De Belgische Illustratie. Jaargang 7

André Modest Grétry.

André Modest Grétry, een der grootste toonzetters der 18^e eeuw, zag het levenslicht te Luik, den ll februari 1741; hij was de zoon van een eenvoudig violonist, die de eerste viool speelde in de kerk van St. Martin, die lessen gaf in de stad, en in de voorsteden de dansorkesten, tijdens de parochiekermissen, dirigeerde.

De eerste lessen werden den knaap gegeven door een zangmeester van St. Deniskerk, en toen een italiaansche tooneeltroep te Luik vertooningen kwam geven, en omtrent een jaar in die stad vertoefde, trad de jonge Grétry in het orkest. Het was misschien wel het bijwonen der opera's van Pergolose, welke hem aan de dramatische muziek boven de godsdienstige, de voorkeur geven deed.

De eerste zangmeester had den knaap, als het ware, met een brevet van onbekwaamheid weggezonden; eenigen tijd nadien kwam Grétry bij het kapittel en vroeg de gunst, zondags en tijdens de dienst, een motet te zingen. Het werd hem toegestaan en de zang was zoo meesterlijk, dat zijn oude meester verrukt stond.

De man drukte den jongeling de hand en zegde: ‘gij zijt niet gelukt als koorzanger, maar gij zult toch een groot muzikant worden.’ Het kapittel dacht er ook zoo over en schonk den jongeling eene toelage, om eene kunstreis door Italië te doen.

Met den ransel op den rug en den stok in de hand, nam Grétry, op zijn achttiende jaar, de reis aan en werd te Rome in een door een Luikenaar gesticht kollegie (Darcis-kollegie) opgenomen; daar kon men, Luikenaar zijnde, vijf jaren inwonen, terwijl men in de Eeuwige Stad de genees-, heelkunst, rechtenleer, muziek-, bouw- of beeldhoûkunst aanleerde.

Grétry's eigenlijke meester was Casali, daarna pater Martini, door wiens toedoen bij de Philharmonische Akademie mocht binnentreden. Te Rome zelf deed Grétry zijne eerste proeven in de opera; deze waren zeer gelukkig, en de aanslag dien men op zijn leven pleegde, wordt zelfs toegeschreven aan de lage afgunst van een zijner kunstgenoten.

Na acht jaren te Rome te hebben doorgebracht, bood men hem de plaats van kapelmeester te Luik aan. Hooger rang dan dezen hadden zijne goede ouders nooit gedroomd. Grétry zond een muziekstuk op de woorden Confitebor tibi, Domine, naar Luik en de plaats werd hem, met algemeene stemmen, toegestaan. De jonge maestro kwam echter geen bezit nemen van het ambt, en hij werd ten slotte vervangen.

Grétry vertrok naar Parijs; doch de beurs was schraal voorzien en gebrek aan geld dwong hem, zich te Geneve op te houden en daar, door het geven van lessen, in zijn bestaan te voorzien. Te Geneve speelde men zijn opera Isabelle et Gertrude. Weldra ontmoeten wij den kunstenaar te Parijs.

Grimm spreekt in zijne litterarische briefwisseling over het eerste werk, dat de jonge Luikenaar deed opvoeren. ‘Grétry,’ zegde hij, ‘is een jong mensch, die bier zijne eerste proeven levert; maar die eerste proef is een meesterstuk (le Huron), dat den maker er van, zonder twijfel, tot den eersten rang verheft..... Grétry is geboren te Luik; hij is jong, bleek, mager, lijdend, zenuwachtig; hij heeft alle kenteekens van een man van genie. Dat hij trachte te leven.....’

Een aantal stukken volgden de eersten op. Marmontel was de dichter der libretto's. Gansch de bevolking was in geestdrift voor den toonzetter. De koningin Marie-Antoinette, vereerde den muzikant hoog en zelfs werden zijne stukken, in de intieme kringen van het Klein-Trianon, opgevoerd. Niet iedere opvoering was echter een bijval en dit was, in zekeren zin, het geval met le Jugement de Midas, eene satire tegen de oude fransche muziek.

De procureursklerken waanden zich, door zekere woorden in het stuk, beleedigd en schuifelden het ongenadig. De voorstanders der oude muziek voegden zich bij de klerken, en zekere dichter schreef het volgende quatrein aan den toonzetter:

La cour a dénigré tes chants,
Dont Paris a dit des merveilles;
Grétry, les oreilles des grands
Sont souvent de grandes oreilles.

Andere stukken werden echter weêr met geestdrift ontvangen. Grétry had overigens eene koortsachtige werkdadigheid. Zoo zond men hem, ter gelegenheid van de opvoering van Richard Coeur de Lion, de volgende regelen:

Ceux-ci font bien, ceux-là font vite;
Le plus grand nombre ne fait rien;
Mais Grétry seul a le mérite
De faire beaucoup, vite et bien.

Mehul en Cherubini hadden in de operamuziek een nieuw genre gebracht. ‘Hunne harmonie,’ zegt Fetis, ‘was sterker; de instrumentatie rijker en machtigen dan die van Grétry. Het geheel hunner compositiën paste beter voor een volk, dat eene zoo groote behoefte aan indrukken had.’ Zijne stukken werden vergeten, en toen de toonzetter zich naar de vereischten van den tijd wilde plooien, gelukte hij slechts ten deele.

Grétry was een toonzetter ‘vol geest en delicaat gevoel;’ hij vertegenwoordigde, in muziek, Frankrijk in de 18^e eeuw; het was hem

[p. 227]

onmogelijk zich tot nieuwe denkbeelden te schikken.’ Wat van 1793 tot 1803 van hem vertoond werd, biedt sporen aan dier vruchtelooze pogingen, om zich de nieuwe denkbeelden eigen te maken. Napoleon legde eene plaaster op de wonden, hem door de vergetelheid toegebracht: hij gaf hem een goed pensioen en de orde van het Legioen van Eer.

Het overige zijner levensdagen bracht hij door in de Hermitage van Jean-Jacques, te Montmorency, welke hij gekocht had en schreef daar werken over de muziek. Deze laatsten waren welkom; doch, even als toen de toonzetter buiten zijne sfeer ging in de muziek, miste hij den bijval toen hij zich op een ander terrein dan dat der muziek, wilde bewegen.

Grétry leefde rustig te Montmorency, toen een bijzonder geval hem van daar verjoeg. Een mulder werd nabij zijn landhuis vermoord. Het was in den nacht van 30 augusti 1811. Te vergeefs trachtte men den toonzetter gerust te stellen: hij dacht dat ook tegen hem de ponjaard des moordenaars was opgeheven. Twee jaar verbleef hij weder in de stad en toen hij andermaal zijn landhuis betrok, stierf hij aldaar den 24 september 1813.

De neef van den grooten man schreef aan den prefekt van het departement der Ourthe, alsook aan den maire van Luik, dat hij het hart van Grétry aan die stad ten geschenke gaf. Het antwoord was echter weinig betamelijk: men meldde aan den heer Flamand Grétry, dat hij het voor Luik bestemde met de diligencie kon meêgeven.

Dat antwoord kwetste den neef dermate, dat bij weigerde het hart te laten volgen. De overheden van Luik voelden de onbetamelijkheid en trachtten deze te vergoeden; doch te vergeefs. Zij spanden eindelijk een proces tegen den bloedverwant in. Eerst in 1828 gaf het koninklijk hof van Parijs een vonnis, waarin Luik in het bezit van den schat werd gesteld.

Prachtige feesten werden, bij den aanvoer van het hart, te Luik gegeven, en later werd den toonzetter een standbeeld opgericht. Van geboorte was Grétry inderdaad een Belg; doch hij was het niet als kunstenaar. Hij heeft nooit te Luik of elders in België gewoond of geleefd; bij was, zooals wij zegden, de uitdrukking der fransche kunst in de 18^e eeuw.