De Belgische Illustratie. Jaargang 10

Geïllustreerde reisschetsen.

IX.
Munchen.

Den volgenden morgen aan het ontbijt ving terstond een gesprek aan over den beroemden architect Leo von Klenze, aan wien Munchen de meeste zijner kunsttempels te danken heeft. De professor was natuurlijk in de wolken, en onze architect erkende ten volle de groote gaven van Von Klenze, ten gevolge waarvan het gesprek zeer levendig werd.

Uit hetgeen ik hoorde, kwam mij de geschiedenis van den grooten bouwmeester het belangwekkendste voor, waarom ik haar in 't kort wil meèdeelen.

Leo von Klenze werd in 1784 in het Hartzgebergte geboren en toonde in zijne jeugd reeds eene groote neiging voor de bouwkunde. Op zestienjarigen leeftijd naar Berlijn gezonden, waar hij werd opgenomen in het gezin van den architect Gilly, zeide hij de rechtsstudiën vaarwel en deed toen eene reis door Frankrijk en Engeland en vervolgens door Italië.

Zoo goed had hij geprofiteerd van zijn tijd, dat hij reeds in 1808 hof-architect te Kassel werd, waarna hij in 1813 te Munchen kennis maakte met den kroonprins Lodewijk, die hem eene plaats aan het hof van diens vader, koning Maximiliaan, bezorgde; van dat tijdstip af begon Von Klenze zijn aanzienlijken arbeid.

De Glyptotheek (museum van beeldhouwwerken), het Odeon, de nieuwe vleugel van het Ministerie van Oorlog, de Allerheiligenkerk en de Pinacotheek (museum van schilderijen) verrezen kort na elkander, en vooral toen Lodewijk den troon beklom werd er geen bouwplan gemaakt zonder Von Klenze.

‘Naar ik bemerkt heb,’ zeide de student, ‘getuigen de meeste gebouwen, dat Von Klenze eene groote voorliefde heeft voor den griekschen stijl.’

‘Welke hij met den koning deelt,’ antwoordde de architect. ‘Daarom heeft hij langen tijd in Griekenland doorgebracht, ten einde daar bij de uitgraving en restauratie der antieke gedenkteekenen zijne studiën te voltooien. Doch wij moesten nu een bezoek gaan brengen aan de Pinacotheek, dan kunt gij een zijner grootste werken bewonderen.’

Wij stapten naar buiten en bevonden ons weldra in het park, waarin het schilderijmuseum is gelegen. Het is een indrukwekkend gebouw in den renaissance-stijl der romeinsche paleizen opgetrokken, en vooral de zuidzijde maakt een diepen indruk. Zijn dubbele rij rondboogvormige vensters, welke gescheiden zijn door ionische zuilen, wordt gekroond door een gevel, waarop als wachters en wegwijzers de beelden der meesters staan, die in de kristelijke schilderkunst eene nieuwe richting vertegenwoordigen.

Wij wandelden er rondom heen ten einde den gewonen ingang te zoeken, aan de oostzijde gelegen en kenbaar door de twee steenen leeuwen, die bij de trap staan. Binnengaande kwamen wij 't eerst aan eene galerij, vanwaar rechts een trap naar het hoofdgebouw voert, terwijl links zich de gang met 25 loges bevindt.

De loges vormen eene galerij, die toegang verleent tot de noordelijke zalen. De galerij is in arabesken stijl gebouwd en met frescoschilderingen versierd, terwijl de groote vlakken der muren tooneelen voorstellen uit het leven der beroemdste schilders. In de arabesken en allegorische figuren, leest men de grondgedachten over het wezen, den oorsprong en vooruitgang der schilderkunst, alsmede de verhouding van enkele scholen en meesters tot elkander.

‘Dit alles is het werk van Peter von Cornelius,’ zeide de architect, ‘en getuigt van diens grondige studie der schilderkunst en bouwkunde. Het meubelen der loges werd aan professor Zimmerman opgedragen, en ook daarin zult gij een genie erkennen. De eerste dertien loges bevatten de geschiedenis der italiaansche schilderschool tot Raphaël, de andere twaalf die der nederlandsche, fransche en duitsche kunst tot Rubens. Beide rijen beginnen aan het uiterste punt der hal en vereenigen zich in het midden, in de loge van Raphaël, als het gemeenschappelijk middelpunt der nieuwere kunst?’

‘En de zalen?’ vroeg ik.

‘De zalen zijn negen in getal met drie en twintig kabinetten. Zij tellen te samen 1269 schilderstukken, grootendeels door verschillende vorsten geschonken, behalve de stukken die uit de beiersche kloosters zijn geroofd en andere die te Parijs en in Italië werden aangekocht.’

‘Het is onbegrijpelijk hoe men zulke schatten heeft kunnen verzamelen,’ zeide ik.

‘Ik moet u opmerken,’ zeide de kapelaan, ‘dat gij hier behalve de galerij van Munchen nog de schatten zult zien van de dusseldorfsche galerij, die de peerlen der nederlandsche schilderkunst bezat, de schleiszheimer en mannheimer verzameling, de slotgalerij van Tweebruggen en de verzameling van Boisserée. Al deze galerijen werden hier vereenigd.’

‘Het gebouw schijnt nog niet oud te zijn,’ zeide de student.

‘Op den 7 april 1826, den geboortedag van Raphaël, werd door koning Lodewijk de eerste steen gelegd,’ antwoordde de professor. ‘Op dezen steen leest men o.a.: ‘In dit gebouw wordt bewaard: eene verzameling van grieksche schilderstukken op aardewerk, kopergravures, penteekeningen en de rijke verzamelingen der nieuwere schilderkunst van 't begin tot op onzen tijd.’ De bouw was in 1830 voltooid, en eerst tien jaren later was men met de loges gereed.’

‘De penteekeningen bevinden zich in de benedenverdieping,’ voegde de kapelaan er tot opheldering bij. ‘Het zoogenaamd prentenkabinet bevat niet minder dan 300.000 stuks, welke nauwkeurig van den vroegsten tot op den tegenwoordigen tijd gerangschikt liggen. Beneden vindt men ook de collectie vazen, waarvan de steen melding maakt.’

Ik deed het voorstel om enkele kabinetten te gaan zien.

‘Zeker,’ antwoordde de kapelaan, ‘doch onze tijd is te beperkt, om alles te kunnen zien. Indien de heeren het goedvinden zullen wij alleen aan de nederlandsche meesters een bezoek brengen; deze hebben niet minder dan 9 zalen en kabinetten noodig, terwijl een zaal en een kabinet geheel worden ingenomen door Rubens.’

De professor mompelde zoo iets van duitsche school, van voorrang en ik weet niet wat meer, doch wij volgden reeds den kapelaan, die ons voorging. Adriaan Brouwer, van Dijk, Gerard Dou, Van Everdingen, Van der Laar, Frans Mieris, Van der Neer, Rembrandt, Rombouts, Rubens, Ruijsdael, Schalken, Schelfhout, Snijders, Teniers en Van der Werff, deze namen, welke ik hier alphabetisch neerschrijf, zijn de roem der Pinacotheek, en hunne stukken bieden zulk een rijke verscheidenheid aan, dat een kunstenaar geen betere plaats zal vinden om de nederlandsche schilderkunst te bestudeeren.

Vooral de godsdienstige onderwerpen van Rubens, waarvan er een tiental aanwezig zijn, moeten zelfs een oppervlakkigen beschouwer eerbied afdwingen voor dat reuzengenie, en ik wil gaarne verklaren, dat ik nimmer een goed denkbeeld had gehad van de scheppingskracht van dien schilder voor ik zijne H. Drievuldigheid en Paulus' bekeering zag.

Rembrandts portretten, Teniers' landelijke tooneelen, Ruijsdael's landschappen en Mieris' genrestukjes mogen aantrekken om hun coloriet en trouwe nabootsing der natuur, bij Rubens is dit iets anders: zijn penseel schept en scheppende voert hij u in de wereld zijner grootsche opvattingen.

Meer dan voldaan verlieten we het trotsche gebouw, om naar het koninklijke paleis op het Max-Jozefs-plein te wandelen, waarvoor ons eene toegangskaart was verleend.

Onderweg hield de professor eene strafrede op de eenzijdigheid der Hollanders, die, zelfs in den vreemde, alleen van hunne eigen groote mannen willen spreken en hen bewonderen, zonder die van andere landen te waardeeren. Niemand gevoelde echter lust daarop te antwoorden daar elk onzer wel inzag, dat men dien lastigen Duitscher toch niet zou kunnen bevredigen.

Het koninklijke paleis bestaat uit drie hoofdafdeelingen: de oude residentie in het midden, waarbij zich ten noorden de zaalbouw en ten zuiden de koningsbouw aansluiten. In den koningsbouw werden wij alleen toegelaten in de benedenverdieping, waar wij in vijf zalen onbeschrijfelijk schoone fresco's bewonderden, die tooneelen uit het Nevelingenlied tot onderwerp hebben. De bovenverdieping, welke de koning in gebruik heeft, was ontoegankelijk.

In de oude residentie werden wij echter schadeloos gesteld voor die kleine teleurstelling, zoowel om de schatten van kunst en antiquiteit, als de beleefdheid van den oud-gediende met het houten been, die hier als cicerone dienst deed.

Het eerst bracht hij ons naar de kamers van keizer Karel VII, welke nog in denzelfden toestand verkeeren, als toen deze vorst ze bewoonde. De pracht er van gaat alle beschrijving

[p. 136]

belegerd, onafzienbare rijen vrouwen zag men den geheelen dag queue maken in de straten, wachtende met het onuitputtelijk geduld, den bewoners van Parijs eigen, tot de beurt aan elk van haar kwam, om, waar zoovelen waren voorgegaan, misschien een uitverkochten winkel te vinden.

Wij moeten thans weêr terug naar Versailles. De koning toonde maar weinig genegenheid, om al de besluiten en hervormingen, die de goedkeuring der Nationale Vergadering verworven hadden, te onderteekenen en eerst en vooral kon hij zich met de verklaring der zoogenaamde menschen-rechten niet verzoenen. Toch bleef hij in zijne besluiteloosheid volharden. Het fransche koningschap had reeds veel van zijne macht en luister verloren en niemand aan het Hof kon het zich verbergen, dat men een nog donkerder verschiet tegemoet ging. De Nationale Vergadering toch kwam er rond voor uit, dat zij den koning slechts als den hoogsten ambtenaar van den Staat beschouwde, als den uitvoerder van de bevelen des volks. De wetgevende of liever wetafbrekende arbeid, door haar reeds tot stand gebracht, bewees dat de monarchie niets goeds van haar te wachten had en haar onmogelijk langer op haar vernieling spoor kon volgen. Nog minder had men van het volk te hopen, dat nu in alle steden bijna in opstand was gekomen en het koninklijk gezag met voeten trapte. Wel telde men nog aanhangers bij honderdduizenden, maar wat vermochten deze waar geen hoofd, geen macht was en waar de koning het voorbeeld gaf de eischen van zijne oproerige onderdanen in te willigen. Dat de koning gedwongen en hem geweld werd aangedaan, verminderde de kracht der goed gekeurde besluiten niet, maar belette wel, dat de trouw gebleven vazallen openlijk zijne partij namen en voor zijne rechten in de bres sprongen. Ieder aan het Hof was overtuigd, dat deze toestand niet langer kon duren en dat de koning zich op de een of andere wijze moest losrukken van de doodelijke omarming, zoowel der Nationale Vergadering als van het parijzer gemeen.

EEN OPPERHOOFD DER ROODHUIDEN.

Een onbestemd, onuitgewerkt plan begon in sommige hoofden op te komen, en ook de koning schijnt daaraan zijne goedkeuring gehecht te hebben, ofschoon de uitvoering, zooals bij alle besluiten door het Hof genomen, tot op het laatste oogenblik onzeker bleef. De koning zou met het geheele hofgezin naar Metz vluchten, waar generaal Bouillé nog over eene indrukwekkende, trouwgebleven troepenmacht beschikte. Lodewijk zou zich, na behouden aankomst, aan het hoofd van dit leger stellen, eene proclamatie aan de natie uitvaardigen, waarin hij de Nationale Vergadering ontbinden, alle besluiten en hervormingen, hem afgedwongen, van nul en geener waarde verklaren, en alle hem trouw gebleven Franschen zou oproepen, om zijne geschonden rechten te verdedigen.

Dit plan bleef voorloopig een geheim en men begon reeds naar maatregelen uit te zien om zijne verwezenlijking een stap nader te brengen. Tot nu was de wacht van het koninklijk paleis toevertrouwd aan de zwitsersche lijfgarde en de nationale garde. Van de zijde van het Hof had men sommige ernstige redenen van klagen over de nationale garde, waarom men een verzoek tot de Nationale Vergadering richtte, om hunne plaats als wachtpost bij het paleis te laten innemen door het vlaandersche regiment, voor het grootste gedeelte uit edellieden samengesteld, welk verzoek tot groote tevredenheid der nationale gardisten, die zich als wachters van het koninklijk paleis minder op hun plaats gevoelden, bereidvaardig werd ingewilligd.

Het vlaandersche regiment en de dragonders kwamen over en betrokken te Versailles hunne kwartieren. De zwitsersche lijfgarde bood den officieren van het regiment een feestmaal aan als welkomstgroet en als verbroederingspand tevens, en het Hof stond hiervoor de grootste zaal van het paleis, die sedert het bezoek van keizer Joseph niet meer gebruikt was, vrijwillig af. Zooals te denken viel, ging het vroolijk op dit feestmaal toe; meer dan eens werd de gezondheid gedronken van den koning en de koningin en menig glas op hun welzijn geledigd. Eeden van toewijding, gehechtheid en trouw tot den dood gingen met de kurken der champagne-flesschen naar omhoog; de driekleur werd afgerukt en daarvoor de witte kokarde weêr opgestoken; de tegenwoordigheid der hofdames bracht er het hare toe bij om den moed en de begeestering der jonge helden nog meer op te wekken. Te midden van die opgewondenheid verscheen eensklaps de koning, vergezeld van de koningin, die den kleinen dauphin op de armen droeg. Thans berstte de begeestering in een enkelen kreet van toewijding los; de muziek speelde o Richard, o mon roi, l'univers t'abandonne, terwijl zoovele getrokken degens de gesproken woorden van trouw bezegelden. De hofdames spelden witte strikken op de borsten der stoute woordvoerders, terwijl de deurvleugels wijd werden opengezet, om ook den minderen soldaten toegang te verschaffen en hen getuigen te doen zijn van de vervoering, die zich hier openbaarde. Verder behoeven wij over dit feest niet uit te weiden. Niemand heeft zeker het recht de betooning van trouw, hier gedaan, te veroordeelen, maar bitter zou der koninklijke familie toch dit feest berouwen, daar het aanleiding zou geven tot een der grootste schanddaden, die in de fransche omwenteling hebben plaats gehad, tot een der diepste vernederingen, waaraan de koninklijke familie is onderworpen geworden.

De mare van dit feest, van wat er gesproken en gedaan was, verspreidde zich spoedig door Parijs en verwekte daar eene diepe verbittering, nog aangewakkerd door de overdreven lezing, welke er de dagbladen van gaven. De demagogen waren natuurlijk onmiddellijk bereid van hoogverraad te spreken, hier aan de natie gepleegd; men had de driekleur met voeten getrapt en geweigerd de gezondheid der natie te drinken. Marat moraliseerde, dat men te Versailles feest vierde, terwijl het volk te Parijs verhongerde en was van meening, dat de aristocraten op last des konings en der koningin het koren opkochten om Parijs te laten doodhongeren; op deze wijze zocht men in het feest eene nieuwe aanklacht tegen het koningschap te vinden.

Ook door de Nationale Vergadering werd het op 't feestmaal voorgevallene slecht opgenomen, en nog te meer gewicht hechtte men aan de zaak, omdat de plannen van het Hof niet verborgen hadden kunnen blijven en verscheidene afgevaardigden reeds ingewijd waren in de geheimen en den toeleg van het hofgezin.

De koning moest te Parijs komen en zijn intrek nemen in de Tuileriën, dit was de wensch en begeerte zoowel van de Nationale Vergadering als van het parijzer volk, al streefde elk hierbij ook een eigen doel na. De Nationale Vergadering wilde om alles ter wereld niet, dat de koning het land verliet en te Metz of over de grenzen hulp ging zoeken tegen zijne oproerige onderdanen. Het was onmogelijk te Versailles de wacht om het koninklijk paleis zoo nauw te trekken, dat hij niet kon ontkomen en thans, nu de wacht van het paleis door het vlaandersche regiment en de dragonders, die den koning geheel waren toegewijd, werd betrokken, was het zooveel te moeielijker. Men begreep nu, dat men eene dwaasheid begaan had door de nationale garde te hebben laten vervangen door het leger.

Bij het gros der Parijzenaars waren echter andere bedoelingen in het spel; de tegenwoordigheid des konings te Parijs, meende men, zou den nood, die in de stad heerschte, doen ophouden; het Hof toch zou wel zorgen dat er koren en brood kwam, en bovendien was de koning uit zijne omgeving gerukt, van wier plannen men niets goeds verwachtte, en onmiddellijk in de macht gesteld der Parijzenaars, die alsdan hun invloed wel zouden doen gelden.

Dit alles gaf aanleiding tot het beruchte vrouwenoproer of den tocht naar Versailles. Zonder twijfel waren hierbij opwinders in het spel, al heette het ook, dat de beweging geheel uit zich zelve was voortgekomen. De demagogen verstonden toen even goed als nu de kunst, hunne intriges en beroeringen te maskeren en het toeval de schuld te geven, van wat slechts sluw overleg en opzet was. Men meent zekere bewijzen te hebben, dat de hertog van Orleans de booze geest was van deze beweging en haar door zijn geld heeft in het leven geroepen.

Den 5 october bewoog zich eene onafzienbare menigte van het laagste vrouwelijk gemeen door de straten van Parijs; men kon toen nog niet gissen wat zij in den zin hadden; men meende eerst dat zij een aanval op het Hôtel de Ville wilden doen. Eensklaps grijpt een jonge vrouw de trom uit de hand van een nationalen gardist en begint daar op de menigte bijeen te trommelen onder den kreet van ‘brood! naar Versailles!’ De oproeping was gedaan en de afschuwelijke amazonen, van alle kanten opgedaagd, begonnen zich aaneen te sluiten en plantten het wachtwoord van straat tot straat voort. De eerste gang is echter naar het stadhuis, waar men wapens denkt te vinden. De vestibule wordt ingenomen en het gebouw van onder tot boven doorzocht. Maillard, een der helden van de Bastille, die zich op het stadhuis bevindt, wordt geprest zich aan haar hoofd te stellen.

(Wordt vervolgd.)