De Belgische Illustratie. Jaargang 10

[p. 89]

ZOO LIFE HEEFT GOD DEN MENSCH GEHAD.

[p. 90]

[Nummer 12]

Verzoend.
Eene kerstvertelling,
door J.A. Vesters.

I.

Midden in de heide, op ongeveer twintig minuten afstands van de kom der gemeente Oosterhoven, een dorp in het zuidelijk gedeelte van Noord-Brabant, ligt een nette boerenwoning, tamelijk groot van omvang, met stalling en schuur onder één dak, 'twelk - eene weelde in die streken - half met roode pannen, half met stroo gedekt is. Noordwaarts van de niet onbevallige woning loopt een zandpad dat naar het dorp geleidt, terwijl andere hobbelige met karsporen beploegde voetpaden nog dieper in de uitgestrekte heide voeren, wier eentonigheid slechts hier en daar door eene zachtgolvende heuvelenreeks of een donkergroen dennenbosch wordt afgebroken. Rondom de woning strekt zich, tot ongeveer 200 meters in het vierkant, bouw- en weiland uit, met eindelooze inspanning en taai geduld aan de zanderige heide ontwoekerd, zoodat de kleine boerderij als een oase in de woestijn ligt en het heldere groen van de aardappel-akkers en de malsche klavervelden in den zomer heerlijk afsteekt tegen het bruin en rood der heide van rondom.

Thans echter is het winter, en de eerste sneeuw heeft alles - heide en bouw- en weiland - met een effen, gelijkvormig kleed bedekt, waarboven alleen de woning uitsteekt, die den geheelen omtrek beheerscht. Hoog ligt de sneeuw opgestapeld, zoodat zelfs de lage berkenheg, die den moestuin rondom de woning omzoomt, schier geheel onder de dikke sneeuwlaag verdwenen en er van zandweg of voetpad geen spoor meer te vinden is.

Het is kerstavond en vinnig koud, zóó koud, dat de sneeuw bij het betreden van den grond het eigenaardig piepend en klagend geluid doet hooren, 'twelk men slechts bij den laagsten thermometerstand waarneemt. Treden wij dus de woning binnen, waar nog leven en beweging schijnt te zijn, want al verneemt men geen enkel menschelijk geluid, al verhinderen de dikke ijsbloemen op de kleine ruiten naar binnen te zien, straalt toch een vriendelijk licht door het raam, te uitlokkender wegens de nijpende koude en de akelige eenzaamheid buiten.

Zoo zacht mogelijk hebben wij de deur geopend en wij bevinden ons onmiddellijk in een vrij ruim vierkant vertrek, den zoogenaamden ‘haard’ der boerenwoningen, en al brandt er geen lamplicht, eene flikkerende vlam onder de groote holle ‘schouw’ verspreidt licht genoeg, om don ‘haard’ te kunnen opnemen; wij komen trouwens van buiten en onze oogen zijn aan het donkere gewoon geraakt. Noch de groote uitgesneden en zeer ouderwetsche eikenhouten kast - een erfstuk zeker, - noch de glinsterende tinnen en aarden schotels op den schoorsteenmantel en op de rekken langs den muur, noch de tot den zolder reikende huisklok nemen onze opmerkzaamheid in beslag, - want reeds onmiddellijk bij het binnentreden wordt onze geheele aandacht geboeid door eene vrouwelijke figuur bij het flikkerende haardvuur, wier belangwekkend en eenigszins op de borst gebogen gelaat eene diepe smart en innig zielelijden afteekenen. De phantastisch spelende vlam, die haar met heur rooden gloed beschijnt, stelt ons in staat de trekken der vrouw duidelijk waar te nemen. Hare lippen bewegen zich: zij bidt en diep moet zij in dat gebed verzonken zijn, wijl zij ons binnentreden niet eens bemerkt. De houten koralen van haar rozenkrans glijden door hare vingers en nu zij voor een oogwenk den blik op een openliggenden brief op de tafel in hare nabijheid vestigt, zien Wij twee dikke tranen langs hare vermagerde wangen rollen.

Wat die droeve vrouw daar zoo alleen in den akeligen winternacht waken en bidden doet in het eenzame, holle vertrek, bij den spookachtigen gloed van het knapperende vuur? Wij zeiden het reeds, het is de nacht, dat de Heiland der wereld in een stal werd geboren, het is kerstnacht, die nacht schooner dan de dagen, zooals Vondol zingt, en zoo wij het niet reeds geweten hadden, zou de omvangrijke knoestige en harsachtige ‘post’ of wortel van dennenhout, die thans bij uitzondering zonder turf in den ruimen haard brandt, er ons onmiddellijk aan herinnerd hebben¹⁾. Doch de nadering van den verheven feestdag alleen kan de nachtwake dier vrouw niet verklaren; daarenboven, de herinnering aan 's Heilands geboorte stemt het hart niet droef te moede. Een diepe smart, een in wendig verdriet moet dus aan haar hart knagen, en dat zij met zulke blijken van innig zielelijden hare betraande oogen op dien brief naast haar vestigt, doet aan smartvolle scheiding en het afzijn van een betreurden of verloren gewaanden geliefde denken. Zoo is het inderdaad: die vrouw heeft geleden, oneindig veel geleden ter wille van haar eigen vleesch en bloed, van haar eenigen zoon, die door het wreede noodlot aan het minnend moederhart ontscheurd werd.

Maar de droeve moeder gaat voort met bidden. Ongetwijfeld bad zij voor haar zoon, en de vrome meende dat haar gebed in zulk een nacht verhooring moest vinden. Daarom was zij alleen gebleven bij het flikkerende kerstvuur, en zij wilde waken en bidden tot de kerkklok haar vroeg in den morgen ter kerstmis zou oproepen, om in 's Heeren tempel hare smeekbede voort te zetten. Kan het moederhart rust vinden waar het treurt over den verloren zoon?

Driemaal waren al de koralen van haar rozenkrans door hare vermagerde vingers gegleden en met een diepen zucht liet zij den paternoster in haar schoot nedervallen. Zij mijmerde. Maar plotseling greep zij den brief van de tafel en bij het zwakke schijnsel van het haardvuur poogde zij de woorden te ontcijferen. Zulks viel haar blijkbaar niet moeielijk, minder wellicht ter oorzake van de scherpte van haar oog, dan omdat zij den inhoud reeds schier van buiten kende; spoedig had zij den brief doorlezen en klagend klonk het van hare lippen:

‘O, Willem, Willem, mijn zoon! Hoe gaarne wilde ik mijn leven geven om u weder met uw vader te verzoenen en u beiden tot één te brengen; doch vruchteloos waren al mijne pogingen en zelfs uw brief van dezen morgen, die om verzoening en vrede smeekte, zelfs mijne tranen en smeekingen vermochten zijn hart niet te vermurwen. In zijn vaderlijk gezag miskend en beleedigd door zijn eigen kind, is hij onverbiddelijk en wijst hij met onwrikbare gestrengheid den zoon terug, die hem eenmaal vrijwillig verliet! En ik, och arme, ben thans eene moeder zonder kind, en geen hope rest mij, dat mijn Willem nog ooit aan mijne teederheid zal teruggegeven worden. O mijn kind, gij zijt voor mij verloren, en het te laat uws vaders klinkt mij voortdurend als een doodvonnis in het oor.’

Zoo jammerde de arme vrouw en als wezenloos staarde zij voor zich uit in het opflikkerende haardvuur, en de kronkelende bloedroode vlammen namen allerlei phantastische vormen aan; het scheen haar toe als vertoonden zich voor haar blik welbekende gestalten, maar afschrikwekkend door toorn en ontketende woede. Doch ook heerlijke tafereelen van geluk en huiselijken vrede ontrolden zich weer voor haar geest, gevolgd, helaas, door sombere tooneelen van tweedracht, verblinding en haat.

Verschillende tijdperken van haar huwelijksleven daagden voor haren geest op. Zij was gelukkig met haren Hendrik aan haar zijde, den man, dien zij liefhad als den appel harer oogen. De eenzaamheid en verlatenheid der afgelegen boerderij vermocht op haar geen invloed uit te oefenen. Hendrik was bij en met haar, en met hem deelde zij alles, zijn zware dagtaak, de zorg voor vee en akker, de vreugde wanneer de goede God op tijd dauw, regen en warmte schonk, maar ook den tegenspoed wanneer droogte of hagelslag den oogst vernielde, - eindelijk het dikwijls zuur, maar altijd eerlijk verdiend stukje brood. Eenzaamheid en verveling kende zij niet, want zij had haar man en hare bezigheden, en de zorgen, lasten en tegenspoeden des levens drukten haar slechts ten halve, daar zij die met haren Hendrik deelen mocht. Daarenboven zij bezat een kind, een zoon, die voorspoedig opgroeide, spoedig een handje begon mede te helpen en op wien hare hoop voor de toekomst gevestigd was. Zij was trotsch op Willem, en terecht. Vlug en leerzaam op school, was hij het niet minder bij den veldarbeid en in de schuur, en zijne handen stonden nooit verkeerd. Op vijftienjarigen leeftijd woog hij tegen een volslagen knecht op, en op zijn achttiende jaar behoefde hij voor den besten werkman van het dorp niet meer achter te staan. De vlugge jongeling was wel een beetje lichtzinnig, doch hij was tevens godsdienstig van gemoed, en het was een lust om te hooren, wanneer Willem Groothuis 's zondags de hoogmis op het koor mede zong. Hij had een stem zuiver als een klok, zuiverder dan het kleine orgel, 'twelk door den kleermaker van het dorp bespeeld werd, en niet alleen de moeder was trotsch op den knappen jongen, maar zelfs de pastoor, die altijd veel met den vlijtigen en veelbelovenden jongeling had opgehad.

Plotseling veranderde echter het tooneel. Willem Groothuis was in de loting gevallen en moest vertrekken naar eene verre garnizoensplaats. Tranen en zuchten werden er gewisseld, maar het lot had gesproken en weldra bevond de jonge man zich in eene geheel andere omgeving. De moeder telde met smart de maanden, die haar nog van haar kind scheidden, en vader Groothuis, die nimmer veel zeide, moest toch erkennen, dat de arbeid hem zonder zijn zoon dubbel zwaar viel. Hij rekende echter op zijne terugkomst en zonder een zucht te doen hooren, wachtte hij geduldig op het einde van den diensttijd; trouwens, zuchten deed de boer nooit; zijn hoekig, nu en dan eenigszins hardvochtig karakter leende er zich niet toe.

Een jaar verliep; weinige maanden nog en Willem zou voorgoed terugkeeren en schop en riek weer ter hand nemen. Daar kwam de jonge soldaat echter onverwacht tehuis, groot geworden als een boom en sterk als een reus, en op de mouwen van zijn soldatenjas droeg hij de gele korporaalsstrepen. Willem kwam voor acht dagen met verlof, maar..... tevens met het verzoek, om in den militairen dienst te mogen blijven. Zijn kapitein had hem de gouden galons van sergeant beloofd en een snelle bevordering voorgespiegeld, wanneer hij het land en den koning verder wilde blijven dienen, en... het soldatenleven kwam geheel en al met zijn aard en zijne neiging overeen. Die voorslag, in allen ernst gedaan, en vooral de verklaring, misschien zoo kwaad niet gemeend en waarschijnlijk meer een gevolg van de inblazingen zijns kapiteins dan van eigen aandrang, werkten als een donderslag op het ouderenpaar, ofschoon de uitwerking zich in geheel verschillende vormen vertoonde. Terwijl de arme moeder weende en bad en haar kind bezwoer van zijn noodlottig voornemen af te zien, barstte de vader in hevige gramschap uit en overlaadde den zoon mot een vloed van scheldwoorden en bedreigingen. ‘Gij kunt blijven,’ was de slotsom van de woorden of liever van de uitvallen des landbouwers, ‘gij kunt blijven, maar waag het in dat geval niet, nog ooit onder mijne oogen te komen.’

Willem Groothuis bleef echter niet, hoewel 's vaders hardheid een ongunstigen indruk op zijn gemoed maakte; de tranen en smeekingen zijner moeder hadden hem verteederd, en toen hij vier maanden later met groot verlof tehuis kwam, vatte hij weer met ijver en lust den veldarbeid aan en was hij blijde, niet aan den luim van het oogenblik toegegeven te hebben.

Toch was het verkeer in het huisgezin van den landbouwer niet meer zoo hartelijk en innig als voor anderhalf jaar; er was een ze-

1) Op het platteland in het zuidelijk gedeelte van Noord-Brabant bestaat de gewoonte, 's avonds vóór Kerstmis een kolossalen dennenwortel, kerstblok genoemd, aan den haard te ontsteken, die den geheelen nacht blijft doorbranden.

[p. 91]

kere koelheid tusschen vader en zoon ontstaan, die te een of ander tijd tot eene gevaarlijke uitbarsting dreigde te komen. Deze bleef dan ook niet achterwege. Het kon niet geloochend worden, dat het karakter van den zoon, sedert hij soldaat was geweest, veranderd was, of liever, dat een min gunstige karaktertrek zich in hem sterker ontwikkeld had, - zijne lichtzinnigheid. Zonder juist slecht of ongodsdienstig te zijn, liet hij zich na zijn terugkomst door minder gunstig bekende makkers medesleepen en leiden, bezocht de herbergen en jaarmarkten en kreeg langzamerhand den naam van een losbol te zijn, ofschoon hij zich nimmer aan een eigenlijk gezegde onedele of slechte daad schuldig maakte. Door zulk een laakbaar gedrag werd de verhouding tusschen vader en zoon steeds meer gespannen; de eerste overlaadde zijn zoon voortdurend met verwijtingen die niet altijd verdiend waren, en toen de oude landbouwer hem op zekeren dag eene onedele daad ten laste legde, waaraan deze echter geheel onschuldig was, verliet de zoon, door zijne opvliegendheid medegesleept, in arren moede de ouderlijke woning en trok de wijde wereld in.

De arme moeder, die den slag niet had kunnen afwenden, leed er het meest onder, te meer daar zij het karakter van haar man kende, die zulk eene miskenning van zijn vaderlijk gezag onmogelijk vergeven kon. Donker was dus de toekomst voor de droeve; wel verlichtte haar weer een straal van hoop toen de berouwhebbende zoon een jaar later opnieuw de woning in de heide betrad, doch die zwakke lichtstraal werd spoedig door donkere wolken onderschept, toen de landman zijn zoon met trots de deur wees en hem stellig verbood, nog ooit den drempel van zijn huis te overschrijden. Sedert had haar Willem zich inderdaad niet in Oosterhoven meer gewaagd, doch hij had nog verscheidene brieven geschreven, die echter niet in staat waren het hart van den vertoornden en al te hardvochtigen landbouwer te vermurwen. De laatste brief dagteekende niet langer dan van gisteren, doch ondanks de tranen der vrouw was hij evenzeer zonder de minste uitwerking gebleven.

Was het wonder, dat de arme moeder zonder kind in hare smart als wegsmolt en zij dien nacht biddende en wakende wilde doorbrengen, opdat de God van Vrede, die dien nacht op de wereld was nedergedaald, het hart van haren man mocht roeren en den vrede aan het verslagen en verstrooide huisgezin hergeven?

Al die verschillende beelden zag zij beurtelings als uit de vlammen oprijzen, doch de schoone droomen van weleer verdwenen met den rook van het haardvuur, terwijl alleen de ijselijke werkelijkheid haar bijbleef. De arme moeder was zwak, zelfs in hare liefde en haar gebed, want terwijl zij dien nacht uitsluitend tot bidden bestemd had, lag haar rozenkrans sinds een uur vergeten in haar schoot en waren hare gedachten verre van het Goddelijk Kindje, op dat uur in Bethlehems stal geboren, van wien zij troost en hulp wilde afsmeeken.

Helder brandde intusschen het kerstblok, en de vlam steeg knetterend omhoog, toen de harsachtige deelen van den dennenwortel aangetast werden. Nieuwe gestalten vormden zich... maar hoor, de zware slag der huisklok dreunt door het vertrek: het is middernacht, het is Kerstmis. En de droeve moeder ontwaakt uit hare martelende droomen; het is of het geluid der klok plotseling weer moed, hoop en vertrouwen in haar boezem stort, het is alsof zij alles vergeet: haar lijden en haar strijden, om op dat oogenblik slechts aan het groote mysterie der menschwording van Christus te denken.

Zij zinkt op hare knieën neder en bidt. En als welde eene herinnering van vroegere jaren plotseling weer bij haar op, verheft zij in het holle van den nacht luide hare stem en zingt:

De herdertjens lagen bij nachte,

Ze lagen bij nacht in het veld;

Ze hielden vol trouwe de wachte,

Ze hadden de schaapjens geteld:

Daar hooren zij de Engelen zingen

Hun liederen vloeiend en klaar;

De herders naar Bethlehem gingen;

't Liep tegen het Nieuwe jaar.

Toen zij er te Bethlehem kwamen,

Daar schoten drie stralen door-een:

Een straal van omhoog zij vernamen;

Een straal uit het kribjen beneên;

Toen vlamde er een straal uit hun oogen

En viel op het Kindeken teêr;

Zij stonden tot schreijens bewogen,

En knielden bij Jesus neer.

Maria die bloosde van weelde,

Van ootmoed en lieflijke vreugd,

De goede Sint Joseph, hij streelde

Het Kindjen, der menschen geneucht.

De herders bevolen ter weiden

Hun schaapjens aan de Engelenschaar.

‘Wij kunnen van 't Kribjen niet scheiden,

Wij wachten het Nieuwe jaar.’

‘Och Kindjen, och Kindjen, dat heden

In 't needrige stalletjen kwaamt,

Ach, laat ons uw paden betreden:

Want gij hebt de waereld bcschaamd.

Gij komt om de waereld te winnen;

Den machtigsten vijand te slaan:

De kracht uwer liefde van binnen

Kan waereld noch hel weerstaan.’

Het lied is geëindigd, doch hoor, daar klinkt nogmaals de laatste strophe van het kerstlied in de ooren der ontstelde vrouw:

‘Och Kindjen, och Kindjen, dat heden

In 't needrige stalletjen kwaamt,

Ach, laat ons uw paden betreden:

Want gij hebt de waereld beschaamd.

Gij komt om de waereld te winnen;

Den machtigsten vijand te slaan:

De kracht uwer liefde van binnen

Kan waereld noch hel weerstaan.’

Is het de echo der bosschen of zingen de millioenen engelen, die op aarde de blijde boodschap brengen, met haar mede? Maar het is eene welbekende stem en eensklaps wordt de deur geopend en een jonge man zinkt aan de borst der verraste vrouw.

II.

Meer dan eenige andere landstreek van ons vaderland heeft de heide hare bekoorlijkheid en hare stille poëzie. Voor den oningewijde en den onverschillige moge zij eentonig en vervelend schijnen, voor hem, die er mede bekend is en hare geheimenissen weet te vatten, is de heide vol leven, vol uitdrukking, vol poëzie. Overal elders in Nederland is 's menschen hand te zeer merkbaar; alles is er te systematisch ingedeeld, met rechte lijnen doorsneden, van regelmatige hoeken voorzien. Bouw- en weiland zijn geheel volgens de regelen der kunst aangelegd en de grond is zorgvuldig in regelmatige vierhoeken afgedeeld, die met hunne verscheidenheid van gewassen wel afwisseling aanbieden, doch eene afwisseling, die altijd weder de hand van den mensch verraadt, zelfs in de kleinste voetpaden, die met de tabaks-, tarween aardappelvelden zorgvuldig evenwijdig loopen. Men wil zooveel mogelijk grond uitsparen en moet dus zuinig zijn met het aanleggen van wegen en paden.

Hoe geheel anders is het in de heide. Daar heeft de kunst nog niets gedaan en de grond is er maagdelijk als voor eeuwen. De heide is nog geheel natuur, met hare zacht glooiende heuvels, hare vennen en meren; zelfs de dennenboschjes, die hier en daar verspreid liggen en eene aangename afwisseling aanbieden, behoeven geen menschenhand voor hun aanleg. Een zwervende vogel laat een zaadkorrel vallen, die door het opgewaaide zand zacht toegedekt, spoedig ontkiemt en een slanken dennenboom voortbrengt, met zijne evenwijdige takken en fijne naalden, en de eenzame boom geeft op zijne beurt vruchten, en wanneer deze door de warme zon openspringen, verspreiden de gevleugelde zaadkorrels zich in den omtrek, om weder te ontkiemen en, den moederstam omringend, een schilderachtig bosch te vormen, waar het vlugge eekhorentje, de schuwe haas, het schuchtere konijntje en zelfs de looze vos en de sluwe wezel een schuilplaats vinden.

Onmetelijk is het vergezicht op de heide: in een breeden cirkel ziet de wandelaar slanke torenspitsen boven het groene geboomte uitsteken en de dorpen met hunne lage huizen liggen als verscholen in eene zee van groen, door een smallen gordel van wei- en akkerland omringd. Geen lijnrechte wegen voeren naar die groene oasen, maar slingerende voetpaden, hier over den top van een heuvel loopend, daar een moeras ontwijkend, ginds zich door een dichtbegroeid dennenbosch kronkelend. Schijnbaar eenzaam en verlaten, heeft de bruine en roode heide nochtans haar leven, hare sterk sprekende stem. De wind brengt de kopjes der milliarden heibloempjes bij elkander en een zacht gefluister breidt zich over den onmetelijken omtrek uit, afgewisseld en overstemd door het gegons der bijen, die hier haren besten voorraad opgaren, van de fladderende, juichende, tjilpende en kirrende vogelen, die in volle vrijheid op de heide leven; een haas schiet uit zijn leger op en pijlsnel rent hij over de vlakte; zwermen patrijzen en snippen klapwieken door de lucht en uit gindsch moeras stijgen het vlugge waterhoen en de logge gans omhoog, terwijl de wind met het dennenboschje op de glooiing van den heuvel in onafgebroken gesprek is. Op de heide vindt men nog wat men elders in ons dichtbebouwd land tevergeefs zoekt - de maagdelijke natuur, de ongekunstelde, onopgesmukte poëzie.

In den winter verandert echter het tooneel; wanneer het witte sneeuwkleed zich over de aarde uitspreidt, gelijkt de heide op eene onafzienbare woestijn, en de witte heuvelen, die hier en daar boven het eenvormige vlak uitsteken, schjjnen grafterpen te zijn op een onmetelijk kerkhof. Geen voetpad slingert zich over de vlakte; alles is glad en effen, en de stilte des doods heeft zich over de heide uitgespreid. Alleen het besneeuwde dennenbosch doet, door den wind bewogen, bijwijlen een klagend geluid hooren, wanneer de hard bevrozen takken met elkander in aanraking komen. Men kan zich in het hooge noorden, in Noorwegen of Siberië verplaatst wanen.

In den avond van den 24 December bewoog een jonge man zich door de dik besneeuwde heide, die zich in het zuidelijk gedeelte van Noord-Brabant langs de Belgische grenzen en in de omstreken van Oosterhoven uitstrekt. De eenzame reiziger, die ondanks de hooge sneeuw zoo moedig voortstapte, was Willem Groothuis, en zijn einddoel is de ouderlijke woning, ginds heel in de verte, waar de kerktoren van zijn geboortedorp bij het heldere maanlicht in twijfelachtige omtrekken nog even zichtbaar is.

Willem Groothuis verlangdo vurig naar zijne moeder terug en, ondanks diens hardvochtigheid, ook naar zijn vader. De onmin, waarin hij met zijn vader leefde, woog als een ondragelijken last zijne ziel, en, kostte wat het wilde, hij moest van die loodzware vracht ontheven worden. Hij gevoelde het thans diep; hij had misdaan, zijne lichtzinnigheid had hem tot laakbare handelingen verleid, hij had het vaderlijk gezag miskend, in strafbare overijling de ouderlijke woning verlaten en dit op een tijdstip, dat zijne ouders meer dan ooit een steun behoefden, - hij gevoelde zich schuldig, hij was een ondankbare zoon geweest, maar zwaar had hij geboet. Zijn hart was niet bedorven, en daarom gevoelde hij te meer zijne schuld, en daarom viel het hem te harder, dat al zijne pogingen tot verzoening op de onverzettelijkheid en den beleedigden trots zijns vaders waren afgestuit. Bitterheid vervulde zijne ziel, maar geen onwil, en nadat hij den vorigen dag nog een vurigen brief had geschreven om het hart zijns vaders te vermurwen, werd het hem spoedig te eng in zijn boezem en begaf hij zich den dag vóór Kerstmis op reis, om in persoon vergiffenis en wederopname in de ouderlijke woning af te smeeken.

Diep in Holland had hij werk gezocht en gevonden, en toen hij tegen den avond uit den spoortrein stapte, had hij nog een weg van vier uren af te leggen, alvorens zijn geboortedorp te bereiken. Een gedeelte van de reis had hij een meer gebaanden weg kunnen volgen, doch deze maakte een grooten omweg en in zijn