De Belgische Illustratie. Jaargang 10

Het verraad van Utrecht.
Een novelle van Harry.

't Was in de lente van 't jaar 1304. Reeds was de avond gedaald en goot de maan haar zilveren glans over Utrechts grijze stad uit, toen nog in enkele wijken dier stad gekletter van wapens en woest getier van strijdlustige burgers vernomen werden. Dat geraas, van verre gehoord als het geluid van een verwijderden, langzaam wegstervenden donder, werd al zwakker en zwakker, om allengs voor een diepe stilte plaats te maken; slechts de geregelde stap der wachters op den goed verdedigden wal verstoorde die stilte.

Guy de Vlaming lag met zijne dappere mannen, die geheel Holland reeds veroverd hadden, voor de sterke poorten der oude bisschopsstad. Enkele malen slechts had hij een storm gewaagd, maar telken reize waren zijne ladders omver geworpen en vonden zijne bespringers den dood in Utrechts breede gracht. Doch waarom zou hij langer zijne strijders den dood te gemoet zenden; daarbinnen telde hij immers zijne aanhangers bij honderdtallen? Guy van Avesnes, de schrandere en doorzichtige kerkvoogd, zuchtte in boeien⁽¹⁾, het moest dezes aanhangers en getrouwe onderdanen dus falen aan een moedig en ondervindingrijk leider, terwijl de partij, die den Vlaming was toegedaan, in Utrechts wijken weldra den zege bevechten en de poorten voor den waren bevrijder openen zou.

't Was niet te verwonderen derhalve, dat sinds eenige weken geen aanval der Vlamingen de ingesloten burgers verontrustte. Ook in den avond, waarin het treurig feit, dat wij den lezer gaan mededeelen, plaats greep, hadden de verdedigers op den stadsmuur hunne waakzaamheid niet verdubbeld, want geen enkel teeken in het vijandelijk kamp deed voor den nacht eene onderneming der Vlamingen vermoeden.

Binnen de stad was het echter, gedurende den rusttijd van Guy's soldaten, niet even kalm gebleven. Reeds lang voordat deze veldheer zijne banieren voor Utrechts wallen plantte, hadden heer Jacob van Lichtenberg en Lambrecht de Vrese (de Fries) de burgerij in twee vijandige kampen verdeeld, die, met de woeste, soms ontembare drift onzer voorvaderen, dikwijls het burgerbloed in stroomen vloeien deden. Sedert de belegering vooral waren aller driften opgewekt. Wel had de bisschop reeds te voren de partijhoofden verzoend, wel sloegen zij de handen ineen om hunne stad tegen den vijand te verdedigen, maar de onstuimige Lambrecht kende geen vrede, en, terwijl de Vlaming de poort rammeide, sleurden de burgers van Utrecht, op bevel van den Fries, den edelen Lichtenberg en eenige anderen naar de gevangenis van het Huis Vresenburg. In den nacht voerde men den hoofdman en ridder Werner naar 't St.-Katharina-veld, dat weldra besproeid werd met hun bloed. Een vreeselijk wraakgeroep weêrgalmde des anderen daags door de straten van Utrecht; in dolle woede greep iedere burger naar het wapen, en broeders velden broeders neder. De moordenaar Lambrecht moest toen zich ten onder geven en in blinde gramschap en onmachtig op eene andere wijze zijne partij te doen zegevieren, zon hij op laf verraad. Als getrouwe onderdanen mochten de Lichtenbergers zich ten uiterste verdedigen en de stad voor hun bisschop en heer willen behouden, de Fries en zijn gevolg eischten onder luid getier, dat de poorten voor den Vlaming zouden geopend worden. Vandaar vernieuwde tweedracht, vandaar een nieuwe en bloedige strijd in de ongelukkige stad.

Den avond, waarop de gebeurtenis van ons verhaal plaats vond, bewaakten de Lichtenbergers als vroeger de buitenposten op den wal, terwijl kleine groepen van Lambrechts aanhangers, tierend en in woeste drift het wapen hanteerend, de straten doorkruisten. Doch hun aantal verminderde naarmate de duisternis toenam, zoodat allengs geen enkel strijdgerucht meer vernomen werd. Een onheilspellende stilte beheerschte weldra de anders zoo luidruchtige stad.

Niet verre van de Geldersche-poort (later de Wittevrouwen-poort genoemd) en grenzend aan den breeden wal, waarop de trouwe verdedigers der stad den avondpost betrokken hadden, ligt de eenvoudige woning, waarin Jacob de harpenaar, een vurig bisschopsgezinde, met de zijnen vertoeft. Daar binnen heerscht, even als in de wijken, de diepste stilte. En toch, in het laag vertrek dat men binnen treedt, zoodra de opgeheven klink der voordeur den toegang tot de woning geeft, zijn vijf personen bijeen. Geen armoede ontzet hier den bezoeker, doch ook geen weelde schittert hem uit eenig meubelstuk tegen. Een vloer van roode tegels, een groote lompe tafel, eenige zware stoelen met houten zittingen, een drietal lage bankjes voor kinderen, een groote, net bewerkte, doch nu ontsnaarde harp, die, met een eenvoudig crucifix, waarboven een palmtakje uitsteekt, een beeltenis van de heilige Cecilia en eene andere van de lijdende moeder des Heeren, den muur der kamer versieren, worden slechts schaars verlicht door de kleine pit van een koperen lampke, dat aan eene koord van de zoldering afhangt. In den uitersten hoek der kamer zijn vier leden van het gezin voor de bedsteê vergaderd, waarin vrouw Anna, Jabobs echtgenoote, ziek ter neêr ligt. Zij schijnt te sluimeren, de doodskranke, wier bleek, vermagerd gelaat de vreeselijke ziekte aanduidt, die langzaam hare beste krachten vernielt, en reeds sedert een drietal jaren hare schoonheid verwelken deed. De tering had hier een offer geëischt. Vrouw Anna was het laatste tijdperk van haar ziekte ingetreden en het einde bleek reeds nabij.

Jacob weet het. De armen over de breede borst gekruist, het schoone, met lange zwarte lokken versierd hoofd een weinig gebogen, zit hij in een der zware houten stoelen voor het bed zijner echtgenoote neêr en heeft den blik starlings op haar gevestigd. Er woelt, er kookt iets in het binnenste van dien man, want dat volle, door een langen zwarten baard zoo forsch geteekend gelaat, wordt op 't oogenblik, dat wij hem hier beschouwen, door een strengen, mistroostigen trek ontluisterd. De kleinen, die daar op een zelfde bankske nederzitten voor moeders ziekbed, het blonde achtjarige Jantje, de blanke Anna, die nog geen vijf lenten telt, zij begrijpen niet wat hun vader lijdt, hoe wreed hij gefolterd wordt, maar wijzende op de slapende moeder lachen zij elkander toe en vouwen dan de kleine handen samen en bidden een: ‘Onze Vader.’ Die flinke, sterk gebouwde jongen echter, die in houding en kleur en fieren blik zoo volkomen zijn vader gelijkt, de nog jeugdige, maar reeds krachtvol ontwikkelde Steven schijnt het lijden, den zielestrijd zijns vaders te beseffen. De zoon staat naast zijne moeder, houdt hare uitgeteerde hand in de zijne geklemd, doch bespiedt ook nauwkeurig elke verandering op het gelaat des peinzenden vaders.

Reeds lang heeft het stilzwijgen hier geheerscht. De kleinen durven de stilte niet verstoren, want moeder slaapt. Steven eerbiedigt tevens den somberen ernst, die Jacob reeds geheel den dag zoo halsstarrig zwijgen deed. Op eenmaal, daar slaat de harpenaar de hand in zijn langen baard, nijpt de vingeren krampachtig samen, en rukt en trekt en verwringt het aangezicht door de pijn, die hij zich zelven berokkent, maar houdt nog immer den blik op zijne Anna gericht. Slechts kort heeft die spanning, die aanval van waanzin geduurd, doch aan Steven is het niet ontgaan; neen, het heeft hem geschokt, ontroerd, het heeft zijne oogen met tranen gevuld. Zacht laat hij de hand zijner lieve moeder uit de zijne zakken, en, zonder gedruisch haar bed verlatend, treedt hij op zijn vader toe, legt de hand op diens breeden schouder en fluistert:

- ‘Vader, zoo kan het niet blijven; o, weêrhoud mij niet langer, laat mij gaan.’

Dat zoete, half vleiende woord klinkt als melodie in Jacobs ooren; want kalm beurt hij het hoofd op tot zijn zoon en zegt, terwijl de waanzin geweken schijnt:

- ‘Steven, mijn zoon, gij weet niet wat gij vraagt.’

- ‘Doch ik zie wat gij lijden moet.’

- ‘Ik lijden! - neen, mijn jongen; maar daar, daar ligt uwe vrome, goede moeder, zij sterft om mijnentwil.’

(1) In den slag op Duiveland, 20 Maart 1304, werd de bisschop gevangen genomen.

[p. 288]

- ‘Neen, vader, niet gij, maar Lambrechts knechten hebben ons dat leed berokkend.’

- ‘Lambrechts knechten,’.... herhaalde Jacob weêr somber, ‘de verraders van mijn heer!.... Steven, hoort gij niets woelen daar buiten?’

- ‘Reeds sedert een uur werd de stilte niet verbroken.’

- ‘De stilte die den storm voorafgaat,’ bromt de vader, en zijn fonkelend oog wendt zich naar den hoek der kamer, waar een zware, met ijzeren pennen bezette knots geborgen is. Met ontzetting volgt Steven dien grammen blik, en zich plaatsend tusschen zijn vader en het voorwerp, dat diens drift wederom had opgewekt, zegt hij op smeekenden toon:

- ‘Vader, denk aan moeder.’

- ‘Steven, mijn zoon,’ en getroffen greep Jacob de hand van zijn kind, ‘juist om uwe moeder moest ik strijden, al beloofde ik haar het tegendeel. De Vlamingen zullen ons, zullen haar niet sparen, zij zullen geen brood verschaffen aan de kleinen.’

EEN ZONDERLINGE JACHT.

- ‘Laat mij dan gaan, vader; de vrouwe van Lichtenberg zal mij niet verstooten, wanneer ik kom in uwen naam.’

- ‘Bedelen! gij, de zoon van Jacob den harpenaar; neen, Steven, nooit!’

- ‘Moeder! moeder!’ roepen eensklaps de kleinen, die van hun bankske springend opklouteren tegen de legersteê.

Jacob had te luid gesproken, zijn trillende stem had den onvasten slaap zijner lijdende echtgenoote verstoord. Vrouw Anna opent de oogen, slaat haren arm om het teeder lichaam der kleinen, die, nu op het bankske staande, zich over hunne moeder heen buigen, en drukt een kus op 't voorhoofd harer lievelingen. Ook Steven nadert zijne moeder, staart met vochtigen blik in hare van glans beroofde oogen en brengt dan hare hand eerbiedig aan zijne lippen. De moeder glimlacht en stamelt zacht:

- ‘Mijne lieve, lieve kinderen!’

- ‘Vrouw!’ zegt Jacob, die zich niet langer kan bedwingen,.... maar dit tooneel van vrouw en kinderen schokt hem te diep, geen woord kan hij meer uiten.

- ‘Jacob’, fluistert de zieke, ‘kom hier, kom dichter bij mij,’ - en zij reikt hem hare hand, - ‘zult gij voor deze kinderen leven?’

- ‘Ja, Anna, wees gerust, maar wilt gij hen dan zoo spoedig verlaten?’

- ‘Ach, waarom langer gehoopt,’ zegt zij; en haren vinger ten hemel richtend, vervolgt zij: ‘daar, Jacob, zal ik u, zal ik mijne kinderen wachten, daar scheiden wij niet meer.... daar ga ik voor allen zorgen en bidden.’

- ‘Moeder,’ vroeg het engelachtige meisje, ‘mogen Jantje en ik meêgaan naar O.L. Heer?’

- ‘Ja, kinderen, indien gij braaf blijft en veel van vader houdt.’

- ‘En zullen wij dan weêr brood krijgen, lieve moeder,’ vraagde het jongsken, ‘o, ik heb zoo'n honger, lieve moe,.... maar ik mocht het u niet zeggen, verbood mij Steven.’

- ‘Jacob,’ zegt de zieke neerslachtig, - terwijl tranen hare dorre wangen besproeien, - ‘is het reeds zoo ver gekomen?’

- ‘Anna,’ herneemt de harpenaar zichtbaar verlegen en onthutst, ‘'t is heden de eerste dag, ik kon u niet verlaten, want die van Lambrecht bezetten onze wijk.’

- ‘En gij hadt mij beloofd u buiten den twist te houden.’

- ‘En zouden zij hun ouden vijand zoo spoedig vergeten?’

Vrouw Anna zucht, maar Steven begrijpt haar en antwoordt voor zijn vader:

- ‘Moeder, de heer bisschop is toch onze weldoener.’

- ‘O zeker, mijn kind, en vergeet niet met Jantje en Anna dagelijks voor hem te bidden....’ en de lijderesse zweeg; de dagen van weleer, die schoone, heerlijke dagen stonden met al hun liefelijkheên weêr levendig voor haren geest.

Jacob de harpenaar, de schoone, krachtvolle jonkman, wiens kunst zoo dikwijls de vorsten der aarde beheerscht had, die aller hart verrukte, die aller zin betooverde, wanneer hij de hand aan 't speeltuig sloeg en in hemelsche akkoorden de zoetste toonen aan de snaren ontlokte - die Jacob was vrouw Anna's echtgenoot geworden.

Zijn beschermer en weldoener getrouw, was Jacob den edelen Jonker Guido van Henegauwen overal gevolgd. Tijdens het huwelijk van den vorst verhoogde hij den luister van het henegauwsche hof, en toen Guido zich later wijdde aan den geestelijken stand, volgde hem Jacob naar Luik. Daar ontmoette Anna den kunstenaar, beschouwde hem met eerbiedige bewondringe, en teeder kreeg zij hem lief. Jacob, de gevierde, schoon arm aan tijdelijke goederen, en zonder anderen steun dan zijn machtig talent, verkreeg de hand van de gelukkige Anna, de dochter van een vermogend poorter. Zij leefden gelukkig, de vurige, bezielde kunstenaar en de eenvoudige, beminnelijke Anna; zoete dagen mochten zij slijten, dagen, wel niet van weelde, maar toch van voorspoed en waarachtig huiselijk geluk.

Daar wordt Guy van Avesnes op den Stoel van Utrecht geplaatst, en Jacob moet zijn meester volgen. De utrechtsche domproost Adolf van Waldek betwist Guy, den kameraar van 't luiksche domkapittel, den Stoel van Willibrord, en aanstonds mengt zich Jacob in den algemeenen twist. De Henegauwer triomfeert, want Waldek wordt tot den zetel van Luik geroepen, maar de partijen zijn niet bevredigd, de twisten niet bijgelegd. Vele edelen, geestelijken en poorters verzetten zich tegen den nieuwen bisschop, een vreemdeling; maar Guy beheerscht den toestand en zijne volgelingen leven in voorspoed. Echter niet in vrede. Jacob, eenmaal medegesleept door de politieke driften, grijpt slechts zelden in de snaren, maar te dikwijler naar de knots, wanneer de twee partijen der utrechtsche poorters elkander vijandig tegentrekken.

Het huiselijk geluk is daarom ook uit vrouw Anna's woning verdwenen. Te zeer heeft zij immer haren Jacob bewonderd, te vurig bemind, te kinderlijk wellicht gehoorzaamd, dan dat zij hem nu durft weêrstreven. Zij lijdt, maar zwijgt en bidt, en leert hare kinderen God en hunnen vader beminnen. Dat zielsverdriet werkt echter terug op haar teeder gestel, sloopt langzaam hare krachten, en alvorens de ziekte haar aan het bed kluistert, heeft Jacob niet bespeurd, hoe hij zelf zijne dierbare Anna die doodelijke wonde heeft toegebracht.

Vreeselijk dan ook was de ontgoocheling van den vurigen kunstenaar. Voor het bed zijner vrouw neêrgeknield, heeft hij haar plechtig beloofd voortaan voor haar en hare kinderen alleen te leven, geen wapen meer te hanteeren dan om hen te beschermen en moedig het kruis te dragen, dat de Heer hem zou opleggen. En Jacob hield woord reeds twaalf dagenlang. Hoe ook de lucht van de woeste kreten der strijders weêrgalmen mocht, hoe ook wapengedruisch de zijnen verontrustte en zijne aderen van strijdlust zwellen deed, manmoedig had hij zich zelven bedwongen en de zijde niet verlaten zijner lijdende Anna. Maar heden is in zijn huis alle voorraad opgeteerd, het geld is verdwenen; nog dezen morgen heeft de geneesheer verklaard, dat voor zijn gade het einde nabij is en slechts krachtige middelen haar leven rekken kunnen. Krachtige middelen! Sedert vele weken is de bisschop gevangen, de stad door vijanden omringd, de burgerij door tweespalt verdeeld, - nog heden stroomde het bloed van vele honderden door de straten der stad; van waar, van wien zou de kunstenaar die soldaat is geworden, die niet meer tokkelt maar vecht, hoe zou hij geld, hoe krachtige middelen verkrijgen? - En Anna sterft, en de kinderen lijden honger, en bisschop Guy is verre, en Lambrechts knechten willen de stad in 's vijands handen leveren!... Wat moet de arme Jacob lijden! hoe goed ook begreep hem zijn trouwe Anna! Alles heeft de zieke overwogen, het voorheen en het thans; ook de toekomst zweeft haar voor oogen.

(Wordt vervolgd.)