De Belgische Illustratie. Jaargang 5

[p. 9]

[Nummer 2]

Uitstapjes in Nederland
door H.A. Banning.

Van Nijmegen naar Arnhem.

Aan de Waalkade te Nijmegen bevindt zich in een der huizen op aanmerkelijke hoogte een steen, die aan den voorbijganger bekend maakt dat in het jaar 1861 het water tot daar gestegen was.

Voor iemand, die de eerste maal deze stad bezoekt, is dit om van te rillen, want die onheilspellende steen ziet er uit alsof hij tot grafzerk voor de halve bevolking moet dienen. In een zeer gezwollen gedicht wordt lof en dank gebracht aan Z.M. den Koning, die, als altijd, troost en hulp bracht, toen de ‘verbolgen vloed’ zoo ondeugend op de huizen beukte.

HET KASTEEL BILJOEN.

Dat zulke steenen niet altijd de zuivere waarheid spreken, heb ik eens te Bolsward in Friesland ondervonden. Daar zag ik ook een steen, die getuigde van eene buitengewone overstrooming. Toen ik echter mijn cicerone de opmerking maakte dat wel niemand bij dit ongeval in zijn huis veilig moest geweest zijn, antwoordde hij zeer laconisch:

‘Die steen heeft eerst lager gezeten, Mijnheer, maar de jongens lieten hem niet met rust en daarom heeft het gemeentebestuur hem zoo hoog geplaatst.’

Ik zeg dit niet met het oog op Nijmegen, want daar stond werkelijk in 1861 het water ongeveer 1½ meter in de huizen, doch niet overal, want de stad is op vijf heuvelen gebouwd, zij heeft een hoog en een laag gedeelte, wat haar hier en daar een zeer pittoresk aanzien geeft. Zoo heeft men in de stad zelve een schitterend vergezicht over de huizen op

[p. 10]

de Betuwe. Voor den vreemdeling is 't echter in die op- en afgaande straten zeer vermoeiend, vooral in de maand Juli, wanneer de zon aan een helderen hemel staat.

Wanneer men in straten, die op de helling van een der heuvels gebouwd zijn, naar een adres vraagt, krijgt men een zeer eigenaardig antwoord. In elke andere stad van ons land zegt men: ‘Twee of drie huizen verder.’ Te Nijmegen antwoordt men echter: ‘Twee of drie huizen naar beneden of naar boven.’

Als de bewoners des Winters, wanneer het plaveisel met sneeuw bedekt is, zich niet van ijssporen bedienen, begrijp ik niet hoe zij zich buiten durven wagen, want sommige straten zijn inderdaad zeer steil.

Men verhaalt dat eens gedurende een stortregen een wieg, met een kind er in, boven van de Groote Straat tot aan de Waalkade is gespoeld. 't Is waar dat in ons waterig land een aantal legenden bestaan, waarin wiegen en kinderen een voorname rol spelen. Zoo spreekt men ook te Utrecht van een soortgelijke aandoenlijke, doch zeer onbegrijpelijke historie, die vereeuwigd te vinden is in een huis op de Neude, dat tot op den huidigen dag Kijntgenshaven heet. 't Is dus wel mogelijk dat die voorliefde voor wiegen en kinderen ook deze treurige legende in 't leven heeft geroepen, doch dit neemt niet weg dat de mogelijkheid bestaat, want verschillende straten zijn inderdaad buitengewoon steil.

Toen Nijmegen gebouwd werd, waren de menschen vrij wat minder materialistisch dan in onzen tijd. Daarom zorgden zij in de eerste plaats voor hunne kerken. Zoo is dan ook de groote of St.-Stephanuskerk te Nijmegen op den hoogen Hundisberg gebouwd. Hare stichting dagteekent van het jaar 1254 en in 1272 stond zij voltooid met haar 30 altaren. Het schoone gothieke gebouw rust op 35 kolommen. In het koor ziet men de graftombe van Anna van Bourbon, de gemalin van Adolf van Gelder, omgeven door de beelden der twaalf Apostelen.

In het jaar 1579 werd dit kerkgebouw ontheiligd; van dien tijd af is binnen hare muren het H. Misoffer niet meer opgedragen. Men noemt haar nog wel de St.-Stevenskerk, doch de eerste martelaar van het Christendom wordt er niet meer als patroon vereerd; want zij die daar samenkomen om godsdienstoefening te houden, gelooven niet aan de tusschenkomst der heiligen, die het klaar in 't goddelijk wezen zien, wanneer wij hen aanroepen.

't Is inderdaad zeer te betreuren dat de Katholieken van Nijmegen dit schoone kerkgebouw missen, want de katholieke kerken laten daar, in verhouding tot de bevolking, veel te wenschen over. Men vindt er nog kerkgebouwen, die doen denken aan den tijd toen het den Katholieken in ons land niet vergund was openbare godsdienstoefeningen te houden. Van Nijmegen had men met grond mogen verwachten dat die oude vervallen gebouwen, zooals elders, door prachtige of voor 't minst doelmatige tempels vervangen zouden zijn. De kerken van de H.H. Ignatius en Dominicus maken intusschen eene uitzondering; aan eerstgenoemde kerk vooral zijn in den laatsten tijd belangrijke kosten besteed en goed besteed. Ik wil slechts spreken van het overhuifd altaar, door den eerw. pater Heijnen S.J. uitvoerig beschreven, de biechtstoelen en de geschilderde ramen achter het hoogaltaar, tafereelen uit het leven van den H. Ignatius voorstellende. 't Is waarlijk te bejammeren dat die kerk geen flink front aan de straat heeft.

Onder de openbare gebouwen zal ik alleen het stadhuis noemen. Het staat in de Burgstraat en is van hoogen ouderdom. In den voorgevel ziet men eenige standbeelden van keizers en koningen, die daar in 1554 geplaatst werden. 't Was in dit gebouw dat op den 10^en Augustus 1678 de bekende nijmeegsche vrede tot stand kwam. In het voorportaal vindt men een kunstig uurwerk waarop men den loop van zon en maan, den dierenriem en den evenaar ziet voorgesteld. Daar hangt ook het wijd vermaarde nijmeegsche raadsel, betrekking hebbende op eene bloedverwantschap, zoo ingewikkeld voorgesteld, dat men duizelt bij het ontcijferen.

Wie zou te Nijmegen kunnen zijn zonder te denken aan den gelukzaligen Petrus Canisius, die daar geboren werd en wiens naam door gansch Europa heen beroemd is om zijne schitterende deugden en de uitstekende gaven van zijn geest. De Nijmegenaars zijn er dan ook te recht trotsch op, dat zij zich stadgenooten kunnen noemen van dezen heiligen en geleerden priester; zij hebben in den laatsten tijd een gesticht tot verpleging van zieken opgericht, dat zijn naam draagt.

Tot vóór korten tijd werd het den belangstellenden vreemdeling vergund de kamer te zien, waarin Petrus Canisius geboren is. De Broerstraat afdalende vindt men op de hoek van Bijnum-Gas een huis, welks eigenaar, ofschoon Protestant, groote waarde hechtte aan genoemde kamer. Van ouder tot ouder was het in die familie gebruikelijk om in gevallen van ziekte of in andere omstandigheden, waarbij men gewoon is in 't bijzonder de hulp van God in te roepen, de kamer van Canisius - waarin ook de eigenaar geboren was - als een bevoorrechte en geheiligde plek te beschouwen. Ik deel dit alles mede, zooals het mij door een aantal ingezetenen werd verhaald. De eigenaar is vóór eenigen tijd gestorven; 't mocht mij niet gelukken toegang tot die merkwaardige kamer te krijgen. Er is mij intusschen een ander geluk te beurt gevallen dat ik zeer op prijs stel. Door zeer welwillende bemiddeling ben ik in 't bezit gekomen van een eigenhandigen brief van Petrus Canisius aan zijn zuster, geschreven in het jaar der rampen 1572; ik hoop te eeniger tijd van dien brief in de Illustratie een fac-simile te kunnen geven.

Nog moet ik zeggen dat de stad Nijmegen, die, wanneer men de dorpen welke met de stad het zoogenaamde schependom uitmaken mederekent, 22,000 inwoners telt, in de laatste jaren aanmerkelijk verfraaid is, vooral wat de winkelhuizen betreft. De omstreken zijn van alle zijden zeer schoon. Eene wandeling naar de bevallige dorpen Hees, Hatert en Neerbosch, aan den straatweg naar Grave, is zeer aan te bevelen. Men vindt daar hoog en lommerrijk geboomte, uitgestrekte korenvelden, deels op een heuvelachtigen grond, en fraaie, ofschoon niet zeer uitgestrekte buitenplaatsen. Het schijnt mij toe dat in die streek groote behoefte aan paarden of trekossen bestaat, want men spant er ezels voor den ploeg. De langooren sukkelen vrij gedwee voort, als altijd met den kop schuddende; 't kwam mij echter voor dat de ploegdrijver niet onophoudelijk: ‘Langzaam! langzaam!’ behoefde te roepen, zooals in het paardenspel van Carré.

Hees ligt bekoorlijk en het logement aldaar biedt een uitmuntende gelegenheid aan om wat uit te rusten. 't Hinderde mij echter dat de protestantsche kerk, aan den weg gelegen, met toren en al vol spierwitte kalk bestreken was, zoo koud en kil als de modernen alleen in onzen tijd eeu kerk kunnen maken, 't was alsof ik eene kerk van wit karton voor mij zag.

‘Gaat gij niet naar Berg en Dal?’ vroeg mij iemand toen ik vermoeid van mijn landelijk tochtje in het logement teruggekeerd was.

‘Wordt de moeite beloond?’

‘Zeker, zeker! Het hotel is prachtig gelegen en biedt een uitzicht aan dat in ons land zijn weêrga haast niet vindt. Gij kunt morgen ochtend ten elf ure met den omnibus bij Hamerslag vertrekken en, zoo ge wilt langs Beek en Ubbergen terugwandelen, dat is heerlijk!’

‘Verplicht voor uwe inlichting, ik zal er eens op slapen.’

De lucht was den volgenden morgen bewolkt, de dampkring drukkend, doch ik moest mijn tijd besteden en nam daarom plaats in den omnibus, die precies ten elf ure door twee schimmels in beweging werd gebracht. Het voertuig, niet slechts van binnen maar ook bovenop volgeladen, sukkelde, log en zwaar als de dampkring, uit de poort den berg op.

HET HOTEL BERG EN DAL.

De oude Kleefsche Baan biedt aanvankelijk weinig natuurschoon en de hitte werd meer en meer ondraaglijk, zoodat de dames tevergeefs troost en verkwikking bij de Eau de Cologne zochten. Langzamerhand begonnen ook pikzwarte wolken met ons den berg te bestijgen en het bleek weldra dat men zich bovenop met parapluie's begon te wapenen.

Dat was een slecht vooruitzicht. ‘Ik had het moeten weten,’ sprak een dame, met een gezicht zoo wrevelig alsof de donderbuien het alleen op haar gemunt hadden. - ‘Wat zal mama ongerust worden, zij is zoo bang voor donder,’ riep een jong meisje. - ‘'t Is of ik het altijd even slecht moet treffen,’ zeî een derde, terwijl een vierde als zijne meening te kennen gaf dat men tegenwoordig geen ouderwetsche Zomers meer had, - alsof donder en regen tot de nieuwste uitvindingen behoorden. Onder al de pleizierreizigers waren er maar enkelen, die er niet even beklagenswaardig uitzagen als gevangenen, welke getransporteerd worden.

Hoe meer wij stegen des te donkerder werd de lucht en toen wij eindelijk Berg en Dal bereikten was van het anders zoo bekoorlijke vergezicht weing of niets te zien, want er hing een gordijn van regen voor het uitgestrekte dal. Tot overmaat van ramp kwamen meer en meer onheilspellende buien opzetten, die wel voorbijdreven, doch niet zonder ons geduchte salvo's toe te zenden.

Sommige dichters schijnen erg ingenomen te zijn met ratelende donders en flikkerende bliksems op bergen; onze eerzame jufvrouw Post heeft in het sentimenteele tijdvak onzer letterkunde menig week hart van aandoening doen trillen en de dichter Feith zou nu ook op Berg en Dal

[p. 11]

ongetwijfeld hebben uitgeroepen: ‘Julia, zoo spreekt de donder!’ doch mij zou het veel meer pleizier gedaan hebben als de donder zijn mond had gehouden en een alledaagsche heldere hemel gelegenheid had geschonken om een blik te werpen in de onafzienbare schilderachtige omgeving.

Uur op uur ging voorbij doch de regengordijn bleef hangen, de toeschouwers werden te leur gesteld; er ontbrak slechts een régisseur aan, die bekend kwam maken dat, wegens onvoorziene omstandigheden, de natuur heden geen voorstelling zou geven. Yan mijn uitstapje langs Beek en Ubbergen kon dus niets komen; ik moest tot laat in den middag wachten alvorens met den omnibus naar de stad terug te kunnen keeren.

Intusschen mag ik niet nalaten te zeggen dat het nieuwe hotel Berg en Dal een bezoek dubbel waardig is. 't Is in 1869 gebouwd naar het plan van den amsterdamschen architect Oudshoorn en thans aanmerkelijk vergroot. De wandelingen zijn daar zeer bekoorlijk, het uitzicht is er zoo schoon als men ergens in ons land zal aantreffen. Vlak aan den voet van den berg waarop 't hotel gebouwd is, ligt het bekoorlijke dorp Beek; men ziet den spitsen toren der kerk even boven het geboomte uitsteken.

Aan ieder die Nijmegen bezoekt kan ik een uitstapje naar Berg en Dal aanbevelen, doch ofschoon de bediening er niets te wenschen overlaat en het tarief betrekkelijk matig gesteld is, moet ik den liefhebbers van bier aanraden het spreekwoord: ‘Verzint eer gij begint’ niet uit het oog te verliezen, dewijl voor elke flesch niet minder dan een gulden in rekening gebracht wordt.

De half mislukte tocht naar Berg en Dal was oorzaak dat ik nog een dag langer moest vertoeven, want het zou even ongerijmd zijn Nijmegen te verlaten zonder Beek te bezoeken als te Rome te zijn en den Paus niet te zien. Ik nam dus den volgenden morgen mijn Wanderstab op en begaf mij zeer vroeg naar buiten om zoo min mogelijk blootgesteld te zijn aan de gloeiende stralen der Juli-zon.

Het onweder had de lucht geheel gezuiverd, de regen het groen een jeugdiger tint gegeven en als met een vernis overgoten; 't was of er geurige dampen uit den frisschen grond opstegen, en de vogels dartelden en zongen en tjilpten op de takken der boomen. 't Is inderdaad een voorrecht zulk een verrukkelijken morgen in dit schilderachtig landschap te genieten. Men moet het zien hoe daar de wandelaar geboeid wordt door de meest verrassende tafereelen, door watervallen, bosschages en waterpartijen, te midden van het gebergte. Vooral Beek is allerschilderachtigst gelegen. Daar dalen van den Hunenberg tallooze uit den grond wellende bronnen en beken neder, die aan de bleekers een bestaan verschaffen en tevens aan de bosschen, velden, heuvels en dalen, landgoederen en tuinen een schier onbegrijpelijke bekoorlijkheid bijzetten.

Met dit schoone Ubbergen en Beek zullen wij voor het oogenblik afscheid nemen van Nijmegen en omstreken en ik verzoek nu den lezer mij te volgen naar

Arnhem.

Die beide voornaamste steden van het bekoorlijke Gelderland zijn nog niet door een spoorweg met elkander verbonden, een gemis dat zeker erg te betreuren valt en maar al te zeer overeenstemt met de jalousie die de zustersteden bezielt. Want al spreekt ook de Geldersman gewoonlijk in één adem van Aorem en Nimwêgen, die beide bevallige dochters van Gelre dragen elkander geen zusterlijk hart toe.

In de middelen van vervoer tusschen beide steden is intusschen ruim voorzien, doch ofschoon de afstand door de diligence zeer verkort wordt, koos ik de stoomboot om op de verkoelende rivier met volle teugen de zuivere lucht te kunnen inademen.

Die waterweg biedt een prachtig gezicht op de stad Nijmegen, op het Belvedère, op den bergrug tusschen Nijmegen en Kleef en den hoogen Eltenberg. Verder stoomt de boot langs Bemmel, Gent, Hulhuizen en Millingen, het laatste nederlandsche dorp. Dan volgen Pannerden, Doornenburg, Angeren en het oude stadje Huissen, dat ik later wil bezoeken, want daar ligt de bekoorlijke hoofdstad van Gelderland voor ons met haar bergen, haar onvergelijkelijke wandelwegen en schilderachtige vergezichten.

't Is zonnig en zeer warm, daarom willen wij heden geen kennis gaan maken met de stad, maar ons liever op de vleugelen der locomotief laten dragen naar het lommerrijke Velp, naar het beroemde Biljoen, dien grootvorst der landgoederen, om verkwikking te zoeken onder de eeuwenoude eiken- en beukenboomen. Men behoeft slechts een kleine wandeling te maken van het station om zich in de onmiddellijke nabijheid te bevinden van het kasteel, waarvan ik den lezer eene afbeelding aanbied. Alvorens wij ons in dit waarlijk aardsch paradijs verlustigen, wil ik een korte beschrijving van het kasteel geven, dat tegenwoordig niet meer voor belangstellende vreemdelingen geopend wordt, zooals door een zeer onvriendelijk bord bij de brug is aangeduid. Biljoen dagteekent reeds van het jaar 1076 en was eene bezitting van keizer Hendrik IV. Het droeg toen den naam van Broke of Broekerhof en werd later door hem aan het aartsbisdom van Utrecht geschonken. In het jaar 1530 werd hertog Karel van Egmond bezitter, die het tegenwoordige kasteel deed bouwen en daaraan den naam gaf van Bouillon of Biljoen; zijn wapen prijkt nog in den gevel. In het jaar 1661 kwam het aan 't geslacht van den vrijheer A. van Spaen en werd er 't aangrenzende Nederhage bijgevoegd, terwijl het in de vorige eeuw nog werd vergroot met Overhage, Herkhuizen, Heuven en Beekhuizen.

In latere jaren ging Biljoen aan de familie Hardenbroek over, doch werd in 1867 voor een millioen guldens aangekocht door een Duitscher, den heer Lups, die, naar het schijnt, Biljoen zijn millioen wil laten opbrengen. Na den oorlog tusschen Pruisen en Oostenrijk ging het gerucht dat de koning van Hannover eigenaar was geworden van het landgoed, welk gerucht zich echter niet heeft bewaarheid. Ik betreur het dat 't hatelijke bord aan de brug ons den toegang tot het kasteel ontzegt. Onder de vroegere eigenaars was het op aanvrage altijd te bezichtigen, en ik herinner mij nog zeer goed hoe vooral de prachtige groote zaal met haar hoogen koepel en keurig half verheven pleisterwerk mijn aandacht boeide. In die zaal vond men ook kostbare mozaïeken, marmersoorten, handschriften, tafels van lava en meer andere kostbaarheden, die naar men zegt, door den heer Lups reeds aan Engelschen verkocht zijn.

De sloopingsmanie van den tegenwoordigen eigenaar schijnt nu vooral voedsel te gaan zoeken in het onvergelijkelijk geboomte van het landgoed, want overal vindt men heerlijke, eeuwenoude stammen, die fier hun kruinen tot de wolken verhieven middelerwijl verschillende geslachten voorbijgingen; zij zijn thans genommerd met het merkteeken des doods.

Terwijl ik daar zoo rondliep en eenige aanteekeningen maakte, viel het mij op, dat een hoog bejaard man mij met een nijdigen blik aanzag.

‘Wat staat hier heerlijk hout, vader,’ zeide ik om een gesprek met den ouden man aan te knoopen.

‘Mijnheer spreekt over deze boomen als een slachter op de markt over de vette koeien,’ antwoordde hij wrevelig. ‘Meer dan zeventig jaren lang heb ik hier de menschen de handen vol bewondering ineen zien slaan, nu komen zij om zich in den ondergang van Biljoen te verheugen.’

‘Gij vergist u, oude man,’ hernam ik, ‘'t Is om mij te verlustigen dat ik hier gekomen ben. Zullen al die heerlijke boomen geveld worden?’

‘Men zegt van ja,’ antwoordde hij zuchtend ‘en daarom dacht ik dat Mijnheer gekomen was om er zijn voordeel meê te doen.’

‘Woont gij reeds lang hier in de nabijheid?’

‘Lang? . . . . . . Ik speelde hier als kind, ik ben hier krom geworden van het werken, ik ken al de boomen alsof zij mijne kinderen waren en heb ze ook bijna zoo lief.’

‘Dan zou het u zeker veel leed doen wanneer ze werkelijk geveld werden.’

‘Spreek daar niet van,’ zeide hij en ik zag een traan in zijn oogen blinken; ‘iedere bijlslag aan die stammen zal mij in 't hart treffen en ik hoop ze niet lang te overleven. Mijn vrouw en mijn kind zijn reeds lang dood, ik ben alleen op de wereld en bezit niets meer dan de boomen, waaronder ik eens op de knieën van mijn grootvader heb gezeten. Waarom gaat men nu mijne boomen wegnemen? 't Is meer dan vijftig jaren geleden dat mijn vader onder gindschen eik, waarop men nu dat nommer gespijkerd heeft, den laatsten adem uitblies. De man was stokoud en zeer verzwakt; hij wilde voor de laatste maal nog eens onder dien eik rusten, maar bezweek en stierf in mijne armen. Vijf jaren later was ik hier met vrouw en kind; het was een vreeslijk onweder en wij konden niet verder komen. Op eens schiet een bliksemstraal van den hemel en doodt mijn kind daar aan den voet van dien boom, die slechts aan eene zijde een vollen kruin heeft, omdat de andere zijde ook werd weggeslagen, te gelijk met mijn kind. Mijne vrouw gaf een akeligen gil en viel op den grond en toen zij opstond kende zij mij niet meer, . . . . . . zij was gek. Ik heb haar nog een jaar bij mij gehad en toen is ook zij heengegaan. Begrijpt ge nu Mijnheer, waarom ik aan Biljoen gehecht ben? Ik heb onder die boomen het dierbaarste verloren wat ik bezat, het leven van mijn leven, mijn geluk; doch als ik die takken al hooger en hooger zie klimmen en daar boven het geritsel der bladeren hoor dan is het mij alsof zij mij, ouden man, toeroepen dat ik de mijnen daar boven eens zal weêrvinden. En die boomen willen ze nu gaan vellen,’ zoo eindigde hij, nogmaals diep zuchtende; ‘mocht de lieve God mij voor dien tijd maar uit dit leven halen.’

Zoo zal men op Biljoen met de boomen niet slechts merkwaardige herinneringen wegnemen, maar ook nog een oud man het leven verbitteren - zoo dacht ik toen ik den grijsaard een bemoedigend woord toegesproken en de hand gedrukt had.

Wanneer het gerucht waarheid spreekt, zal dus ieder, die Biljoen nog in al zijne heerlijkheid wil zien, niet lang meer moeten wachten. Men vindt buiten het kasteel heerlijke fonteinen en waterwėrken, wandellanen, vijvers, bosschen, weilanden en akkergronden, zooals natuur en kunst ze slechts zelden aanbieden.

Ik moet ook thans den lezer de hand drukken, want mijne taak is weder geëindigd, doch ik noodig hem nu reeds uit om de volgende week met mij een wandeling langs den bekoorlijken Velperweg te maken; wij zullen alsdan een bezoek brengen aan Bronbeek, het voortreffelijke invaliedenhuis, vóór eenige jaren het verblijf van den graaf de Chambord, om zóó het bloeiende Arnhem te bereiken.