De Belgische Illustratie. Jaargang 8

Vondels voorbereiding tot den grooten stap van 1641.
Door J.A. Alberdingk Thijm.
(Vervolg.)

Hooft liet niet na oogenblikkelijk aan dezen last te voldoen. De groet en de wensch, die hij Reael te-ge-moet-voerde, gloeiden en schitterden van de gevoelens, die wij weten, dat hij en de aanwezigen voor hem koesterden. Toen hij echter eenige toespeling maakte op het miskennen zijner den lande bewezen diensten door de Hooge Overheid, en de voorzichtige Drost zelfs een pijltjen op Prins Maurits afschoot, zich den titel van Dr. Fonteyn niet herinnerende, betrok het gelaat van dezen zichtbaar; terwijl in tegendeel een glans van voldoening over het aangezicht kwam van Tesselschades bleeken buurman.

Maar hoe werd deze spanning niet nog vermeerderd, toen plotselijk de deur die naar de zijkamer leidde, zich opende, en de man van wien men straks gesproken had, de scherpe Samuel Coster, met zijn snaaksche tronie, meesmuilend tusschen hoed en mantel, een oogenblik acces vroeg voor een paar ongenoôde gasten.

Hij werd op den voet gevolgd door een drietal zonderling toegetakelde Kamerspelers, die een dialoog of zinnebeeldige voorstelling begonnen over het feit van den dag, den terugkeer van Reael en zijne ontvangst in den Haag. Het was een samenspraak van de allegorische personagies Juychent Nederlant, Danckrijck Oost-Inje en Tirannye van Eyghenbaet. Door het laatste personagie werd, niet onduidelijk, voor een goed gedeelte de Prins gecharakterizeerd. Nu en dan mengde Dr. Coster, die de geheele zaak ontworpen, ‘gerolleert’ en ‘gepersoneert’ had, zich in het gesprek, naar de methode, die wij de poppekastvrouwen voor eenige jaren nog volgen zagen, als zij het woord namen in de alleenspraken of uitvallen van Jan Klaeszen.

Met uitzondering van Jufvrouw Buyl, die door Coster in het geheim was genomen en die zoo veel beteekenis niet hechtte aan de politieke denkwijze van haars vaders lijfarts, tevens huisdoctor bij de familie Hooft, zat het gezelschap, bij verschillende tirades in het zinnespel, nog al op heete kolen. De personagies kweten zich uitmuntend van haar taak. Het Juychent Nederlandt bracht onder anderen een weegschaal voor den dag, waarin zij een hoorn van overvloed uitstortte, wier inhoud, uit kunstig vervaardigde vruchten, eikenloof en specerijen bestaande, opschriften droeg als ‘Goede Daden vanden grijsen Patriot’, ‘Goede Woorden van het Delfsch orakel’, ‘Goede Geuren vande aengespogen Lelye’: het eerste sloeg op Barnevelt, het tweede op De Groot, het derde op Reael, wiens wapen een Lelie was, geplaatst tusschen twee sissende slangen. Het Danckrijck Oost-Inje wierp in de zelfde schaal een gebeeldhouwd vlammend hart, om de stemming der Kolonisten voor Reael aan te duiden, en de schaal ging sterk naar onder; maar Tirannye van Eyghenbaet wierp haastig in de andere schaal een bundel papieren met het opschrift ‘Valsche loopmaren’ en ‘Ongherechte vonnissen’, en toen de schaal nog niet doorsloeg trok Tiranny van Eyghenbaet een zwaard en drukte met kracht de schaal naar onder. Vele gasten konden nu hunne toejuiching niet weêrhouden. Vele oogen richtten zich naar Tesselschades bleeken buurman: deze - 't was Vondel zelf-rees op, ontblootte zich het edele voorhoofd, en reciteerde met bewogen stem zijne beroemde strofen op den dood van Oldenbarnevelt:^*

‘Had hy Hollant dan gedragen

Onder 't hart,

Tot sijn af-geleefde dagen

Met veel smart, -

Om 't meyneedigh swaert te laven

Met sijn bloet

En te mesten kray en raven

Op sijn goet?

Maer waeróm den hals gekorven?

Want sijn bloet

Was in d'aders schier verstorven:

In sijn goet

Vondt men noyt de Pistoletten

Van 't verraet, -

Uytgestroyt om scharp te wetten

's Vollecx haet.

Gierigheyt en wreetheyt beyde,

Die het swaert

Grimmigh ruckten uyt der scheyde,

Nu bedaert

Suchten:‘Wat kan ons vernoegen

Goet en bloet?

Och, hoe knaegt een eeuwigh wroegen

Ons gemoet!’

Weest te vreen, haelt Predikanten

West en Oost;

Gaet en soeckt bij Dortsche santen

Heyl en troost;

't Is vergeefs de Heer koomt kloppen

Met sijn Woort.

Niemant kan de wellen stoppen

Van die Moort.

Spiegelt, spiegelt u dan echter,

Wie ghy zijt:

Vreest den worm, die desen Rechter

't Hart af-bijt.

Schent'uw'handen aen geen Vaders,

Dol van haet.

Scheldt geen Vromen voor verraders

Van den staet.’

't Handgeklap van Dr. Coster en zijn gezellen, het opstaan der gasten, om, op Costers voorbeeld, met Reael te gaan klinken en drinken, redd'e den toestand en stelde de door zulke tegen-princelijke demonstratie eenigszins benepen gemoederen gerust.

Reael, die in zijn hart de gantsche vertooning en de edele strofen van Vondel zeer had toegejuicht, te meer daar, voor nog geen 14 dagen geleden, bij zijn vriend Rem Egbertsen Bisschop, den trouwen medestander van zijn zwager Arminius, het schrijvertrek was opengebroken, en Rem Egbertsen was ingedaagd voor 't Gerecht^*, nam toeu het woord, en zeide: ‘Vrienden, dank, uit heeler harte! voor de goede opinie, die gij van mij hebt; voor de eer die ge mij aandoet; voor de vriendschap die gij mij betoont; en dat wel in een tijd, waarin het niet altoos even raadzaam is met de gevoelens, ook die men ter goeder trouw aankleeft, voor den dag te komen. Ik dank u hartelijk. Maar nu hebben wij nog een anderen plicht te vervullen. Wij mogen ons verheugen in ons gezellig samenzijn, bij het genot van eene goede gezondheid. Laten wij daar het Opperwezen voor danken: want, zoo als onze hooggeëerde dischgenoot Dr. Fonteyn in zijn zegel schreef: Fons vitae Christus; maar laten we óok huldigen en bedanken die mannen, die door de beoefening en voorschrijving van de geneeskrachtige kruiden meêwerken met den Oppersten Gezondmaker. We hebben er hier twee, die wij tot onze geachte vrienden mogen rekenen: het is Dr. Coster en Dr. Fonteyn, die, beide, niet alleen den zoon, AEsculapius, maar ook, zoo als het hoort, den vader, Apollo, den God der dichtkunst huldigen.

‘Daar is, Heer Coster, nog een bizondere reden, waarom we hier uw kollega Dr. Fonteyn gedenken willen: het is van daag 's mans verjaardag, en dat geeft mij stof te wenschen, dat hij nog lang, in kracht en gezondheid, zich moog blijven wijden aan zijn weldadig kunstvak, de kwalen van de menschheid verlichten, een troostende Engel aan menig ziekbed zijn, en een welkome gast aan den vrolijken disch van Bestevaêr Roemer Visscher.’

Toen Reael deze woorden had uitgesproken, haalden de meeste gasten iets voor den dag, waar zij Dr. Fonteyn meê beschonken: Anna en Tesselschade eenig speldewerk, voor kraag en lubben; en terwijl Vondel een rol te voorschijn bracht, vervolgde Hooft den feestdronk van Reael in deze bewoo dingen:

‘Lief is het mij onzen waarden Dr. Fonteyn een bericht te kunnen verstrekken, dat in dezen kring wel mag worden overgebracht: Het is zoo goed als zeker, dat de Vroedschap dezer stad, in eene harer eerstvolgende zittingen, Dr. Johan Fonteyn zal benoemen tot Voorlezer in de Ontleedkunst aan hare Doorluchtige Schole, - eene vereering, die ik hoop, dat hem (evenals ons allen) wellekom zal wezen.’

Een daverend handgeklap volgde op deze woorden. Toen de kalmte zich weêr een weinig hersteld had, vroeg Vondel verlof een woord te spreken:

‘Na de opdracht van zulke degelijke en deugdelijke gaven zal wat ik aanbreng niet veel beteekenen. Ik heb hier een goed exemplaar van de platen van Sadeler, de Vaders, Profeeten en Helden des Ouden Verbonds, die gij, Heer Doctor, ook van wege de schoone teekening van stand en ledematen, met genoegen pleegt te zien. Berijmde uitleggingen zijn daar door mij op geschreven, en ik vraag verlof onder den naam van Helden Godts deze schare aan u toe

* V.L., II, bl. 318.

* Wagenaar, Amst. I, bl.

[p. 232]

te eigenen. Zijn die vrome mannen de stichters van het zedelijk welvaren der Israëlieten geweest, gij behoort tot de kloeke en verstandige Genezers, die door heilzame artsenijen de belemmerende kwalen des lichaams met goeden uitslag bestrijdt, gij, die deze loffelijke Stad, naar wij gehoord hebben, nog tot eene ruimer vloeyende Fonteyn van nuttige kennis gaat strekken, gij, die ook de dichtkunst met een lieflijk gemoed omhelst, en van wien het verste nageslacht zal zeggen, wat de hoog dravende Heer Torquato Tasso in het elfde gezang van zijn Gierusalemme liberata, van den ouden Erotimus zegt:

‘De schrandere Fonteyn, van Rijn tot Amstelvliet
Zich tot 's gequetsten troost met vlijt gebruycken liet:
Die van het heylzaem nat, van planten, en van kruyden
't Gebruyk verstond, en wist elex krachten te beduyden,
En had de gunsten noch der Musen op zijn zij’:^*

Vondel wilde hier nog een paar woorden aan toevoegen; Fonteyn was weêr geheel in goede stemming gebracht, de gasten waren alle tevrede, toen plotseling de 75-jarige Roemer Visscher een vreemd geluid hooren deed, akelig met de oogen begon te rollen, zich op zijn stoel heen en weder bewoog, en bewusteloos ter zijde viel. Mevrouw Hooft onderving hem, de dochters waren hevig verschrikt, maar terstond bij de hand om hulp te bieden, en het oogenblik was eerder daar dan iemant verwacht had, waarin Dr. Fonteyn proeven van zijne medische bedrevenheid zoû af te leggen hebben. Men droeg den grijzaart in de zijkamer; een kermisbed werd gespreid, eene Jating werd toegediend, de doktoren brachten den zieke weder bij, maar éen van hen deelde den vrienden, die in de binnenkamer nog stil bij elkander zaten, mede, dat zich het toeval gemaklijk weêr herhalen kon, dat rust een vereischte was, en dus allen, die niet van dienst konden zijn, in bedenking werd gegeven zich zachtkens te verwijderen.

MGR. DR. MARTIN, BISSCHOP VAN PADERBORN.

Dien zelfden 11ⁿ Febr., dagteekening van Vondels hulde aan D^r Fonteyn, is Roemer Visscher overleden.

* V.L., II, bl. 15.

IV.
Een bekeerling.

Wij bevinden ons, drie weken later, op nieuw in de zijkamer van het huis op de Geldersche Kade. Het is, sedert de vader er uit gedragen werd, als levenloos. Nu vooral gevoelen de zusters, Anna en Tesschelschade, hoe veel zij missen, daar zij geen broeder hebben. Toch is Anna nu al 36 jaar, en naar geest en lichaam een matrone, onder wier vleugelen Tesselschade, die, met haar naïeviteit veel jonger schijnt dan 25, veilig schuilen kan.

De beide zusters zijn in een statig rouwgewaad gekleed, en hare droefheid bij 's vaders dood heeft een matten sluyer over beider blos geworpen. Het is vier uur in den namiddag. Beiden zijn met eenig handwerk bezig. Fr is bijna geen dag voorbijgegaan, dat Hooft niet naar haar is komen omzien. Ook hare geloofsgenoten, de latijnsche dichter Cornelis Gijsbertsz. Plemp en zijn vrouw Geertgen Dobbes, de Advokaat-literator Jan Vechters, voor Schepensbank meer bekend als M^r Joannes Victorinus (met zijne zuster wonend in de Calverstraet in den Gelderschen Ryer)^†, zijn ze bij herhaling komen bezoeken.

In dit oogenblik echter bevinden zij zich in een ander gezelschap.

Zij zijn in gesprek met een 40-jarig man, wiens zwarte met donker bont voorziene toga en smalle witte halsboord wel noodig waren om ons van de verkeerde meening terug te brengen, dat wij, in dat moedig voorkomen, die doordringende oogen, die arendsneus, die snorren, dien puntbaard, en een schedelvorm, als men gewoon is den Hertog van Alva toe te schrijven, iets anders dan een krijgsman te zoeken hadden. Nochtans zoû zijn fijn gebeente en iets teêrs in zijne kleur, een gevolg van veel koortslijden, hem voor het staatsleger minder geschikt gemaakt hebben. Hij streed echter wel, en veel, en krachtig: hij is de Priester en Edelman Joan Stalpaert van der Wiele, die van gepromoveerd advokaat, dienaar in den geestelijken wijngaard des Heeren en Theologiae Doctor is geworden, en thands sints eenige jaren de stad Delft tot werkplaats heeft, met den titel van Deken over de Delvenaars en Rotterdammers. Hij is zeer gezien bij de familie Visscher, en Anna draagt hem een bizondere vereering toe.

Bij vroegere gelegenheden heb ik over zijne geleerdheid en bedrevenheid in de kontrovers, over zijn vernuft en dichterlijk talent uitvoerig gehandeld. In blijder dagen zal ook zijne zanggave recht welkom in het Huis van Roemer geweest zijn, en men mag onderstellen, dat vele liederen uit de honderden, die hij geschreven heeft, door Anna en Tesselschade zullen gezongen zijn. Hij komt thands de zusters troosten, bij den zwaren slag, die haar getroffen heeft, en twee regels pas had hij haar opgezegd uit zijn nog onuitgegeven dichtwerk 'tHemelrijck,

‘Daer quetst geen Maen bij nacht, daar brandt geen Son by daeg,’^*

toen Anna hem in de rede viel, en zeide: ‘Daar treedt juist Vondel de stoep op... wij hebben Mijn Heer van zijne neiging voor de Roomsche Kerk onlangs gesproken, niet waar?’

Heer Stalpaert zag naar buiten en zeide: ‘Wat ziet hij er droefgeestig uit. Is hij niet gelukkig?’

- ‘Hij heeft niet veel gezondheid,’zeide Tesselschade, ‘en de verwarringen in zijne gemeente trekt hij zich zeer aan...’

- ‘Hij moest eens een reis naar Rome doen,’zeide Stalpaert, ‘voor zoo'n dichter zoû dat....’Met-een ging de deur der zijkamer open, en Vondel trad blootshoofds van achter het zware gordijn te voorschijn, waar een gedeelte der kamer meê was afgescheiden.

‘Vergeving, Mejufvrouwen,’zeide hij, ‘Claesgen zendt mij zoo maar naar binnen...’

- ‘Gij zijt ons hartelijk welkom,’antwoordde Anna, ‘en kunnen u bij deze gelegenheid een onzer beste vrienden voorstellen, die u nog nooit persoonlijk ontmoet had.’

‘Mijn Heer de Deken dit is onze poëet Vondel, die zoo als Uw Eerw. wel weet, treurdichten schrijft en uitgeeft, die met Tessel Tasso leest....’

- ‘En die, wat erger is,’zegt Tesselschade, ‘heel erg in 't geheim rijmtjens dicht, daar de rechters van Barnevelt en de praedikanten van zitten te trillen op hun stoelen... Maar laat ik u eerst inlichten... Dit is Pastoor Stalpaert, Vondel!...’

- ‘O, de eerwaardige en lieflijke dichter van S^t Agnes:

‘Men hoort het uyt sijn mont, men sietet aen sijn handt....’

- ‘Mijn Heer zinspeelt op de stemming van 's Gouverneuren zoon van Rome,’zegt Stalpaert; ‘ik ben blij, dat mijne vaerzen, die de zusters u getoond zullen hebben, - want er is nog niets van mij gedrukt dan eenige vliegende liedtjens, - u eenigszins voldaan hebben.’

Het gezelschap nam plaats.

‘En gij leest dus Italiaansch?’vroeg de Priester: ‘hebt ge Italië nooit bezocht?’

- ‘Neen,’zeide Vondel: ‘mijn jonger broeder, aan wien 't dan ook beter besteed is, studeert, en zal reizen; hij gaat mij ver te boven^*; God geve hem gezondheid!’

- ‘Ik heb een sonetto van hem gelezen voor uw juist verschenen treurspel van Hierusalem verwoest.... 't Is een treffend tooneel van den ondergang der Heilige Stad, dat ge daar hebt opgehangen... Uw zin schijnt veel op godsdienstige stoffen te vallen.....’

-‘Wát hebben wij dan dat!’zeide Vondel; ‘maar, even als Juffer Tesselschaâ daar aanmerkte: ik maak ook wel eens ondeugende liedtjens, en dat er mijn naam niet onder komt - zij weet óok wel, 't is aan mij niet te wijten.’

- ‘Met voorzichtigheid wint men het meest,’zeide Stalpaert.

‘En hoe vaart ge nu?’vroeg Vondel aan de zusters.

Anna sloeg de oogen ten Hemel, trok de schouders een weinig op, en zeide: ‘Vrij wel! - de vrienden zijn zoo lief voor ons...’

Tesselschade bleef met neergeslagen oogen haar speldewerk voortzetten Roemer Visscher, ofschoon meest verzorgd door Anna, had een bizonder zwak voor zijne jongste dochter, spoorde haar steeds aan tot kunstoefening (hoewel hij in vroeger tijd geene vrouw kon dulden, die iets anders deed dan de zaken der huishouding), en was altijd de eerste, wien zij hare dicht-, schilder- en glasgraveerproeven voorleîde.

(Slot volgt.)

† Begr.-b. N.K. 27 Okt. 1594.

* Van Vloten, Het Leven enz. van Joh. St. v.d. Wiele, bl. 9.

* Brant, Leven.