De Belgische Illustratie. Jaargang 10

De beeldstormers te 's-Hertogenbosch.
Geschiedkundige novelle uit het jaar O.H. 1566
Door H.A. Banning.

(Vervolg.)

De Gruijter stond op; hij begreep dat het gesprek een wending had genomen, waaruit niets dan verbittering kon voortspruiten. Hij wilde vertrekken, want een beroep op de rechtschapenheid van Wouter zou niets baten, doch daar vloog hem plotseling eene gedachte in, zooals de mensch wel eens meer gegeven wordt, wanneer het gevaar ten top gestegen is: een reddingsplank in den uitersten nood.

‘Clara Bentijn zal u nu niet meer beklagen, maar verachten,’ sprak hij met nadruk, ‘wanneer zij verneemt, dat gij geweigerd hebt mij deze dienst te bewijzen.’

‘Clara Bentijn!’ riep de touwslager, terwijl hij insgelijks opstond..... ‘Wat heeft Clara met dit alles te maken?’

‘'t Is door haar, dat het schelmstuk bekend is geworden,’ hernam De Gruijter.

‘Gij spreekt herhaaldelijk van een schelmstuk, hopman,’ zeide Harmsen; ‘ik meen echter uit zeer goede bron te weten, dat Agnes de leer der nieuwgezinden toegedaan is en slechts den dood harer moei heeft willen afwachten, om daarvoor openlijk uit te komen. Wat is nu natuurlijker, dan dat zij zich onverwacht verwijdert om de strikken te ontkomen van hen, die haar geweten geweld willen aandoen?’

‘Men heeft u misleid, wouter,’ sprak De Gruijter, verbaasd over zulk een verregaande valschheid. ‘Gij zijt in handen van eerloozen gevallen, arme vriend, die u in een net van bedriegerijen wikkelen, omdat uw eerlijk gemoed anders in opstand zou komen tegen hunne snoode plannen. Gelooft gij Clara Bentijn?’

‘Onvoorwaardelijk!’ klonk het gulle antwoord. ‘Clara Bentijn is de oprechtheid zelve, nooit heb ik eene onwaarheid uit haar mond gehoord; zij is een engel, zij.....’

‘Genoeg, Wouter, genoeg! Hoor dan mijn laatste woord, er blijft mij geen oogenblik meer over, want zoo gij mijn verzoek van de hand wijst, ga ik alleen bij het huis met den ‘Hoorn’ post vatten, al zou ook de gansche stad in rep en roer komen. Agnes heeft gisteren aan Clara Bentijn, bij het lijk harer moei, verzekerd, dat haar geweten geweld wordt aangedaan, dat men haar wil uithuwelijken aan iemand, dien zij veracht, en haar dezen avond in 't geheim laten weten, dat hare vrijheid bedreigd wordt. Door Clara weet ik ook, dat Agnes dezen nacht ten een uur met geweld ontvoerd zal worden, en ik kan er nog bijvoegen, dat Willem Michelsz. met de uitvoering belast is.’

De touwslager stond een oogenblik in beraad.

‘Welnu,’ zeide hij toen haastig, ‘Clara zal ondervinden, dat ik geen verachting verdien, al is ook een scheidsmuur tusschen ons opgetrokken. Ik ben bereid u bij te staan, zeg mij eerst welk plan gij hebt.

‘Er blijft mij nu slechts over den ontvoerder op den weg naar Vught van zijne prooi te berooven.’

‘Een groot waagstuk, dat wel eens in uw nadeel kon uitvallen,’ hernam de touwslager.

‘In 's hemels naam,’ sprak De Gruijter, ‘doch wij mogen geen tijd meer verliezen. Hebt gij een geschikte lijn bij de hand?’

‘In een oogenblik,’ antwoordde Wouter, en hij verdween uit het vertrek.

Het sloeg twaalf uur op den toren van St.-Jan. 't Was of de hopman met elken slag een pijnlijken schok gevoelde. Reeds was een uur voorbij gegaan sinds hij de woning van Jan Bentijn verliet; de helft van den tijd was verstreken en hij had nog niets kunnen doen om den aanslag te verijdelen. De tegenkanting, de teleurstelling, die hij moest ondervinden, mocht zeer groot heeten, doch wie weet hoe noodlottig de afloop voor hem zou zijn geweest, wanneer die tegenkantingen niet bestaan hadden. Daar woelde in den beginne iets in hem, waarvoor hij later huiverde; het was eigenlijk geen verontwaardiging over den snooden aanslag, dien men op Agnes wilde plegen, maar veeleer een wilde gemoedsbeweging, die om wraak riep, die naar bloed vroeg. Dat was nu voorbij, en al bleef hij ook bij zijn besluit, om zijn leven voor Agnes te wagen en alle gevaar te trotseeren, er waren daarbij geen roerselen aanwezig, waarvoor zijn nauwgezet geweten zich behoefde te schamen.

Harmsen kwam spoedig met een lijn terug en beiden verlieten haastig maar zoo stil mogelijk de touwslagerij. De donderbuien hingen nog altijd boven de stad, zij braakten onophoudelijk vurige pijlen, die aan de lucht, welke zij met onberekenbare snelheid doorkliefden, jammerkreten afpersten, welke de oude veste op hare grondslagen deed sidderen. Nu waren er sedert eenige oogenblikken zware regendroppelen gevallen, eerst traag en loom, als hadden zij zich slechts met moeite van de zwarte massa kunnen losmaken, daarna met meerdere snelheid en toenemende hoeveelheid, en toen de beide jongelingen zich buiten begaven, viel het water als bij stroomen van den hemel neder.

Er heerschte een tastbare duisternis, men kon geen schrede voor zich uitzien, doch Harmsen zou daar den weg hebben kunnen vinden, al had men hem een doek voor de oogen gebonden, en zoo kwam het dat zij, ofschoon ook druipnat, toch ongemoeid den wal bereikten.

‘Waar ligt de schuit?’ vroeg de touwslager nauwelijks hoorbaar.

‘Dicht bij het wachthuis.’

‘Maar daar kunt gij onmogelijk afdalen zonder eenig gerucht te veroorzaken.’

‘Daarom wil ik het hier wagen en dan des noods de schuit zwemmende zoeken.’

Het was niet te zien, dat Harmsen het hoofd schudde. ‘Gij zoekt den dood, De Gruijter!’ sprak hij zacht en zijne stem beefde.

De hopman drukte hem de hand. ‘Wees gerust,’ fluisterde hij, ‘ik ben een geoefend zwemmer, doch vlei mij, dat ik de gracht wel zal kunnen bereiken, zonder mijne krachten te beproeven. Laat ons nu niet langer talmen, want mijn tijd is kostbaar. Ik weet dat in dezen muur zware ijzeren ringen zijn, waaraan de stukken geschut bevestigd worden, doe het eene eind der lijn door zulk een ring, om een tegenwicht te krijgen bij het afdalen, ik zal aan het andere einde een strop maken.’

Wouter vond na eenige oogenblikken zulk een ring en De Gruijter maakte een groote lis in de lijn en sloeg die zoodanig over het lijf, dat de knoop op zijn rug zat en de armen vrij bleven.

‘Hoe ook de uitslag moge zijn, Wouter,’ zeide hij, ‘ik zal nimmer de dienst vergeten, die gij mij thans bewijst.’

‘En hoe zal ik te weten komen of gij de schuit bereikt hebt?’

‘Ik kan u geen teeken geven zonder mij in gevaar te brengen. Mocht mij een ongeluk overkomen, geef dan dezen rozenkrans aan Clara Bentijn en verzoek haar voor mijne zielerust te bidden en - gij moet niet kwaad worden - ook voor uwe bekeering, mijn vriend.’

Hij gaf nogmaals Wouter, die getroffen scheen te zijn, de hand, klom op den muur en begon zijn gevaarlijken tocht.

Wouter liet het touw langzaam vieren tot de spanning ophield; toen wachtte hij een oogenblik en trok daarna de lijn zonder eenigen tegenstand op. Hij spitste de ooren, om. zooveel de opvolgende donderslagen dat gedoogden, te luisteren, doch hoorde niets. Daar was iets in zijn rechtschapen gemoed, dat in opstand kwam tegen de werkeloosheid, waartoe hij gedoemd was. ‘Als ik in het water met den dood worstelde, zoudt gij mij te hulp komen?’ klonk het in zijn binnenste, en wellicht stak de hopman op dat oogenblik de handen uit om redding te zoeken. In weerwil van den plasregen stond hij daar nog, toen het op den toren van St.-Jan halfeen sloeg, doch hij vernam zelfs het minste gerucht niet en keerde toen met een bedrukt gemoed naar zijne woning terug.

De Gruijter had zich niet, vergist, het water stond laag in de gracht, er was een kleine zoom gronds langs den vestingmuur, wel niet zóó dat men droogvoets kon gaan, maar voldoende om zich een weg te banen, die daar natuurlijk als van zelve afgebakend was. Hij ging met de noodige voorzichtigheid vooruit, in de richting waar zijn schuit lag; somwijlen zakte hij wel tot aan de knieën in de modder, doch zulk een tegenstand wist hij te overwinnen en het mocht hem eindelijk gelukken zijn vaartuig te bereiken. Kort daarna hoorde men riemslagen, die zeker voor de wacht niet onopgemerkt zouden zijn gebleven, indien het waagstuk in een gewonen zomernacht uitgevoerd was, doch de donder ratelde en rommelde nog altijd onafgebroken. Onze hopman bezat veel meer zelfbeheersching dan een uur geleden, hij roeide met zooveel gematigdheid voort als de behoedzaamheid eischte, ofschoon hij door ongeduld verteerd werd. Hoe lang scheen het niet geleden, dat zijn gemoed diep geschokt werd door de onsamenhangende woorden van den dronken oud-zanger. Nog geen twee uren? Onmogelijk! Hij had zich waarschijnlijk vergist, toen hij in de woning van Harmsen meende dat het twaalf uren sloeg; het moest toen reeds later geweest zijn, hij had wellicht de donderslagen geteld.

Als zulke gedachten door het hoofd vliegen, is het moeilijk zichzelven te beheerschen.

De hopman luisterde. Sloeg daar niet weder de klok? Eenmaal slechts.

Het kon halftwee, het kon ook één uur zijn. En dan was het te laat..... Zijne gespierde handen omklemden vaster de riemen, die nu met meer onstuimigheid in het water sloegen.

De hopman was nu niet ver meer van de rivier, waarin zich de gracht uitstort, hij roeide met verdubbelde kracht naar den oever en had dien bijna bereikt, toen zich op den wal bij de Vughterpoort gerucht deed hooren. Hij kon niets zien, maar meende dat alarm gemaakt werd; een oogenblik later vertoonde zich een

[p. 103]

lantaarn op de borstwering en eindelijk hoorde hij de trompet blazen.

Er viel niet meer aan te twijfelen: men had de riemslagen in het water vernomen. De hopman sprong ijlings uit de boot. Eerst was hij voornemens zich in het nabijgelegen struikgewas te verschuilen, doch bij nadenken kwam hem dit ondoelmatig voor. Op den wal dacht men aan onraad en wanneer er in de nabijheid der poort eene schermutseling moest plaats hebben, zou hij altijd het onderspit moeten delven. Hij ging dus den weg naar Vught op te midden van een aanhoudenden plasregen. Nu en dan schoot een felle bliksemstraal door het luchtruim, welks licht hem den schier onbegaanbaren weg afteekende en dan zag hij hier en daar ook nog de overblijfselen der rampzalige verwoesting, door Maarten van Rossem in 't jaar 1543 veroorzaakt, welke voor het dorp Vught zoo noodlottig was en waaraan Tilburg grootendeels den grondslag van zijn fabriekswezen te danken heeft, dewijl verschillende fabrikanten, die zich niet meer veilig achtten in de nabijheid der beroemde sterkte, zich daar gingen vestigen.

Zoo bereikte de hopman het dorp, toen eensklaps eenig geluid zijne aandacht trok. Hij meende het getrappel van een paard te hooren, doch dat geluid verdween weêr even spoedig. Zou hij zich vergist hebben? Een oogenblik later vernam hij het andermaal, nu veel duidelijker en het kwam al nader en nader. Het was te vergeefs, dat hij de hand boven de oogen hield, de dikke regengordijn vermocht hij niet te doorboren. Eensklaps was het of een schim uit de diepte voor hem oprees.

‘Sta!’ riep hij, ‘zoo gij uw leven liefhebt.’

Hij had reeds met de linkerhand de teugels van een paard gegrepen en zou ongetwijfeld meêgesleept zijn, hadde hij niet over buitengewone krachten kunnen beschikken.

Een vloek was het antwoord.

‘Ik ken u Willem Michielsz.,’ hernam de hopman, ‘en bij den hemel, gij zijt een man des doods, zoo gij niet terstond afstijgt.’

De Gruijter had zijn zijdgeweer getrokken en stond in dreigende houding, ofschoon bijna onzichtbaar, voor zijn vijand.

‘Wat wilt gij van mij?’ vroeg de ruiter blijkbaar ontsteld.

‘Ik wil, dat gij afstand zult doen van uw buit, eerlooze!’ riep de hopman.

Hij kreeg geen antwoord, maar de ruiter scheen zijn paard de sporen te geven, want het begon geweldig te steigeren, en toen De Gruijter nogmaals te vergeefs zijne bedreiging herhaald had, stak hij het dier zijn rapier diep in de borst, zoodat het onmiddellijk dood neêrviel. Op hetzelfde oogenblik echter, dat hij zich op den ruiter wilde werpen, werd hem zulk een geweldige slag op het hoofd toegebracht, dat hij ineenzonk zonder een enkelen kreet te doen hooren.

Dat alles was het werk van een oogenblik geweest. Zij, die in de nabijheid woonden en door het onweder uit den slaap gehouden waren, hadden in de verte de ruwe woordenwisseling gehoord, die echter spoedig eindigde. De stilte, welke daarop volgde, werd na eenige minuten weder afgebroken door het getrappel van een paard, dat snel door het dorp reed en den weg naar Tilburg insloeg.

De worsteling had plaats gegrepen in de nabijheid van de pastorie der parochie van den H. Lambertus¹⁾. De pastoor, die zich ook nog niet ter rust begeven, maar sinds meer dan een uur onophoudelijk gebeden had, opdat God hem en zijne parochianen voor het vuur des hemels mocht sparen, verliet zijn slaapkamer, om te vernemen of ook eenig ongeluk oorzaak mocht zijn van het buitengewone gerucht, zoo laat in den nacht en bij zulk een noodweêr.

‘Wat zou er buiten gaande geweest zijn, Mieke?’ vroeg hij aan zijn oude dienstmeid, die bij een lampje zat en haar rozenkrans bad.

‘Het waren waarschijnlijk zatlappen²⁾, die door het onweder overvallen zijn en wat laat gepooid hebben in den ‘Verloren Zoon,’ antwoordde zij, ‘'t is nu weêr stil.’

De pastoor schudde het hoofd. ‘Dat geloof ik niet,’ hernam hij, ‘het scheen er woest toe te gaan en ik heb een zwaren doffen slag gehoord; er kan wel een misdaad gepleegd zijn; steek daarom de lantaarn aan, ik wil eens gaan zien.’

Mieke schudde nu ook het hoofd. Zij gaf te kennen, dat ieder bij zulk een noodweêr te veel met zijn eigen ziel te doen had om aan een misdaad te denken, doch ging desniettemin het gevraagde licht halen. Middelerwijl zij daarmede bezig was, hoorde men andermaal gerucht in de nabijheid, en toen de pastoor, vergezeld van zijne oude dienstbode, buiten kwam, vernamen zij ook het paardengetrappel, waarvan wij gesproken hebben.

De pastoor, die de lantaarn droeg, zocht in de nabijheid der pastorie overal rond; door het kleine licht en den zwaren regen kon hij echter slechts een paar voetstappen van zich afzien, en hij zou waarschijnlijk teruggekeerd zijn, zoo een bliksemstraal hem niet te hulp ware gekomen.

‘Daar schijnt iets te liggen,’ sprak hij, en stapte door de groote plassen naar het aangeduide voorwerp. Het was het paard, door den hopman gedood; zijn bloed had zich reeds in een wijden omtrek met het water gemengd. Toen de pastoor, tot nader onderzoek, het licht van de lantaarn op den bloedigen romp liet vallen, gaf de meid eensklaps een gil.

‘Jesus Maria!’ riep zij, ‘hier is een moord gepleegd.’

De priester bestrafte haar voor die luidruchtigheid en maakte de opmerking, dat er slechts spraak was van een paard.

‘Maar zie dan eens hier, pastoor..... hier!’ hernam zij, over al hare leden bevende.

Zij wees op De Gruijter, die achter het paard lag, midden in een plas bloedig water.

‘Groote God! hier is werkelijk een moord gepleegd,’ riep de priester ontroerd uit.

Hij gaf de lantaren aan Mieke en bukte zich om een onderzoek in te stellen. De ongelukkige lag roerloos, zijn gelaat was geheel met bloed bemorst, doch ofschoon zich ook geen enkel teeken van ademhaling vertoonde, schenen de levensgeesten nog niet geheel uitgebluscht te zijn.

‘Ach arme, zoo'n jonge borst!’ riep Mieke weeklagend uit, terwijl tranen over hare wangen rolden.

‘Er moet raad geschaft worden,’ sprak de pastoor, ‘wij kunnen dien ongelukkige hier niet laten.’

‘Zal ik een van de buren opkloppen?’ vroeg Mieke.

‘Neen, neen,’ riep de pastoor haastig; ‘'t is een ongelukkige tijd, en men weet niet in welke moeielijkheden men de menschen kan brengen. Als het zoo donker niet was, zouden we hem wel naar huis dragen, maar.....’

‘Wat is hier te doen?’ hoorde men plotseling vragen.

Het was de chirurgijn van Vught, die vlak bij de pastorie woonde, en door het onverwachte gerucht in den nacht uit zijn huis gelokt was.

‘God heeft u gezonden, meester,’ sprak de pastoor..... Zie eens!’

Hij wees op het bloedige lichaam. De geneeskundige stelde nu ook een onderzoek in.

‘Er is nog leven,’ zeide hij na eenige oogenblikken, en ik kan ook geen wond vinden; het bloed schijnt van het paard te zijn, dat gedood is. Waar blijven wij echter met dien ongelukkige?’

‘Als gij mij helpen wilt, zullen wij hem naar de pastorie brengen.’

De chirurgijn knikte toestemmend en nu namen beide het lichaam op, Mieke ging met de lantaren vooruit.

Toen de chirurgijn in de pastorie het gelaat van den hopman reinigde, werd het bleek als van een doode. De pastoor stond met gevouwen handen en bad, Mieke jammerde over het ongelukkige lot van zulk een schoonen jonkman.

Nergens was een wond te vinden, ook niet toen men de kleeren van het slachtoffer had losgemaakt; hij bleef echter bewusteloos en zijne ademhaling was nauwelijks te bespeuren.

De chirurgijn haalde de schouders op.

‘Ik acht het noodig, dat hem terstond het H. Oliesel worde toegediend,’ zeide hij.

‘Wie verzekert ons, dat de ongelukkige een kind der Kerk, een Christen is?’ vroeg de priester.

‘En zie dan eens hier!’ hernam de chirurgijn. Hij wees op een zilveren kruisje, dat aan een lint op de borst van De Gruijter hing.

Des morgens werd vóór de H. Mis een bijzonder gebed verzocht voor een onbekende, die de berechting der Stervenden had ontvangen.

(Wordt vervolgd.)

1) In het jaar 1829 is de parochie van St.-Lambertus opgeheven en werd de pastoreele woning verkocht. Thans ziet men op die plaats een heerenhuis met kolommen, bewoond door den heer Ronca.

2) Drinkebroêrs.