingen en wendingen zijner eigenaardigheden, een eigenschap waarvan zij vaak met vrucht gebruik had gemaakt. De dochter zou dus het laatst in het strijdperk treden en den reeds geheel uitgeputten en afgematten eigenzinnigen ouden man den genadeslag toebrengen.

Daar August werkelijk reeds toebereidselen tot zijn vertrek maakte en men dus geen tijd te verliezen had, werd in den familieraad besloten dat men reeds den volgenden morgen den aanval zou wagen.

De dokter opent de batterij.

Het was betaaldag bij de firma Pieter Sterk; de man die zoo vele jaren met eer deze firma gevoerd had, zat voor zijn schrijftafel en was juist bezig met bankbiljetten te tellen en hoopjes rijksdaalders naast elkander te plaatsen toen de dokter het kantoor binnen trad.

‘Achttien, negentien, twintig!’ sprak hij, en de klinkende ronde schijven gingen uit zijne rechterhand op de tafel over en werden in het gelid geplaatst. Toen heette hij den dokter hartelijk welkom, en vroeg hem eerst hoe hij en daarna hoe de kinderen het maakten.

‘Die zitten thuis bij de schoolboeken,’ antwoordde Herpen.

‘Dat is goed; zij worden vroeg aangezet en zullen wel vooruit komen. En zou er werkelijk aanleg en ijver in zitten?’

‘Zooveel ik beoordeelen kan beide: ik ben over mijne kinderen tevreden.’

‘Ik ook.... ik ook! Ach, als ik die lieve hekspringers niet had, zou ik met al dit ellendige geld slechts een arm man zijn.’

Hij stootte met de hand verachtelijk tegen zijn schrijftafel.

‘Waarvoor hebt ik gewerkt, gespaard?’ vervolgde hij een oogenblik later; ‘voor mijn zoon? voor dien vrijgeest........’

‘Het was juist over hem dat ik u wenschte te spreken, papa,’ sprak de dokter.

‘Zeer gaarne..... En wat is er?’

‘Maar dan moet gij een weinig geduld hebben en naar mij luisteren.’

‘Gij kunt over beide beschikken; ik heb tijd en ook geduld.’

‘Gij handelt en spreekt zeer met vooringenomenheid over August, papa. Gij werpt de schuld van 't geen er zoo al voorvalt altijd alleen op hem; zou er niet iemand anders zijn die er ook zijn deel aan heeft?’

‘Iemand anders? Dat valt moeielijk te raden. Wien meent gij?’

‘Een man overigens in alle opzichten zoo goed, zoo voortreffelijk. Ik wil slechts een enkel punt aanroeren dat u aanleiding geeft om op hem verstoord te zijn. Is het wel zoo geheel zijn eigen schuld dat August nog niet getrouwd is?’

‘Is het soms de mijne?’

‘Wel een weinig, dunkt mij.’

‘'t Is waar..... mogelijk wel heelemaal. Maar zoudt gij dan meenen dat een vader in staat is de toekomst van zijn eigen kind te verwoesten? Natuurlijk, een vrouw, zoo als men ze tegenwoordig den ganschen dag ziet rondslenteren, - een vrouw die duizenden meêbrengt maar ook duizenden verkwist, die geen bal en geen concert overslaat, die overal waar zij komt wil schitteren, die het huiselijk leven als een juk beschouwt, die haar man in opspraak brengt en ten slotte in den grond boort, - met zulk eene vrouw zou August gaarne, zeer gaarne in het huwelijksbootje gestapt zijn. Mocht ik daaraan meêwerken? Kon ik het verantwoorden, mocht ik er in toestemmen, dat hij met open oogen zijn verderf te gemoet ging? Het zou niet veel gebaat hebben wanneer ik tegen hem gezegd had: Zie, mijn zoon, daar is een aardig, een bezadigd, een braaf meisje van een eerlijke, rechtschapen familie; zij brengt wellicht weinig of niets ten huwelijk, maar zij is eenvoudig en in de vreeze des Heeren opgevoed; neem haar tot vrouw en zij zal u erkentelijk zijn, zij zal u liefhebben, zij

[p. 336]

zal uwe kinderen groot brengen tot vreugde van God en de menschen, zij zal voor u meer duizenden besparen dan een zoogenaamde rijke partij u kan aanbrengen. Wat zou dit gebaat hebben?’

‘Ik weet het niet.’

‘Ik wel; want zoo dikwijls ik zijdelings dergelijke toespelingen maakte, zakte zijn onderlip naar het derde knoopsgat ’

‘Gij hebt wellicht gelijk, groot gelijk.’

‘Welnu dan?’

‘Maar ofschoon gij in alle mogelijke zaken het meeste doorzicht bezit, zoo geloof ik toch dat daarop eene kleine uitzondering moet worden gemaakt.’

De dokter sprak die woorden op een zeer bescheiden, bijna vreesachtigen toon.

‘Ik zou die uitzondering zeer graag leeren kennen..... zij is....?’

‘De geheele manier waarmede gij met August omgaat, de toon waarop gij van den morgen tot den avond tegen hem spreekt.’

‘Hm!..... Welnu, ik ben niet eigenwijs, ik leer graag..... In welken toon moet ik dan zingen?’

‘Aangenamer, vriendelijker, vaderlijker, als ik het zeggen mag.’

‘Is mijn toon dan ruw, stormachtig?’

‘Ware dit maar het geval! Nu en dan wat drift, onvriendelijkheid, eigenzinnigheid, - wie vergeeft zoo iets niet gaarne aan een vader en nog wel aan zulk een voortreffelijken vader.’

‘Vergeven!..... 't Is aardig!’

‘En dan later weder goedheid, openhartigheid, liefde, vertrouwen..... Maar uw scherpe, uw gevoelige toon....’ Hier verschoof de oude heer zijn stoel, zoo dat de dokter het nuttig achtte verzachtende middelen te bezigen.... ‘Gij moet het mij niet kwalijk nemen, papa, dat ik zoo onbewimpeld spreek, maar uwe eeuwige spotternijen en toespelingen, die, als de droppels van een stofregen, ieder op zich zelve van weinig beteekenis zijn, maar op den duur toch overal doorheen dringen, - in één woord, uwe plagerijen, u we sarcastische opmerkingen....’

‘'t Is genoeg, 't is genoeg!’ sprak de oude heer. ‘Daar heb ik niets tegen in te brengen; gij hebt gelijk.’

‘En mag ik dan hopen?’

‘Wat, wat?’ De oude man zag den dokter zoo strak en met zulke groote oogen aan, dat deze geheel in verlegenheid geraakte. ‘Gij meent,’ zoo vervolgde hij, ‘dat ik mij op mijn leeftijd zou veranderen; dat een oude, vergroeide en knoestige stam zich nog zou laten buigen? Dat is onmogelijk, mijnheer de dokter, onmogelijk!’

Nu werd Herpen, die met zulk een goede meening gekomen was, op zijne beurt verdrietig en wrevelig.

‘Gij vervalt nu reeds weder in uw oud zwak;’ sprak hij.

‘Reeds weder? En dat met u, met wien ik anders niet gewoon ben den draak te steken.’

Hij gaf aan de laatste woorden een zeer eigenaardige uitdrukking.

‘Welnu,’zoo vervolgde hij, ‘gij ziet het zelf; 't is een onmogelijkheid, een onmogelijkheid! Doch ik heb niettemin medelijden met mijn zoon, en ik kom daar juist op eene goede gedachte - een kostelijke gedachte, als ik mij niet vergis - op een plan dat echter alleen door u kan worden uitgevoerd.’

‘Door mij?’

‘Ja, gij hebt mij daareven bewezen dat gij er bijzonder veel begaafdheid voor bezit.’

‘Welke begaafdheid?’

‘De gelukkige begaafdheid van gebreken te ontdekken en ze ook bloot te leggen. Wat dunkt u, wanneer gij nu ook eens aan mijn zoon zijne gebreken gingt openbaren? Dat hij ze heeft, daar blijf ik borg voor; zeer grove gebreken! Zeg hem bij voorbeeld: Gij moet het mij niet kwalijk nemen, dat ik zoo onbewimpeld spreek, het betaamt mij wel niet, maar..... of op welke andere wijze gij de pil wilt vergulden, gij zult dat zelf het beste weten, dokter.’

Herpen had moeite om zich bedaard te houden en beet zich op de lippen.

‘In één woord, gij zoudt hem bij voorbeeld kunnen zeggen: Ik heb het bewuste onderhoud met den oude gehad. 't Is toch een zonderlinge, eigenzinnige, stijfhoofdige oude man. Zijn rug en zijn hoofd zijn beide even stijf, zij zouden eerder breken dan buigen. Zou het daarom niet goed zijn dat een jonge man als gij zijt, de gebreken aflegde die den ouden grompot zooveel verdriet veroorzaken? Zou het bij voorbeeld niet beter zijn een meer bedaard mensch, een spaarzamer financier en actiever koopman te worden? Ik geef u mijn woord van eer - en hier hebt gij mijn hand als borg dat u dit woord nimmer zal berouwen - ik geef u mijn woord van eer dat de oude geheel anders zal worden, dat hij meer van zijn zoon dan van zijne plagerijen en grappen zal houden; zijn grootste zorg zal alsdan zijn, den eenigen zoon, den eenigen erfgenaam van zijn naam en firma gelukkig te maken.’

een man van den ouden stempel.
‘En mag ik dan hopen?’

Hier draaide de oude heer zich om en begon weder geld te tellen.

‘Ik zie wel dat ik niet verder met u kan komen,’ sprak de dokter verdrietig.

‘Vindt gij dat? Daar zijn er meer die dit ondervonden hebben. Waarschijnlijk gaat het doorgaans zoo bij menschen die volgens grondbeginselen handelen.’

‘Dan zie ik mij wel genoodzaakt zonder omwegen tot u te spreken, papa! Gij zult ontstellen, maar....... uw zoon......’

‘Mijn zoon?’

‘Wil u verlaten.... wil niet langer in huis blijven!’

De oude heer had een rijksdaalder in de hand, die hem niet echt toescheen. Hij bezag het geldstuk van alle kanten, wierp het op de tafel om de klank te hooren en legde het daarna terzijde.

‘Achttien, negentien, twintig!..... Hij wil mij verlaten, hij wil weg? Waarheen?’

‘En daar blijft gij zoo kalm bij? Gij denkt wellicht aan een voorwendsel, aan een kunstgreep; ik verzeker u echter dat hij de stad wil verlaten om er nimmer in terug te keeren.’

‘Wil hij dat? Ha ha!’

‘Gij lacht?’

‘Om iets dat zeer belachelijk is.’

‘Zoo komt het mij waarlijk niet voor.’

‘Mij wel! Maar, mijn beste jongen, hoe kunt gij zoo iets voor ernst opnemen?’

‘Waarvoor anders?’

‘Voor dwaze, nietswaardige, onbeschaamde bangmakerij.’

‘Ik vrees dat gij er spoedig anders over zult denken. Wanneer het de eerste maal was dat hij zulk een inval had, doch dat is het geval niet, en zoo gemakkelijk het viel hem vroeger van zijn voornemen terug te brengen, zoo moeielijk valt het thans.’

‘Natuurlijk, dewijl gij er van den beginne af te veel waarde aan gehecht en er u te veel moeite voor gegeven hebt.’

‘Maar ik verzeker u, hij gaat, beste papa, hij gaat! En wat zal de wereld er van zeggen? Uw zoon staat zeker niet ongunstig bekend en gij zelf zult hem toch de kroon niet van 't hoofd nemen. Gij zult uw zaak aan vreemde handen moeten toevertrouwen, want gij zijt te oud en te zeer met bezigheden overladen om alles alleen te doen. Denk ook eens na, hoe smartelijk mama het verlies van haar eenigen zoon zal vallen.......’

‘Dwaasheid, dwaasheid!’ sprak de oude man en hij ging voort met tellen.

‘Wanneer gij er zoo over denkt......’

‘Hoe anders?’

‘Dan heb ik het mijne gedaan en zal verder over die zaak geen woord meer spreken.’

‘Mijn waarde schoonzoon,’ zeî de oude heer, terwijl hij zich omkeerde en zijn bril van den neus nam, wat hij gewoonlijk bij een ernstig gesprek deed, ‘uwe bedoelingen zijn goed en uwe motieven ook, maar ik moet vragen: voor mijn zoon of voor mij? Wanneer hij niet ongunstig aangeschreven staat, dan durf ik hopen dat ook ik een goeden naam bezit. Wie van ons beide zal zich het meest aan verwijten blootstellen, wie zal er het slechtste bij varen? Wie zal de schade moeten dragen wanneer deze firma ten gronde gaat, wie zal er bij verliezen? Ik, de grijsaard, die het zijne genoten heeft en met zijn eene been in het graf staat, of de jongeling, die het leven nog moet genieten en...... en die zoo dol is op genietingen?’

Met deze enkele spotternij, die hem als he! ware onwillekeurig ontviel, was de oude man in één oogenblik weder op zijn stokpaardje.

‘Kom, kom!’ sprak hij op half ernstigen, half schertsenden toon; ‘een mensch die geen courage heeft om een vrouw te nemen, zou in staat zijn zich zelven een weg te banen en hier alles in den steek te laten! 't Is te dwaas om aan te denken!’

(Wordt vervolgd.)