De Belgische Illustratie. Jaargang 5

[p. 17]

[Nummer 3]

Uitstapjes in Nederland
door H.A. Banning.

Over Velp naar Arnhem.

Men behoeft zich slechts weinig van het kasteel Biljoen te verwijderen om op Beekhuizen te komen, het bekoorlijke landgoed dat aan Biljoen behoort en waar zich gedurende den Zomer duizenden en duizenden zoo van Arnhem als elders gaan verlustigen. De breede lanen voeren er ons van zelf heen en mochten wij ook juist den kortsten weg niet vinden, het zal ons weinig leed veroorzaken, want het bosch van Beekhuizen is onvergelijkelijk schoon en inderdaad wel een vermoeidheid waard. Voor 't overige biedt daar de uitspanning, die als een zwitsersch landhuis zoo bevallig te midden van het dennenwoud verscholen ligt, een uitstekende gelegenheid aan om uit te rusten.

DE GROOTE MARKT TE ARNHEM.

Het is de geschiedschrijver van Spaen, die op talentvolle wijze partij heeft weten te trekken van hetgeen de natuur hem daar met kwistige hand aanbood. Beekhuizen is uit vier heuvels of hoogten gevormd, die Sterrenberg, Kamerdalsche Berg, Ossenberg en Michaëlsberg genoemd worden. Men heeft van daar de heerlijkste vergezichten, want het oog van den bezoeker wordt beurtelings in verrukking gebracht door groote vijvers, prachtige watervallen, verkwikkende fonteinen, sombere bosschen en donkere lanen. De Sterrenberg, die het dichtst bij Biljoen ligt, biedt het uitzicht op zestien lanen, die allen op den top uitloopen, terwijl de Kamerdalsche Berg aan de eene zijde een diep dal, aan de andere een breeden weg over golvend terrein doet zien.

Historische bijzonderheden zijn aan Beekhuizen niet verbonden, daarvoor is het van te jonge dagteekening; 't is een kind onder de landgoederen, het heeft nog geen verleden.

Zooveel te meer is dit echter het geval met Rozendaal dat men van Beekhuizen terugkeerende kan bezoeken, ofschoon slechts vluchtig, want

[p. 18]

zij die van natuurschoon houden, zullen in één dag niet verzadigd kunnen worden van 't geen beide landgoederen aanbieden. Rozendaal is zeer oud; in het jaar 1314 stond er reeds een kasteel, zooals uit oude oorkonden blijkt, graaf Reinold onthaalde er zijn bondgenoot Willem den Goede bij gelegenheid van een steekspel, en toen kwamen daar ook de vorsten van heinde en ver met hun gevolg. De hertogen uit het huis van Gulik hebben het slot geheel verbouwd en verfraaid. Onder die heeren waren er echter die zich aan verkwistende liefhebberijen overgaven. Zoo werden o.a. op Rozendaal eenige leeuwen onderhouden, die jaarlijks ruim driehonderd schapen oppeuzelden. Eindelijk had hertog Arnold zich zoo diep in schulden gestoken dat hij genoodzaakt was zijn zilveren huisraad en kostbaarheden te verkoopen. Met den eigenaar kwam ook het slot in verval en toen kort daarna de burgeroorlog uitbrak, werd het na een kort beleg door den hertog van Kleef veroverd.

Aan dat alles denken de bezoekers niet, die op het schoone Rozendaal ronddolen, evenmin als aan de vernedering die Karel van Egmond gevoelde, toen hij daar in 1505 een voetval moest doen voor zijn grootsten vijand, Philips den Schoone.

Toen ik, alvorens mijn tocht voort te zetten, nog eenige oogenblikken bij het zwitsersche gebouw vertoefde, vroeg mij een jong Duitscher, dien ik reeds in een der lanen had ontmoet, hoe ver hij nog van Velp verwijderd was.

‘Het heet twintig minuten,’ antwoordde ik, ‘doch bij deze tropische warmte zal men wel wat ruimer mogen rekenen. Zoo gij wilt, zullen wij gemeenschappelijk die wandeling doen.’

‘Zeer gaarne,’ antwoordde hij, ‘doch hoe spoediger hoe liever, want op 't midden van den dag zal de hitte ondraaglijk worden.’

Na nog een kleine verversching te hebben genomen begaven wij ons op weg.

De zou stond gloeiend aan den hemel, geen blaadje verroerde zich, men hoorde geen vogel zingen. 't Is zeker zeer onaangenaam wanneer men op een wandeling door een regenbui overvallen wordt, doch ik zou er mij voor dit maal gaarne aan gewaagd hebben, want er was geen wolkje zichtbaar en de thermometer van Fahrenheit teekonde 86 graden. Men zag dan ook geen enkelen wandelaar. Desniettemin gevoelden twee werklieden, die een plekje uitgezocht hadden om wat uit te rusten, nog lust om luidkeels de Wacht am Rhein te zingen.

Ik zag mijn reisgezel van ter zijde glimlachend aan.

‘Dat zal u goeddoen,’ zeî ik.

De Duitscher haalde de schouders op. ‘Heeft Holland geen nationale liederen?’ vroeg hij.

‘Zeker en zeer schoone ook. Vroeger hoorde men Wien Neêrlands bloed zingen en Wij leven vrij, wij leven blij. Tegenwoordig worden echter zelfs onze nationale feesten opgeluisterd, of laat ik liever zeggen ontsierd met de Wacht am Rhein. Als vader Arndt nog leefde zou hij dit als een goed voorteeken beschouwen, want hij noemt in zijn lied alles ‘Vaterland’

‘So weit die deutsche Zunge klingt,’

‘De menschen zijn zeer dwaas,’ antwoordde mijn reisgezel.

‘Dat geloof ik ook. Onze geleerde mannen schrijven en spreken hartstochtelijk over den vrede en zij buigen toch dagelijks de knie voor Wilhelm den veroveraar en koning Krupp, terwijl het volk al vast de duitsche veroveringsliederen leert zingen. Ik geloof dat een Duitscher te recht trotsch mag zijn op zijn wapenroem, doch wat hebben wij daarmede te maken. Gij zult mij die opmerking ten goede houden; leeuwen te streelen, dat acht ik altijd gevaarlijk.’

‘Wisten de Hollanders te beseffen hoe duur die roem gekocht is, zij zouden zich gelukkig achten dat zij er niet in gedeeld hebben. Er is een tijd geweest dat ook ik in verrukking kwam wanneer de Wacht am Rhein werd aangeheven, tegenwoordig klinkt dat lied mij als een grafgezang in de ooren.’

‘Hebt gij deelgenomen aan den krijg?’

‘Van het begin tot het einde; ik heb onzen intocht te Parijs bijgewoond; die eer was groot, doch mijn familie heeft haar gekocht ten koste van haar geluk. Als men van zulke wapenfeiten in de geschiedboeken leest, denkt men er maar zelden aan hoeveel kostbaar bloed zij gevergd hebben. Toen de oorlog uitbrak had ik vier broeders, de lust en vreugde onzer moeder. Een mijner zusters was gehuwd met een jong fabrikant, zij had haar eersteling op den arm toen wij naar het veld togen. Zij heeft haar echtgenoot niet weder gezien; hij sneuvelde bij Sédan. Van mijn oudsten broeder heb ik afscheid genomen in het veldhospitaal, kort voordat hij den laatsten adem uitblies. Mijn jongste broeder is bij Saarbrücken gedood, slechts ik ben heelhuids teruggekeerd, want mijn eenige overgebleven broeder zal zijn gansche leven op krukken moeten gaan.’

‘Dat is inderdaad verschrikkelijk,’ sprak ik diep getroffen.

‘Kan ik nu een overwinning zegenen, die zooveel onheil over mijn familie gebracht heeft? Wij waren gelukkig voordat een heillooze staatkunde twee natiën in een afschuwelijken oorlog wikkelde. Dikwijls heb ik mijn goede moeder hooren zeggen dat zij den hemel dankbaar was voor het geluk 't welk zij in haar oude dagen mocht genieten; toen ik terugkwam, geheel alleen, herkende ik haar nauwelijks en toen de keizer zijn intocht te Berlijn deed was de brave vrouw reeds van verdriet ten grave gedaald.’

‘'t Is niet te verwonderen dat gij de overwinning duur gekocht acht.’

‘Hoeveel voorbeelden van dien aard zijn er niet aan te wijzen sedert de onzalige krijg tusschen Pruisen en Oostenrijk uitbrak, en wie zal durven zeggen dat het bloedige drama geheel afgespeeld is? Bismarck is zeker een buitengewoon man, hij heeft Pruisen groot en machtig gemaakt, doch ik betwijfel 't of Duitschland daarvan wel goede vruchten zal plukken. Nu Oostenrijk en Frankrijk vernederd zijn, zal hij niet rusten alvorens geheel meester te zijn van den toestand, zelfs ten koste der godsdienstvrijheid, ten koste der nationaliteiten. Laat nu op het nieuwe keizerrijk roemen wie wil, ik kan het niet doen en acht het een groote dwaasheid dat zelfs in naburige landen het pruisische overwinningslied wordt gezongen.’

‘Gij hebt nog van een vierden broeder gesproken,’ zeide ik toen de Duitscher zweeg; ‘was hij nog niet dienstplichtig?’

Hij aarzelde eenige oogenblikken, toen antwoordde hij: ‘Mijn vierde broeder was priester, hij was en is nog Jezuïet en heeft gedurende den oorlog in het veld den zieken en stervenden geestelijke hulp verleend. Ter vergelding voor zooveel opoffering en ter vergoeding van het vergoten bloed en het leven zijn er broeders zal hij nu weldra als een booswicht uit het vaderland verbannen worden; het verheugt mij dat mijn goede moeder ten minste dit offer niet meer behoeft te brengen.’

Ik gaf den jongen Duitscher te kennen dat ik evenzeer deelde in zijn leed als in zijn rechtmatige verontwaardiging, en nu ontspon zich een gesprek dat voor mij zeer belangrijk was, maar waarvan ik mijn lezers niets kan meêdeelen.

Wij naderden het bekoorlijke

Velp.

dat in het begin dezer eeuw uit slechts eenige aan den grooten weg verspreide huizen bestond, thans tot een aanzienlijke plaats aangegroeid is en waarschijnlijk na eenige jaren met Arnhem vereenigd zal zijn.

Velp is fraai en ruim gebouwd en heeft een heerlijke ligging. De woningen in de nabijheid van het dorp zijn meestal geheel of gedeeltelijk des Zomers verhuurd aan voorname familiën, die even ruim over hun geld als over hun tijd kunnen beschikken.

De weg van daar naar de stad wordt met den dag belangwekkender en is inderdaad eenig in zijn soort. Men behoeft slechts weinige voetstappen buiten Velp te doen en men komt als het ware in een straat van heerlijke zomerverblijven en prachtige landhuizen, die in bekoorlijke verscheidenheid aan weêrszijden den Velperweg omzoomen. Slechts hier en daar ziet men nog een stuk bouw- of weiland, waarop wellicht over eenige maanden een villa wordt aangelegd, want het schijnt dat men den ganschen Velperweg in een villa-stad wil herscheppen.

't Is mij niet mogelijk de namen der veelvuldige landgoederen en lusthuizen op te noemen of daarover in bijzonderheden te treden, wij zullen ons enkel een oogenblik bezig houden met Bronbeek, het bekende koloniaal invalidenhuis. Dit landgoed, dat zoo bevallig tusschen het groen ligt en van alle zijden omringd is door fraaie lanen, vijvers, watervallen en fonteinen werd in het jaar 1854 door den Koning aangekocht. In 1859 werd het gedurende eenige maanden bewoond door den graaf de Chambord, Frankrijk's wettigen koning, in September van hetzelfde jaar stond de Koning het voor f. 190,000 aan den Staat af, onder voorwaarde dat er een invalidenhuis zou gesticht worden.

Wanneer men van den straatweg de oud-gedienden in hun lange blauwe jassen door de lanen wandelen of bezigheden verrichten ziet, denkt men omwillekeurig aan een doos met nürnberger speelgoed, zooals de kinderen ze soms op de tafel uitstallen.

‘Die jongens hebben ook kruit geroken,’ zeide ik tot mijn duitschen reisgezel; ‘en zij zullen de 86 graden Fahrenheit waarschijnlijk beter kunnen verdragen dan wij.’

‘Zulk een vorstelijk gesticht strekt Holland tot eer,’ antwoordde hij. ‘Zouden wij toegang kunnen krijgen?’

‘Ik meen dat die bereidwillig wordt gegeven,’ zeide ik, naar het hek stappende.

Al dadelijk trokken de beide groote lantarens aan den ingang mijn aandacht; zij bestaan uit veroverde koperen kanonnen van zeer buitengewoon model.

‘Het ware te wenschen,’ zeide ik glimlachend, ‘dat von Bismarck al de veroverde kanonnen zulk eene metamorphose deed ondergaan, dat zou niet slechts de verlichting maar ook den wereldvrede kunnen bevorderen.’

Wij werden met den gewonen militairen groet ontvangen door de invaliden, die zich bij het portiershuisje bevonden, en op ons verzoek vergezelde ons een hunner naar het gebouw, dat een weinig op den achtergrond ligt.

Het was Zaterdag en er heerschte dus groote bedrijvigheid. Overal zag men invaliden aan het werk: hier met hark en schoffel om de bloemperken van onkruid te zuiveren, ginds met wateremmer en bezem de vestibule en stoep schrobbende. Bij het binnenkomen wordt de aandacht gevestigd op een aantal wapenen van allerlei soort, die als tropeeën aan de muur geplaatst zijn, op kanonnen die op wacht schijnen te staan en andere die weder als lantarenpalen dienst doen.

Wilde men op Bronbeek alles wat merkwaardig moet worden genoemd nauwkeurig bezichtigen, er zou een halve dag voor noodig zijn en voor

[p. 19]

de beschrijving zou ik een gansch nommer van de Illustratie behoeven; de lezer zal zich dus moeten vergenoegen met een vluchtige schets. Op dit oogenblik worden er 200 invaliden verpleegd, die inderdaad een leven hebben als een vischje in 't water. In elk der ruime en luchtige slaapzalen staan 16 ledikanten, de eetzalen zijn getooid met deels zeer prachtige schilderstukken van voorname meesters, met portretten van al de gouverneurs-generaal van Oost-Indïë en krijgslieden van den spaanschen tijd af. Alva en Filips II vindt men daar in gezelschap van de Ruyter, papa Chassé en van Speijk. Bronbeek heeft ook een kerk en een bibliotheek. In de zaal waar de godsdienstoefeningen gehouden worden ziet men een klein doch zeer net altaar; eiken Zondag wordt daar ten half elf ure het H. Misoffer opgedragen. Vlak tegenover dit altaar staat een preêkstoel voorzien van den Statenbijbel; ten twaalf ure treedt de predikant op om de godsdienstoefening der Protestanten te leiden. Achter den preekstoel hangen, in lijsten, met doodshoofden versierd, de medailles en andere eereteekenen van invaliden, die op Bronbeek overleden zijn: een voortdurend memento mori voor de oudjes. In de bibliotheek zijn werken in verschillende talen voorhanden; dat mijn oog het eerst viel op Les Mystères de Paris van Sue maakte juist geen gunstigen indruk op mij; waarom moeten die oude krijgers kennis maken met zulke socialistische, anti-christelijke en zedelooze werken! Men vindt daar ook verschillende dagbladen, zoodat de invaliden geheel op de hoogte kunnen zijn van 't geen hier en in Oost-Indië voorvalt.

Gaat men de fraaie breede trappen op, dan komt men op een corridor die het gansche gebouw bestrijkt. Ook daar vindt men een aantal indische wapenen; er zijn dolken of krissen onder met massief gouden gevesten, en lansen, rijk met edelgesteenten omzet. Vergis ik mij niet dan zijn dit meestal geschenken van inlandsche opperhoofden.

Ieder die Bronbeek bezoekt zal moeten erkennen dat daar de eer der hollandsche zindelijkheid buitengewoon gehandhaafd wordt. Nergens vindt men een stofje of smetje; 't is overal even frisch en zooals het liedje zegt:

‘Zolder, keuken, kelder,
Alles even helder.’

En toch wordt het huiselijk werk daar geheel alleen door mannen verricht en wel deels door zeer bejaarde mannen. Als onze zindelijke hollandsche huisvrouwen eens konden źien hoe die ien hoe die veteranen met een boezelaar om de lenden, wasschen en plassen, schrobben en schuren, hoe zindelijk en vaardig zij in de keuken het eten bereiden, hoe handig zij boterhammen smeren en met borden en glazen omgaan, zij zouden van verbazing de handen ineenslaan. Er wordt tegenwoordig vrij algemeen over de vrouwelijke dienstboden geklaagd, die - zoo zeggen ten minste de huisvrouwen - haar eischen hoe langer hoe hooger stellen en van tucht en ondergeschiktheid niets meer willen weten; welnu, ik heb op Bronbeek, in een huishouden van 200 personen, geen enkele vrouw of meid gezien en alles gaat daar zeer ordelijk, alles blinkt u tegen. Wellicht zou het denkbeeld niet te verwerpen zijn om, bij eene eventueele werkstaking der vrouwelijke dienstboden eens de proef te nemen met mannen.

De invaliden hebben ook een eigen harmonie, een kapel; toen ik daar was werd er juist repetitie gehouden. Als te Arnhem groote parade plaats heeft, trekken de veteranen, met hun muziekkorps aan het hoofd, stadwaarts, om nog eens met den pink op den naad van de broek aan dien militairen luister deel te nemen.

Wanneer mijn lezers of lezeressen eens een bezoek aan Bronbeek brengen moeten zij vooral niet verzuimen de boerderij, de konijnenteelt, de vijvers met forellen, snoek enz. en den keurig aangelegden tuin te bezichtigen; mij ontbreekt plaatsruimte om daarvan een beschrijving te geven.

Wij schreven onze namen in een daartoe bestemd boek, namen afscheid van onzen vriendelijken geleider en stapten tusschen de twee lantaren-kanonnen den straatweg naar Arnhem op.

Hoe nader men bij de stad komt, des te weelderiger en rijker worden de villa's en tuinen, schitterend van bloementooi. Mijn tochtgenoot verzekerde dat hij zelden zulk een reeks van prachtige lusthuizen had gezien.

‘'t Zijn dan ook de schatten van Insulinde, die daartoe veel hebben bijgedragen,’ zeide ik, toen ik op het Velperplein afscheid van hem nam.

Het is voor heden te laat geworden om een begin te maken met onze wandelingen in en om de stad, ik zal dus eindigen met een beschrijving van de gravure op de eerste bladzijde. Zij stelt de groote markt te Arnhem voor, een der schilderachtigste pleinen uit ons land. Het zal wel niet noodig zijn te zeggen dat de kerk, die de noordzijde van dit plein begrenst, eertijds aan de Katholieken behoorde. Zij heette destijds St.-Eusebiuskerk en wordt thans de groote kerk genoemd. 't Is hertog Arnold geweest, die in 1452 den eersten steen voor dit gebouw heeft gelegd, dat met 18 altaren prijkte, voordat de beeldstormers er hun schendende handen aan sloegen.

Een protestantsche kerk biedt in den regel inwendig weinig aan, dat vermelding waardig is; ik kan hier dan ook slechts spreken van het monument van Karel van Egmond, den laatsten hertog van Gelderland. Het bestaat deels uit wit, deels uit zwart marmer. Op den deksteen ligt in wit marmer het beeld van den hertog in volle wapenrusting; de tombe is omgeven door wit marmeren bas- reliefs, de twaalf apostelen voorstellende. De zes leeuwen, die hem omringen, zijn de schildhouders van de wapens met hun kwartieren.