De Belgische Illustratie. Jaargang 5

Een visschersvoorval.
Door Rudolf Vranks.

II
(Vervolg en Slot.)

‘Verstaat gij mij dan niet,’ hervatte deze; ‘mijne knecht zegde mij nogtans dat gij fransch verstondt!’

Cies begon nu van zijne verwondering wat terug te komen. De gewone spotlach kwam weer rond zijnen mond spelen en het was met den half spottenden toon, die hem eigen was, dat hij antwoordde:

‘Zeker, zeker, Mijnheer, ik versta zeer goed wat gij zegt. In mijn leven heb ik genoeg Franschmannen bij den nek gepakt, om hunne taal zoo wat te verstaan. Treedt binnen, Mijnheer en Mevrouw, alles is aan uwen dienst.’

De heer wisselde eenen glimlach met zijne gezellin op het hooren van het gezegde van Cies, doch beiden traden met de twee kinders binnen. Cies en zijne moeder onthaalden hunne gasten, zoo goed het in hun vermogen was, met geitemelk, brood en kaas - het was alles dat zij in de hut hadden.

‘Vergeef ons, Mijnheer,’ zeide de visscher, ‘van u dit geringe maal aan te bieden; het is alles wat wij hebben.’

‘'t Is wel, 't is wel,’ onderbrak de Franschman, ‘het bevalt ons allerbest. Hongerige magen van reizigers zijn zoo zinnelijk niet, uw maaltijd smaakt ons heel goed.’

Ciss zette zich in eenen hoek en hield het oog strak op den vreemdeling, terwijl hij in zich zelven mompelde.

‘Wij zijn van zin,’ sprak de vreemdeling weer, ‘van dezen dag nog een bezoek in het Verlaten huis af te leggen. Gij hebt gezegd dat het niet ver van hier is?’

‘Het verlaten huis?’ antwoordde Cies met zonderlingen glimlach; ‘zijt gij dan niet bang van de spoken, die men zegt er in te zijn.’

De heer keerde zich al lachende tot de jonge vrouw, die stilzwijgend dit gesprek afluisterde.

‘Neen, neen,’ zeide hij. ‘ik ben niet bang van spoken. En dan nog. zijt gij wel zeker dat het waar is?’

‘Daar ben ik zeker van.’ sprak Cies ernstig wordende, ‘en ik zal er zelfs bijvoegen, dat ik ze gezien heb.’

‘Dat gij ze gezien hebt!’ kreet de heer met eenen schaterlach. ‘Hoe en wanneer?’

‘Ik spreek van spoken,’ vervolgde Spelt immer ernstig weg, ‘omdat het de dorpbewoners van B . . . zoo beliefd heeft de bezoekers te noemen van het huis van den ouden doctor. Wat mij aangaat, daarover heb ik een geheel ander gedacht.’

‘Zoo,’ sprak de heer, door de koele stem van den visscher getroffen, ‘gij hebt daar een ander gedacht over. En zou ik het mogen kennen?’

‘Zonder twijfel,’ antwoordde Cies Spelt, terwijl hij zijnen ondervrager naderde. ‘Mijn gedacht is, dat het huis van den doctor over vijf jaren tot schuilplaats gediend heeft van eenige kwaaddoeners, of ten minste menschen, die redens hadden om de tegenwoordigheid van eerlijke lieden te schuwen. De menschen heb ik gezien en gij waart er de overste van, Mijnheer!’

‘Ik?’ riep de heer met hevige ontsteltenis. ‘Wat zegt gij?’

‘Ja, gij,’ hernam Cies, ‘gij hebt verbleven op dit huis, en door het rondstrooien van zonderlinge dingen hebt gij uwe schuilplaats met eene geheimzinnigheid weten te omringen, die haar ongenaakbaar maakte. De visschers zijn lichtgeloovig, Mijnheer, doch allen niet. Ik heb willen weten wat daar achter schuilde en ik heb het geweten. Ik wilde u geen kwaad, ik kende u niet; waarom moest gij mij dan door een ander verraderlijk het hoofd doen inslaan?’

‘Welhoe, gij zijt de man, die’ . . . . .

‘Ja,’ onderbrak Cies, ‘ik ben de man, dien men verraderlijk langs achter geslagen heeft. Nu wil ik daarover geene wraak meer nemen, Mijnheer, het is te lang geleden. Maar wilt gij weten wat voor eenen uitslag uwe schoone daad gehad heeft? Ik had een schuitje, waarmede ik het leven voor vader, moeder en ik moest winnen. Door dien, slag, die mij toegebracht is geweest, bon ik lang ziek gebleven. Intusschen moesten wij ook brood hebben. Het schuitje is verkocht geweest, Mijnheer, en toen ik genezen was, waren wij doodarm. Ik kon seffens geen werk krijgen in dit arm dorp, de ellende werd grooter: ik heb mijnen ouden, zieken vader voor mijne oogen van gebrek zien vergaan. Later kreeg ik eenige netten te breien. Het is nu wat ik moet doen van 's uchtends tot 's avonds voor ons bestaan.’

‘Maar, vriend, gij misgrijpt u,’ sprak de vreemdeling diep ontroerd; ‘hetgeen u gebeurd is, heb ik maar later geweten. Ik zweer u, dat het zonder mijnen wil gedaan is geweest.’

‘Bah,’ spotte de zeeman, ‘het is toch voorbij.’

‘Neen,’ vervolgde de heer, ‘dit wil ik zoo niet laten. Ik zal u goed beloonen, ik beloof het u.’

‘Zoo, gaat gij mij misschien een nieuwe schuit geven?’

‘Ja, en meer ook, indien gij wilt.’

‘Zeker?’

‘Zeker!’

‘Goed zoo,’ juichte Cies gansch blijde, ‘gij ziet er nog al een braven man uit. Dit maakt mij gansch vrienden met u; maar had ik u over eenige jaren kunnen krijgen, het had misschien zoo goed niet gegaan. - Moeder,’ riep hij, zich tot de oude vrouw wendende, ‘de heer geeft ons eene nieuwe schuit. Wat zegt gij er van?’

De vrouw sloeg de handen te zamen en vestigde hare oogen, waarin tranen van dankbaarheid blonken, op hunne edelmoedige bezoekers.

‘Nu,’ sprak de Franschman, ‘daar gij weet dat ik het spook van het verlaten huis ben, wil ik u mijne geschiedenis verhalen. Gij zult zien dat gij u over mij misgrepen hebt.’

‘Ik ben de graaf de Saint-Urbain. Ik ben geboortig van Vendée in Frankrijk. Ik woonde daar met mijnen vader in een kasteel, waar ik gelukkige dagen sleet, toen opeens de omwenteling losbrak. Bretagne en Vendée zagen met groote misnoegdheid dezen opstand van het volk tegen den koning, ook werd er weldra besloten van zich tegen deze omwenteling te verzetten. Deze opstand, reeds in 1792 voorbereid door den graaf de la Rouairie, borst eindelijk los. Gelijk meest al de edelen van Bretagne en Vendée, nam ik er hartelijk deel in. In weinigen tijd hadden wij een leger op de voet gebracht, dat tegen de republikeinen te velde trok. In het eerst hadden wij veel geluk, menigmaal wonnen wij groote slagen tegen hen. Ongelukkiglijk, de kans draaide welhaast. De republiek zond grootere legers tegen ons af en het gelukte haar eindelijk, van ons in eenen slag, bijna geheel overhoop te werpen. Van dan af werden wij vervolgd als roofdieren. Wij waren in kleine benden verdeeld en poogden nog, zooveel mogelijk, wederstand te bieden.

‘Op het laatst moesten wij toch onze onmacht erkennen. In 1796 werd geheel Bretanje en Vendée onderworpen. Doch dit was nog de rust niet voor mij. Ik was gekend als een der warmste hoofden der opstanders geweest te zijn, en gelijk veel anderen, was mijn hoofd ten prijze gesteld. Ik moest vluchten. Nogtans, vooraleer mij daaraan te begeven, wilde ik nog eens mijnen vader terugzien, dien ik alleen in het kasteel gelaten had. Helaas, ik vond mijne woning geplunderd en half in puinen en ik vernam, dat mijnen vader door de republikeinen vermoord was geweest! . . . . Er viel niet te jammeren, ik moest vluchten. Onder eene verkleeding bereikte ik Nantes. Mijn gedacht was van met de eerste gelegenheid de beste naar England te varen. Maar, aangezien de oorlog verklaard was tusschen dit land en Frankrijk, viel daar veel zwarigheid in. Eindelijk ik ontmoette te Nantes eenen vriend, die mij uit verlegenheid trok. Hij zegde mij dat hij in het dorp B . . . bij Oostende een huis bezat dat hij geheel tot mijnen dienst stelde. Het was bij de zee gelegen, en ik kon daar in veiligheid de kans afwachten van naar Engeland te varen. Ik bedankte hem innig en aanvaardde zijn aanbod. Tusschen honderd gevaren gelukte het mij hier te te geraken met een trouwen knecht, die mij niet wilde verlaten, - het is dezelve, die nu koetsier is.

‘Gij weet het overige. Ik vestigde mij alleen in het huis. Mijn knecht ging in de stad wonen en kwam mij dikwijls bezoeken, om mij het noodige voedsel en ander voorraad te brengen. Dicht bij het huis was de opening van een onderaardschen gang, waarin hij verdween, van zoo haast hij zag dat hij gevolgd was. Dit alles, door de inbeelding der dorpelingen vergroot, deed aan spoken denken.

‘Dit gedacht was te goed in onzen zin, opdat wij niet zooveel mogelijk zouden gewerkt hebben, om het nog te vergrooten, 's Avonds doorliep mijn knecht soms de kamers van geheel het huis met lichten ofwel klaagde met akelige stem in de stilte des nachts. Zoo leefde ik vier maanden. Op het laatst werd ik bericht dat een schip mij zou komen halen. Inderdaad, op eenen nacht, kwamen drij trouwe dienaars van mijnen vriend om mij naar een schip te leiden, dat voor de haven van Oostende aan anker lag. Zij vertelden mij dat zij door visschers waren achtervolgd geweest. Daar ik de vrees kende, die het verlaten huis in het omliggende inboezemde, wilde ik hen niet gelooven. Maar mijn knecht, die de drij mannen geleid had, verzekerde dat hij goed gezien had en voor alle zekerheid wilde hij eens uitkijken. Welhaast vernam ik dat het niet

[p. 188]

nutteloos geweest was; hij zag eenen man, die ons door een luik bespiedde en meenende, dat het een fransche zendeling was, gaf hij hem een fellen slag op het hoofd. Daarna spoedden wij ons naar het schip, dat mij gelukkig overbracht.

‘Ik verbleef vier jaren in Engeland. Gedurende dezen tijd waren groote voorvallen in Frankrijk gebeurd. Napoleon was in het land getreden en voor hem was de omwenteling achteruitgegaan. Dank aan den invloed van eenige vrienden, verkreeg ik dat mijn naam van de lijst der uitwijkelingen zou geschrapt worden. Ik kwam met mijne vrouw, die ik in England gehuwd had, naar het huis van mijne voorouders terug. Ik heb mijne echtgenoote verteld van de rol van spook, die ik op de zeekusten van Vlaanderen gespeeld had, zoodanig dat zij de begeerte uitgedrukt heeft van dit huis met eigen oogen te aanschouwen. Dat gedacht viel goed te zamen met het mijne. Wij hebben dus de reis ondernomen en hier zijn wij nu juist gekomen, om u een ander gedacht van ons te geven.’

DE GROOTMOEDER.

‘En u verschooning te vragen van hetgeen u door onze schuld voorgevallen is,’ voegde de edelvrouw er bij, terwijl zij tot den visscher naderde en hem de hand toereikte.

‘O dat is te veel,’ stamerde Cies gansch ontroerd. ‘Het was mijne schuld ook, beest dat ik ben, van mij te moeien met iets dat mij niet aanging.’

‘Nu vriend,’ vervolgde de graaf de Saint-Urbain, ‘het verleden is voorbij, het toekomende is aan ons. Ik zal voor u zorgen. De slag, dien gij ontvangen hebt, zal de oorsprong van uw geluk zijn.’

Op dit oogenblik kwam de koetsier zijn hoofd binnensteken, om te vragen of het den heer graaf beliefde voort te rijden.

‘Jacob,’ zeide de graaf terwijl hij glimlachende den visscher toonde, ‘herkent gij dezen man?’

‘Neen, heer graaf,’ antwoordde de knecht verwonderd.

‘Het is deze, gij weet wel in dien nacht, wien gij zulken slag op het hoofd gegeven hebt.’

‘Ja,’ riep Cies vooruitkomende, ‘ja, kameraad, ik ben dezelve Cies Spelt, is een goede jongen, het is al vergeten; kom, de hand, vriend, wij gaan de plaats bezoeken waar gij mijn armen kop bijna in tweeën geslagen hebt. Kom!’

De Franschman en zijne vrouw verlustigden zich een weinig met de verbaasdheid van Jacob en de rondborstigheid van Cies gade te slaan. - Eenige oogenblikken nadien vloog het rijtuig, met Cies nevens den koetsier gezeten, in vollen ren in de richting van het verlaten huis.

[p. 189]

BIJ 'T UITGAAN DER SCHOOL.

[p. 190]

III

Eenige maanden na dit voorval waren een jonge visscher en een reeds bejaarde vrouw geleund over het hekken van eenen hof', die zich uitstrekte voor een huis, dat gansch nieuw gebouwd scheen te zijn. Beiden aanschouwden met verwondering deze woning, die, van wit- en zuiverheid blonk. Zij meetten met de oogen de weeldige velden, die langs eenen kant bepaald waren door de duinen, waar het huis maar eenige boogschoten van afgelegen was

‘He, Ko, zeg eens,’ sprak de vrouw, ‘wie zou dit ooit hebben kunnen denken!’

‘Ja, Trees,’ was het antwoord, ‘daar had toch nooit niemand aan gedacht.’

‘Ik kan nog mijne oogen niet gelooven,’ hernam Trees; ‘over eenige tijd nog zoo vuil en nu, 't is gelijk een kasteeltje.’

‘Geen mensch zou daar het half ingevallen huis van den doctor in herkennen.’

‘Die Cies Spelt mag toch van geluk spreken, he, Ko,’ vervolgde Trees; ‘zulk een geschenk krijgen, dank u, het is de moeite weerd.’

‘En daarbij heeft hij geld in de kas.’

‘En twee peerden op stal.’

‘En zes koeien.’

‘En een twintigtal bunders land, die niet van de slechtsten zijn.’

‘Ja, hij is gelukkig nu,’ besloot Ko.

‘Ko, Ko, jongen,’ zeide Trees, het hoofd schuddende, ‘daar moet toch iets onder zitten! Men geeft alzoo voor niet zulke geschenken niet.’

‘Toch niet, Trees, gij weet wel dat het de edelman is die het gegeven heeft.’

‘Och, gij sukkel,’ schertste de vrouw, ‘gij hecht daar geloof aan. Men ziet wel dat gij nog jong zijt. Ik voor mij, ik geloof er niets van.’

‘Wel, 't is Cies zelf, die het mij verteld heeft.’

‘Och kind, ik weet het wel. Maar hebt gij dien edelman gezien?’

‘Neen ik, Trees.’

‘Ziet gij wel,’riep Trees op zegevierende toon, ‘daar hebt gij het. Ik heb het aan vele menschen gevraagd en niemand heeft hem gezien. Men heeft niets anders gezien dan een zwart rijtuig met twee zwarte paarden bespannen. Ik zeg, dat er daar wat onder schuilt.’

‘Maar wat dan, Trees?’

‘Ja,’ vervolgde de vrouw, ‘ik ben maar een arm garnaalwijf, maar toch zou ik in de plaats van Cies niet willen zijn.’

‘Waarom niet?’

‘Luister Ko,’ sprak Trees met geheimzinnige stem, ‘ik geloof dat de spoken daarmede gemoeid zijn.’

‘De spoken!’ riep Ko verschrikt.

‘Ja; herinner u eens hoe dat alles aangekomen is. Op eenen nacht Cies gaat naar het verlaten huis; weet gij wat daar gebeurd is?’

‘Neen ik, Trees; ik was te bang om hem te volgen.’

‘Goed, jongen! He wel, ik ben zeker dat Cies daar het spook zal gezien hebben. Nu, gij weet dat spoken menschen zijn, die weerkeeren, omdat zij in hun leven onrechtvaardig geweest zijn en dat zij moeten dwalen, totdat zij iemand vinden, die wil de sommen wedergeven aan de menschen, die zij bestolen hebben. Zoo, dat spook, dat wellicht die oude doctor is, zal Cies gezien, en hem naar de plaats geleid hebben, waar zijne gestolen ponk verborgen lag, hem belastende van het weder te geven. Verstaat gij nu?’

‘Niemendalle, Trees, ik begrijp u niet.’

‘Och God, Ko, het is zoo klaar als water. In plaats van dit geld terug te geven, zal Cies het gehouden hebben en dit is al.’

‘Onmogelijk, Trees. Cies vertelt het geheel anders. Hij zegt dat het menschen waren en dat zij hem eenen slag op het hoofd gegeven hebben, waarvan hij twee maanden heeft moeten te bed liggen.’

‘Kom, kom,’ lachte Trees, ‘dat is een comedie-spel geweest om de menschen te bedriegen. Het is gelijk ik u zeg, Ko. Maar hij zal daarmede geen geluk hebben. Wanneer het spook gewaar wordt dat men het bedriegt, zal het wederkomen om zich te wreken. Brrr. . . . ik krijg koud als ik er op denk. Nu, ik kan niet langer meer blijven, mijne man zou nog eens op zijnen poot spelen; ik moet naar huis. Dag Ko!’

‘Dag Trees!’ antwoordde Ko, en hij volgde met verstrooid oog de vrouw, die al loopend zich verwijderde.

Terwijl Ko nog op de woorden van Trees stond te denken, zag hij eensklaps de deur van het huis opengaan, om doorgang te geven aan eenen struischen man, die de wankelende stappen van eene stokoude vrouw ondersteunde. Op dit zicht verschoot de jongeling en hij wilde zich met haast verwijderen, maar de man had hem reeds gezien.

‘He, Ko,’ riep hij, ‘kom eens hier!’

Ko antwoordde niet.

‘Ko!’ riep de andere luider. ‘Zijt gij doof? Kom binnen!’

Deze maal keerde de visscher zich om met zichtbaren tegenzin en naderde tot dezen, die hem riep.

‘Men zou zeggen dat gij bang van mij zijt,’ lachte de man. het bedrukt gelaat van Ko bemerkende.

‘Verschooning, Mijnheer Spelt,’ stamerde Ko zijne haren muts afnemende. . . . .

Hij werd onderbroken door een ontzaglijken schaterlach van Cies.

‘Oei, oei, oei!’ riep deze, zoohaast hij spreken kon; ‘Mijnheer Spelt! Ha, ha, ha! Zijt gij zot, Ko, of wat denkt gij?’

‘Wel, Mijnheer Spelt, nu dat gij zoo rijk zijt’. . . .

‘Toe, jongen, staak dit spel,’ onderbrak Cies, ‘zeg maar Cies, gelijk altijd. Zie eens, gij staat daar alsof gij geen één kan tellen. Ziit gij waarlijk bang van mij?’

‘Neen, Cies, maar’. . . .

‘Ik zie al wat het is. Gij hebt u laten de geruchten wijsmaken, die de afgunstige lieden op mijne rekening uitstrooien. Ik heb u daar met de oude Trees zien klappen, ik ben zeker dat zij niet weinig over mij zal gebabbeld hebben. Ik ken geen vernijniger tong in de wereld. Kom binnen in mijn huis, jongen, ik zal u vertellen wat er van is. Gij kunt mij beter gelooven.’

Ko sprak niet, maar volgde stilzwijgend Cines Spelt, die met zijne moeder aan den arm weer naar het huis ging. Hij werd door kamers geleid, waar alles van zuiverheid blonk. Prachtige meubels waren er niet te zien: alles was eenvoudig doch aangenaam. Cies bracht hem dan in een vertrek, dat hem kostelijker versierd scheen dan de andere kamers. Aan den muur van deze plaats hingen eenige schilderijen, onder anderen die van eenen Schoonen man.

‘Hier is de kamer waar ik het spook gezien heb,’ sprak Cies, ‘en het spook is dáár,’ - en hij wees naar de schilderij.

Door eene onvrijwillige beweging ging Ko achteruit.

‘Dit is de man,’ vervolgde Cies, ‘dien ik hier gezien heb. Het was geen spook, het was eenvoudig een fransche vluchteling. De mannen die wij op dezen nacht gevolgd hebben, waren vrienden, die hem kwamen halen, om hem naar het schip te brengen, dat wij denzelfden dag nog gezien hadden. Gelooft gij mij nu, Ko? Ik was daar buiten aan het afspieden, toen ik onverwachts eenen slag kreeg, die mij maanden in het bed genageld heeft. Over drij maanden is de fransche vluchteling hier geweest; ik heb hem daarvan gesproken, en het is uit schadeloosstelling, dat hij mij hier geplaatst heeft. Hij heeft dit huis gekocht van den neef van den doctor. Ik mag er met mijne moeder in wonen zoolang ik leef. De huur is gering, de landen zijn goed: met kloeke armen kan ik er goud uit halen. Vindt gij dit gedrag niet schoon en gelooft gij nog aan het spook?’

De jonge visscher dorst niet spreken, hij was beschaamd van Trees geloofd te hebben.

‘Kom, vriend, ik zie dat uw gedacht veranderd is. Luister nu naar hetgeen ik gepeinsd heb. Gij zijt niet stoutmoedig, het zeevaren gaat u dus niet. Ik ben pachter, ik zal knechten nemen, wilt gij den opzichter van de knechten zijn? Ik zal u goed betalen en gij zult als een broeder door mij behandeld worden. Zeg, aanveerdt gij?’

Ko wist niet wat zeggen; tranen van ontroering stonden hem in de oogen.

‘Gij aanveerdt, niet waar?’ vroeg Cies, hem vriendelijk op den schouder kloppende. ‘Welnu, kom maar met uwe moei hier wonen, wij gevieren zullen een huisgezin maken. En laat de kwade tongen maar vertellen: wij zullen werken en vroolijk zijn. - He wel, moeder,’ vervolgde hij zich tot zijne moeder keerende, ‘gij moet toch bekennen dat ik gelijk had, he, toen ik zeide dat het menschen waren?’

‘Gij moet het best weten, Cies,’ schertste de oude vrouw, ‘gij hebt er een goeden slag van gehad.’

‘Dat is niets. Die straf zal, gelijk de graaf gezeid heeft, de oorsprong van ons aller geluk zijn. Kom, moeder - kom, Ko, laat ons een glaasje daarop drinken! Hurrah, leve onze weldoener!’