De Belgische Illustratie. Jaargang 10

De Fransche omwenteling.

X.

De geschiedenis der eerste fransche Nationale Vergadering is verreweg het belangrijkste gedeelte der geheele fransche omwenteling. De constitutie, die door haar is opgesteld, al werd zij ook spoedig voor het sansculottism te flauw en te kleurloos bevonden, is voor Europa het uitgangspunt geworden van eene geheele nieuwe orde van zaken en bijna alle constituties van den tegenwoordigen tijd zijn naar dit model geknipt. Wat er tusschen haren arbeid en de opkomst van Napoleon ligt, kan men meer beschouwen als een op zich zelf staande feit, wel het noodzakelijke gevolg van het gewelddadig invoeren der nieuwe staatsregeling, die zoomin het goddelijk als het wereldlijk gezag eerbiedigde, maar een toestand, die uit den aard der zaak niet de minste kans op een vast bestaan aanbood, een tijdelijke triomf der wanorde, de uitbersting en de heerschappij van razende driften, die machteloos geworden door eigen uitputting, zich ten laatste gewillig onder het juk bogen van den grooten dictator. De arbeid echter der Nationale Vergadering heeft niet alleen haar overleefd, maar aan de revolutie ook die verblindende wereldvermaardheid geschonken, die haar door duizenden heeft doen begroeten als het morgenrood van een nieuwen dag, een dag, die nu in vollen gloed staat en zijn keerpunt bereikt heeft, om misschien na korter of langer tijd onder te gaan onder dezelfde beroering en omwenteling, waaruit zij is ontstaan.

Was Parijs een middenpunt waarin de duivelen der regeeringloosheid hun helschen sabbat vierden, ook de Nationale Vergadering vertegenwoordigde in geen enkel opzicht het beeld der eendracht en overeenstemming. Werd op de straat met pieken gezwaaid, met geweren geschoten en deed de lantarenpaal dienst als voorlooper der guillotine, in de Nationale Vergadering was het woord het wapen, dat om zich heensloeg; daar woelden onderling hevig de partijschappen.

Nadat de Nationale Vergadering zich geconstitueerd had, vormden zich natuurlijk onmiddellijk partijen: er kwam een rechteren linkerzijde, even als een rechter- en linkercentrum. De rechterzijde vond haar bekwaamste en welsprekendste vertegenwoordigers in Maury en Cazalés, twee geduchte woordvoerders, die de denkbeelden der revolutie op eene ongenadige manier afbraken; de spitsvinnigheden van Sieyes en de zijnen als spinneweb vaneen scheurden, en triomfen behaalden, zelfs op een zoo geweldig redenaar als Mirabeau. Op de banken der linkerzijde hadden Dupont, Lameth en Barnave zitting genomen, een driemanschap, dat zich onvoorwaardelijk aan de revolutie had aangesloten en met het volk en de clubs in verhouding stond. De constitutioneele partij die de centrums innam, noemde zich Necker, Mounier, Lally, Tollendal en Clermon-Tonnere.

Dezen zagen in Engelands regeeringsvorm het ideaal eener constitutie en wilden haar op Frankrijks bodem overplanten. Hunne fantasie-staatkunde was echter niet in staat tegen den stroom der omwenteling op te roeien, en hunne best uitgewerkte plannen zagen zij schipbreuk lijden op den weerzin der meerderheid. Deze wilde niets weten van een Senaat, welke de al te groote voortvarendheid der Nationale Vergadering zou kunnen inbinden, noch van een absoluut veto, een bevoegdheid, aan de koninklijke rechten voorbehouden, om de wetten en besluiten der Kamer al of niet aan te nemen, al was het ook Mirabeau zelf, die hierin hunne partij koos. Zij hadden het slechts aan de welsprekendheid en onverschrokkenheid van den laatste te danken, dat de meerderheid een voorwaardelijk en opschorsend veto toestond. Het recht des konings om oorlog te verklaren, eveneens door Mirabeau gered, werd aan zoovele voorwaarden gebonden, dat het niet langer een recht meer was, maar eene onschadelijke toegift aan de koninklijke waardigheid.

De conservatieve en koningsgezinde leden der vergadering begonnen dan ook spoedig in te zien, vooral toen de wet en het recht zich bij het volk verplaatsten, dat hun pogen tegen de overmacht vruchteloos was, dat zij woorden in den wind spraken en hunne houding iederen dag meer gevaar opleverde, zoodat velen van hen, met pistolen gewapend, ter vergadering kwamen, om, wanneer de nood het vereischte, het gepeupel van hun lijf te houden. Het gevolg hiervan was, dat velen hun mandaat van afgevaardigden neêrlegden

[p. 156]

en de vergadering en tevens Parijs verlieten.

DE VLAAMSCHE BOER, NAAR EENE SCHILDERIJ VAN J. IMPENS.

Na het vrouwen-oproer had de Nationale Vergadering even als de koning en zijn hof zich naar Parijs verplaatst, en hield thans hare zittingen in de zaal de la Manège. De omkeer van zaken, van de Nationale Vergadering en Parijs uitgegaan, had wel veel bijval in Frankrijk gevonden, maar stiet ook eveneens onmiddellijk op tegenstand. De oude feodale regeeringsvorm had te diepe wortels in het land geschoten, dan dat de verandering zonder schokken tot stand kon komen en verschillende provinciën waren alles behalve tevreden over het gelijkmakingssysteem, dat alle rechten en keuren met één pennetrek nietig had verklaard en haar wel de oude orde van zaken had ontnomen, maar er nog geene nieuwe voor in de plaats had gegeven. Deze ontevredenheid werd zooveel mogelijk aangewakkerd door de parlementen, die door de Nationale Vergadering in onwerkzaamheid gesteld waren, zonder nog ontbonden te wezen; zij heetten en vacances te zijn. Hier kon zich dus de opstand tegen de omwenteling organiseeren en dat deed hij ook inderdaad, vooral toen het conservatief gedeelte der Nationale Vergadering zijn mandaat begon neder te leggen en het gerucht der parijzer gruwelen de eerlijke lieden hoe langer hoe meer afkeerig maakte van veranderingen, die niet zoo zeer van de Nationale Vergadering als

[p. 157]

wel van het parijzer grauw uitgingen.

Om de kiem van opstand en verzet in haar opkomst te smoren, werd het voorstel van een nieuwe indeeling des rijks bij de Nationale Vertegenwoordiging voorgedragen en spoedig aangenomen. Frankrijk zou niet langer uit provinciën, maar uit departementen bestaan. De nieuwe indeeling stelde dat getal op drie en tachtig, met eene geheele verandering van namen, die in het eerst niet weinig verwarring stichtte, daar iedereen het maar zoo spoedig niet eens kon worden, tot welk departement hij behoorde. Dit departement werd weêr ingedeeld in districten, kantons en gemeenten. Ieder departement zou zijn eigen vertegenwoordiging hebben, bestaande uit eene wetgevende en uitvoerende macht, iedere gemeente zijn gemeenteraad. Al deze vertegenwoordigingen zouden haar mandaat ontvangen van de volkskeuze.

Om het recht van kiezer te hebben, hoefde men slechts eene som op te brengen, gelijkstaande met drie dagloonen, welke contributie zeker veel te gering was, vermits daardoor de omwenteling geheel en al werd overgeleverd aan het sansculottisme. De kiesgerechtigden van ieder kanton kwamen bijeen om eene kiescommisssie te benoemen, welke op hare beurt de afgevaardigden koos. De wetgevende vertegenwoordiging van ieder departement telde vijf en dertig, de uitvoerende vijf leden; ook het kanton, uit vijf gemeenten samengesteld, had zijne eigen regeering, ofschoon met beperkte volmacht.

HENRI STANLEY.

Tegelijkertijd werd de rechterlijke macht op een nieuwen grondslag ingericht; ieder departement bekwam een crimineele, ieder kanton een correctioneele, iedere gemeente een vrederechtbank of tribunal de paix. Elk zelfstandig provincie- en gemeenteleven, de kracht der middeleeuwen, werd door deze nieuwe staatsregeling voor goed de kop ingedrukt en daarvoor werd in de plaats gesteld een stelsel van centralisatie, dat, het mocht den staat in elkander zetten gelijk een raderwerk, niettemin vele oorspronkelijke krachten verwoestte.

Wanneer wij den nieuw ingerichtten Staat bij een lichaam mogen vergelijken, dan vormde de Nationale Vertegenwoordiging het hoofd, de departementen de armen, de gemeenten het onderstel. Het beeld, waaronder zich nu de Staat voordeed, moge voor het oog veel aantrekkelijks hebben, zonder twijfel werd de vrijheid der deelen daardoor veel belemmerd; zij, die vroeger hunne zelfstandigheid ophielden, werden nu enkel werktuigen.

Eene andere zaak van belang, die als zoodanig alle andere vraagstukken overstemde, waren en bleven nog altijd de financiën. Zooals wij gezien hebben, was het de armoedige toestand, waarin zich de fransche schatkist bevond, die den eersten stoot heeft gegeven aan de fransche omwenteling. De Staten-Generaal waren

ONTMOETING VAN STANLEY EN LIVINGSTONE TE OUJIJI.

[p. 158]

daarom voornamelijk bijeen geroepen, om orde te stellen in de financiën en nieuwe bronnen van inkomsten te maken. Als Nationale Vergadering geconstitueerd, lieten zij de geldkwestie vooreerst de geldkwestie en hielden zich voorloopig slechts bezig met binnenlandsche hervormingen, die zeker zooveel nood niet hadden als de treurige staat der schatkist. De Nationale Vergadering schafte wetten af, schiep nieuwe, wierp eeuwenoude instellingen omver en maakte plannen voor andere, maar te midden van die debatten en redevoeringen stapte een spooksel de vergaderzaal binnen, een spooksel, dat zich Staatsbankroet heette en al die dwaze constitutie-makers in eens tot de wezenlijkheid terugriep.

Vergeefs had Necker beproefd een leening te plaatsen, de Staat had geen krediet meer. Men had, op voorstel van Mirabeau, zijn toevlucht genomen tot eene vrijwillige, nationale contributie: het was een druppel in den oceaan, en beteekende bitter weinig bij de schaarschte aan geld in den lande en bij de armoede der bevolking. De nieuwe belastingwetten waren wel aangenomen, maar bleven voorloopig papieren bepalingen zonder de schatkist eenig profijt aan te brengen. Hoe kon dit ook anders, waar de staatsregeling geheel omver was getrokken en een groot deel van het volk de omwenteling daarom vooral welkom heette, dat zij alle opbrengsten en belastingen zou afschaffen?

De nood was hoog geklommen, en al mocht men de oogen voor het staatsbankroet sluiten, men moest toch leven en het land kon niet zonder budjet of inkomsten blijven.

Talleyrand, bisschop van Autun, gaf een middel aan de hand, dat de Staat in eens uit alle moeilijkheden zou redden, en hem tevens tot een der rijkste staten van Europa zou maken. De renegaat Talleyrand stelde namelijk voor, dat de Nationale Vergadering alle kerkelijke goederen in Frankrijk tot eigendom van den Staat zou verklaren. Talleyrand was priester en bisschop, zooals het Macchiavelli zou kunnen zijn, priester en bisschop zonder godsdienst, staatsman zonder zedelijkheid. Eene groote rol zou hij nog spelen in de geschiedenis van Frankrijk, en dit voorstel reeds toonde wat hij eenmaal zou worden. Aanhanger van iedere bovendrijvende partij, maar iedere partij op hare beurt verradende, wanneer het getij verloopen was; scherpzinnig, zooals weinigen, de gevolgen van iedere daad vooruit berekenende, de krachten van zijn tegenstander metende, was hij, gedurende zijn staatkundig leven, de verpersoonlijking van het onverbiddellijk gezond verstand, maar een gezond verstand zonder zedelijkheid, dat aan niets geloofde, noch aan deugd, noch aan ideaal, noch aan republiek, noch aan keizerrijk, noch aan monarchie, en den weinigen eerbied, waarover hij beschikte, aan den ‘gelukkigen uitslag’ schonk. Revolutionair en demagoog, zoolang het volk den toon aangaf, aanhanger en dienaar van Napoleon, zoolang de ster van den Corsicaan aan 't klimmen was, bleef hij den zeventienden Lodewijk in de honderd dagen slechts getrouw, omdat hij inzag dat de laatste worsteling van Napoleon slechts de stuiptrekking kon zijn van den ter dood veroordeelden tiran. De eenige goede daad van zijn geheel leven was zijne houding op het Congres te Weenen, waardoor hij Frankrijk voor schending behoedde.

Van dezen hinkenden Mephistopheles ging het voorstel uit tot het aanslaan der kerkelijke goederen in Frankrijk. De Nationale Vergadering greep dit voorstel met gretigheid aan; deze goederen bedroegen eenige milliarden en het geweten dezer lieden was breed genoeg, om zich het stelen van de gouden en zilveren vaten der Kerk te wettigen. Maar een andere moeilijkheid deed zich thans voor; men had door een besluit alle kerkelijke goederen, het wettig eigendom van de Kerk, door de godsvrucht, spaarzaamheid en schenkingen der eeuwen bij elkaar gebracht en door goddelijke en menschelijke wetten gewaarborgd, wel tot eigendom van den Staat verklaard, maar deze goederen waren hoofdzakelijk vaste goederen, die eerst tot geld behoorden gemaakt te worden, wilde de Staat er door geholpen worden. De verkoop dezer goederen was niet gemakkelijk; van den eenen kant was er geen geld in het land, van den anderen kant zag men in het koopen dezer goederen eene heiligschennis, en beschouwde men het bezit slechts als tijdelijk, daar men later, wanneer de orde van zaken weêr hersteld was, ze toch terug zou moeten geven. Maar ook hierop wist men een middel; de tijd der fransche assignaten brak aan.

(Wordt vervolgd.)