De Belgische Illustratie. Jaargang 4

Een slachtoffer der commune.

In Frankrijk, gelijk elders, worden arbeiders- of gezellenvereenigingen aangetroffen, welke onder de leiding van geestelijken staande, de volksklasse op het rechte spoor houden en de verderfelijke werkingen der socialistische bonden tegengaan. Onder de verdienstelijke genootschappen, die zich in Frankrijk het lot van den arbeider hebben aangetrokken en onvermoeid aan de welvaart en het huiselijk geluk, alsmede aan de hoogere belangen van den arbeidersstand, in één woord, aan het welzijn des volks hunne krachten en opofferingen wijden, moet vooral een vereeniging worden genoemd van priesters en leeken, die onder den naam van ‘Broeders van den H. Vincentius’ bekend staat en wier statuten onlangs door den H. Vader zijn goedgekeurd. De leden dier ‘Vincentius-vereeniging’ hebben zich ten taak gesteld, de weezen, handwerksgezellen en arbeiders, te leiden en te ondersteunen; zij bezitten verscheidene ruime en doelmatige gestichten, waaronder b.v. hunne inrichtingen op den boulevard Mont-Parnasse te Parijs, te Metz, Arras en Amiens.

Een der priesters dezer vereeniging was de abbé Planchat, de zielzorger en leermeester der arbeiders in het gesticht St. Anna, te Parijs, dat aldaar voor de armen, de jeugdige en oudere werklieden uit de voorsteden St. Antoine, Menilmontant, Charonne, Belleville enz. gebouwd werd.

De socialistische gruwelen, in de dagen van het schrikbewind der Commune, konden den onverschrokken priester niet terug doen deinzen voor het elk uur dreigend doodsgevaar. Het razende en toomelooze grauw sloeg ook de wreede handen aan den abbé Planchat, die met andere priesters, naar den kerker gesleept, vervolgd en eindelijk vermoord werd.

Marie Matthias Henri Planchat, te Bourbon-Vendée den 2^en November 1823 geboren, was de oudste zoon van een rechtsgeleerde, die als raadsheer bij het gerechtshof, te Algiers overleed. Rijk in begaafdheden, wijdde hij zich aan de studie der rechten en zou een schitterende loopbaan als rechtsgeleerde hebben kunnen bewandelen, toen de jeugdige jurist de wereldsche vooruitzichten liet varen en zich in een seminarie aan nieuwe en gansch andere studiën wijdde, dan die welke hij reeds met gelukkigen uitslag had bekroond gezien.

Hij legde zich met onverdroten ijver op zijne nieuwe bezigheden toe; de dagboeken, waarin hij zijne voornemens opschreef, doen zien, hoe verheven hij zijne bediening, de deugden eens priesters, de zorg voor de armen, opvatte; vaak is het den lezer alsof hij een voorbeduiding van den marteldood in die schoone bladzijden ontdekt. Hoe dikwijls roemt de schrijver als het hoogste geluk zich aan den Heiland te kunnen opofferen in den apostolischen arbeid of zelfs in den marteldood! Die geheele opdracht van zich zelf aan God stempelde zich, zooals de directeur van het seminarie St. Sulpice schrijft, op zijn gelaat af, dat van een hemelsche kalmte en helderheid getuigde, gelijk Thomas à Kempis het in deze woorden maalt: ‘Wat toch evenaart den blik van de eenvoud! Hoe schoon is de ziel, die niets aardsch begeert!’ Hij ging niet groot op zijn zeldzame talenten, noch op het hooge aanzien zijner familie, hij dacht er slechts aan, den Heer in den arme als een waar priester te dienen.

Aldus voorbereid ontving hij den 22^en December 1850 de heilige wijding, droeg den volgenden dag zijne eerste H. Mis op en werd den dag daarna lid van de nog zoo kleine vereeniging der Broeders van den H. Vincentius, om als zoodanig in den dienst der armen en arbeiders te leven en te sterven. Reeds, toen hij nog student in de rechten was, had hij zich bij de Vincentianen aangesloten en zijn vrijen tijd aan de zorg voor de armen van zijne buurt besteed, hij werd met het opzicht over de volksbibliotheek belast en vertoonde zich ook geregeld, om een behulpzame hand te bieden, in de Zondagschool. Hij leerde aldus die vereeniging, en haar voornaam doel: bestrijding der onwetendheid en vooroordeelen, welke de armen van den godsdienst vervreemden, gansch en al kennen. Dientengevolge was zijn besluit gerijpt om lid te worden van eene vereeniging, welke destijds slechts vier leden telde; hij was de eerste priester, die er zich bij aansloot. In een der woeligste wijken van Parijs, Grenelle, toenmaals nog tot de stad gerekend, werd aan dit schijnbaar onbeduidend genootschap een huis afgestaan, terwijl hun later verlof gegeven werd een eigen kapel te bezitten. De abbé Planchat vond weldra gelegenheid zijn nuttigen werkkring uit te breiden; hij vestigde een Vincentius-Conferentie, een vereeniging van handwerksgezellen en scholieren, een Catechismus-onderricht voor volwassenen, die hunne eerste H. Communie nog niet hadden gehouden, en eene volks-bibliotheek. De steeds meer zich uitbreidende arbeiderswijk Grenelle bleek een geschikt terrein voor de onverpoosde werkzaamheden van den zorgvollen, jeugdigen priester. Onvermoeid bewoog hij zich te midden van de werklieden, aanhoorde hunne klachten, deelde in hun vreugd en leed. Met

[p. 110]

boeken en andere geschenken beladen, zag hij menige, vroeger nijdig gesloten deur, voor zich opengaan. Heilvolle uitkomsten beloonden zijn ijver. Tallooze jonge lieden, die den godsdienst verwaarloosd hadden, Wérden door hem voorbereid tot het ontvangen hunner eerste H. Communie. Ouderen van dagen naderden tot de H. Sacramenten, waarvan zij wellicht sedert dertig of veertig jaren verwijderd waren gebleven. Menig kerkelijk huwelijk werd gesloten tusschen dezulken, die zich anders tot de burgerlijke echtverbintenis bepaalden.

De aanhoudende, afmattende werkzaamheden en zorgen veroorzaakten den abbé Planchat eene zware ziekte, waarvan hij slechts volkomen genas door eindelijk een zachter klimaat, de verkwikkende lucht van Italië op te zoeken. Na een jaar afwezigheid keerde hij, op nieuw gesterkt, naar zijne arbeiderswijk terug om het door ziekte gestaakte werk met frissche krachten te hervatten.

Hem in zijne vele bemoeiingen te volgen, zou te ver leiden; genoeg zij het te zeggen, dat hij met doorzicht en overleg, de verschillende werkzaamheden regelde en leidde tot een harmonisch geheel van nuttigen invloed en ijverig streven.

Planchat, hoewel groote redenaarsgaven bezittende, predikte echter niet in de kerken, maar leeraarde, om zoo te zeggen, van deur tot deur. Een oude muur diende hem tot kansel en de bekeeringen van lang verdwaalden waren niet weinige.

Hoe trad vooral zijn gezegende werkkring in het licht, bij hachelijke en benarde omstandigheden, bij algemeene rampen, tijdens epidemieën en andere geesels! Hij toonde zich dan vooral een missionaris onder de arbeiders.

In 't jaar 1861 werd hij door zijne overheid naar de stad Arras verplaatst, vanwaar hij twee jaren later naar Parijs terugkeerde, om de zorgen voor de leiding der scholieren en handwerksgezellen in het juist opgerichte huis in Charonne, aan het uiteinde van de voorstad St. Antoine, een der volkrijkste kwartieren, op zich te nemen. In dat gesticht aan de H. Anna gewijd, bevond zich eene fraaie kapel, de noodige zalen en een ruim oefeningsplein voor de jonge lieden. De hoofdbezigheid van den abbé bleef echter het bezoek der familiën in de arbeiderswoningen. Te midden van het straatgewoel, in onbekende gangen, waar zoo menig gevaarlijk en verdacht beroep gedreven werd, zocht hij zijne lieden op.

Weldra zag men vele bekeeringen; tal van jongeren en ouderen naderden voor het eerst tot de H. Tafel in de kapel van het gesticht.

Tijd, krachten, geld, moeite, dat alles offerde hij ten beste der armen op, niets was hem te zwaar, waar het er op aankwam, die armen te redden; in het vinden van gelegenen tijd en hulpmiddelen toonde hij zich een genie. Des daags legde hij zijne bezoeken af, des nachts schreef hij honderden brieven, deels circulaires, waarin om aalmoezen verzocht werd, deels brieven aan de zijner zorg aanbevolen personen of aan diegenen zijner beschermelingen, welke gevaar liepen aan de vereeniging ontrouw te worden. Hij bekende eens aan een zijner ambtsbroeders, dat hij in elf nachten geen oog had geloken; meermalen overweldigde hem de slaap tegen den avond bij een bezoek aan een arme of zieke, en men liet hem dan ongestoord in de zoo lang ontbeerde rust.

Die veelomvattende arbeid was hem nogtans geen beletsel voor zijne geestelijke oefeningen, welke hij steeds bijhield; hij was het zich bewust, dat Gods bijstand hem moest schragen en dat zonder deze zijne lichamelijke krachten bij twintigjarige inspanning bezwijken moesten. Zijne ziel verkwikte zich voortdurend aan de eeuwige bron der liefde.

Zijn werkkring gedurende de acht jaren, welke hij in het gesticht St. Anna doorbracht, na te gaan, is in eene vluchtige schets als deze ondoenlijk; wij zullen enkel het laatste jaar 1870-71 en daarin de commune-episoden beschouwen.

De belegering van Parijs door de duitsche troepen had voor den abbé Planchat eene uitbreiding van werkzaamheden ten gevolge. Zijne belangstelling in het lot van den soldaat, die verre van vrienden en magen, uit de gewone omgeving plotseling weggerukt, in vreemde en gevaarlijke toestanden geplaatst wordt, deed hem aan de troepen, welke uit de departementen naar de hoofdstad waren gekomen, dezelfde zorgen besteden, welke hij tot nog toe bijzonderlijk aan de arbeiders wijdde.

De soldaat, wiens geestelijke belangen in den laatsten grooten krijg werden veronachtzaamd, zoozeer door het fransche gouvernement dat er zelfs talrijke klachten opgingen over het ongenoegzaam getal aalmoezeniers, die door het onverschillig bewind als overbodig schenen beschouwd te worden, leerde toen vooral de priesters en hunne zorgzame belangstelling kennen. De soldaat, door het gouvernement aan zijn ellendig lot overgelaten, vond in mannen als de abbé Planchat, en zoo vele anderen, die voor de arme strijders als vaders en broeders zorgden, de trouwe gidsen naar het beter vaderland, hen terughoudende van de paden, waar de verleiding rondsluipt en waar erger dan lijfsgevaar dreigt.

Groote ijver werd door den abbé Planchat voor de geestelijke belangen der uit de departementen gekomen militairen aangewend. Sommige regimenten van de parijsche bezetting, welke uit Bretagne kwamen, vonden hunne legering in houten barakken op de boulevards. Zij konden daarin slechts den nacht doorbrengen en de soldaten slenterden dus gedurendehun vrijen tijd in de straten en kroegen rond. Het verlangen om aan die anders zoo brave jongelieden een toevluchtsoord in het gesticht St. Anna te verschaffen, deed den ijver en den moed van den abbé ontvlammen. Hij verzocht en verkreeg de goedkeuring zijner overheden alsmede der officieren en stelde toen huis, tuin, oefeningsplaats en kapel ter beschikking van de talrijke regimenten, die gedurende de belegering in de barakken van Charonne en de Bastille elkander afwisselden.

De samenkomsten begonnen op den 28^en September. Den 18^en October hadden bereids 4000 arme mobielen in het gesticht St. Anna een toevluchtsoord tegen verleidingen van allerlei aard gevonden, terwijl zij als ijverige Katholieken hun troost bij den vromen priester zochten en vonden. Meer dan 3000 biechten en 2600 H. Communiën hadden er in het gesticht St. Anna tijdens het beleg plaats, de militaire H. Missen niet in aanmerking genomen, welke de abbé Planchat in de parochie-kerk van Charonne deed opdragen. De geestelijkheid der genoemde parochie stond den abbé dan ook trouw ter zijde. Men stelle zich de verbazing van de bewoners dier wijk voor, als zij des Zondags in ongelijke massa's, telkens 600 à 800 vreemde soldaten, Bretagners, met hunne officieren aan het hoofd, naar de kerk zagen marcheeren.

Den 19^en October bevonden zich 350 mobielen in de kapel, waar de door den abbé ter medewerking uitgenoodigde geestelijken 100 biechten hoorden.

Den 28^en October verschenen 700 mobielen uit het departement Aube in de kapel, den 25^en dier maand 800, behalve den staf, bij de zielemis, voor den graaf Dampierre opgedragen. Deze trouwe komst der militairen hield eerst op toen die regimenten in een ander gedeelte der stad gelegerd waren en na den grooten uitval der troepen, welke op den 30^en October plaats greep.

Behalve tot toevluchtsoord voor de militairen, diende het gesticht ook tot onderkomen voor zwervers, en andere noodlijdenden. Vroolijke spelen en lectuur waren niet buitengesloten en ieder soldaat ontving een tot dat doel uitgegeven boek ‘Manuel du soldat’ waarvan 4000 exemplaren werden rondgedeeld.

De ijver der soldaten in het beoefenen hunner kerkelijke plichten, hun treffende godsdienstzin, was als een aanhoudend verwijt aan de clubmannen, die er slechts op uit waren om de religieusen uit de scholen en hospitalen te verjagen en hunne geweren tegen weerlooze priesters en rustige burgers, in plaats van tegen den vijand te gebruiken.

Niet ver van de kapel, waar de soldaten zoo dikwijls heentrokken, bevond zich de vergaderplaats van een socialistische club.

Op het hoogfeest van Allerheiligen, terwijl het gesticht met jonge lieden, hunne ouders en met militairen als overvuld was, stormde eensklaps de portier verschrikt naar binnen met de tijding: ‘Men komt mij daar juist aanzeggen, dat de club van den boulevard Charonne bevolen heeft, dit huis te sluiten; er staan twee honderd gewapenden met hun kapitein!’

De priester beval zich Gode aan en trad het gevaar te gemoet.

‘Wat verlangt gij, kapitein?’

‘Ik wil weten, waarom de mobielen hierheen trekken.’

‘Kapitein, kunt gij het kwalijk nemen, wanneer uwe manschappen, als gij hun een order geeft, die uitvoeren? Nu, ik heb de officieren der verschillende mobiele bataljons gesproken en zij hebben hun komst te dezer plaatse goedgekeurd. Gij hebt toch wel van den dapperen kommandant Dampierre gehoord? Gaarne zoudt gij, even als hij, op het veld van eer vallen. Nu is de opvolger van dien held den vorigen Dinsdag naar hier gekomen en heeft achthonderd zijner manschappen meêgebracht, om een zielmis voor den graaf Dampierre bij te wonen. Hij heeft dit huis, de speelzalen, de oefenplaats en het overige gezien en gezegd: ‘Ik ben blij, dat mijn mannen hierheen komen.’

‘Overdag kan er dat door, als gij 't goedvindt. Maar wat voeren zij toch in uwe kapel uit om zes uur 's avonds?’

‘Zij komen om te bidden, te zingen, een toespraak te hooren, in plaats van op slechte plaatsen om te dwalen. Hunne chefs zijn daarover gesticht. Daarbij, ook manschappen van de nationale garde wonen onze vergadering bij; zij zullen u, wat wij u zeggen, bevestigen.’

‘Uwe toespraken mogen aan de chefs der mobielen bevallen, ons bevallen zij echter niet, want in uwe huizen vindt men overal het opschrift: Koning, godsdienst, vaderland!’

‘Wij hebben den 4_eⁿ September vóór al het andere, gezongen: ‘Heer zegen de republiek!’

‘Dat hebt gij met den mond, maar niet met hart gezongen; vroeger zongt gij wel: ‘Heer! zegen den keizer!’

‘Even als gij, in het Te Deum op den 15^en Augustus.’

Een der mannen uit de bende, een nationale garde viel den kapitein in de rede met: ‘Een kogel voor dien paap!’

‘Hebt gij dan niemand in uwe ambulances noodig, als gij gewond ligt?’

‘De seminaristen zijn reeds allen op de vlucht, wij zullen ze wel verder wegjagen. Hebben wij geen vrouwen genoeg om ons te verplegen?’

‘Zwijg,’ beval de kapitein ‘en gij, abbé Planchat, weet dat wij noch generaal Trochu, noch de chefs zijner mobielen erkennen.’

‘Wie is dan de regeering?’

‘Wij,’ riep een smoordronken nationale garde die zich nauwelijks op de beenen kon houden.

‘Uw regeering is zeer waggelend, ik neem daarvan geen lastgeving aan.’

Bij deze woorden sloot Planchat met vastheid de deur voor den neus des kapiteins, die toch eensklaps van zijn stuk scheen geraakt, en met uitzondering van een dozijn geweerdragers door zijn andere manschappen reeds in den steek was gelaten. Later in den dag vernam Planchat, dat die kapitein een ongeregeld leven leidde en den volgenden dag een burgerlijk huwelijk zou aangaan; ook had Planchat twee jaren geleden

[p. 111]

den tienjarigen zoon van dien clubman bij de ‘Broeders’ ter school gezonden. De priester ging dus den volgenden morgen vroeg naar zijne woning en sprak hem aldus toe:

‘Gij wildet mij gisteren een slechten dienst doen, nu zal ik u eens een goeden dienst bewijzen. Gij wilt van daag een burgerlijk huwelijk aangaan, 't Kan goed voor u zijn, maar misschien hebt gij daarbij niet aan de Kerk gedacht. Ik bied u mijn kapel voor dezen avond aan, voor de noodige bevoegdheden en dispensatiën zal ik zorgen.’

‘Mijnheer de abbé, dat ik gisteren bij u was, gebeurde alleen, wijl men mij daartoe gedwongen had. Ik ben gedoopt, ik heb mijn eerste H. Communie gehouden. Wat ik ken, dat heb ik van de schoolbroeders geleerd. Gij ziet, ik ben zoo vreeselijk niet, als waarvoor gij mij aanziet, ik neem uw aanbod aan.’

‘Geeft gij mij uw woord?’

‘Van ganscher harte.’

En inderdaad, Woensdag den 9^en November 1870, ten zeven ure s avonds, werd het huwelijk van den kapitein in de kapel door Planchat voltrokken, de echtgenoote van den kapitein ontving des anderendaags de H. Communie tijdens de Mis van den abbé.

Dan, niet alle club-mannen van Charonne waren als de kapitein gestemd. De woede der drijvers onder hen werd door de houding van den hoofdman nog aangestookt en gevoelde zich ontvlamd door de koenheid en de onverschrokkenheid van Planchat. Daar zij tevergeefs beproefd hadden den priester vrees aan te jagen, wachtten zij het oogenblik af, dat zij ongestraft met geweld zouden kunnen te werk gaan.

Toen op den 18^en Maart 1871 het oproer zich tot beheerscher der stad opgeworpen en de gevestigde macht verjaagd had, ging de schaamteloosheid en de woestheid der socialistische club-mannen zoover, dat zij geweld gebruikten tegen het weldoende en bescheiden werk van het gesticht St. Anna. Een bende oproerlingen brak het gesticht binnen onder het leugenachtig voorwendsel een bewaarplaats van chassepot-geweren, waarvan er daar 4000 voorhanden zouden wezen, op te sporen; zij doorzochten het gebouw van boven tot beneden, ja zelfs het zand van het oefenplein. Zij vonden vier houten geweren! Tien dagen later, op 28 Maart, een Dinsdag, liet een afgezondene van het 74e bataljon der oproerlingen, die zich ‘gefedereerden’ noemden, het huis omsingelen en vorderde de brieven op, welke tusschen den abbé en de regeering van Versailles zouden gewisseld zijn. Deze overrompeling was even vruchteloos als de eerste, de brieven van den abbé Planchat konden hem onmogelijk tot mikpunt van eenige verdenking hoegenaamd maken.

Zulke huiszoekingen, van ruw geweld en bedreigingen vergezeld, werden herhaald; het gesticht St. Anna moest vijf van die omwoelingen doorstaan, en deze waren zoodanig, dat men meende: de abbé zou wel tot het staken van zijn gewone werkzaamheden besluiten en zijn ijver, althans voor een zekeren tijd, matigen. Hij dacht zelfs daaraan niet.

Het hoogfeest van Paschen naderde. De abbé Planchat handelde als gewoonlijk om de handwerksgezellen en leerlingen op het groote feest voor te bereiden. Hij verzocht priesters om in het gesticht te prediken en biecht te hooren en begaf zich naar de huizen der ouders, wier kinderen niet meer geregeld verschenen, om hen aan te manen hun kroost naar de oefeningen te begeleiden. De politieke beroeringen tegengaande, welke ook onder de bewoners van zijne wijk met de gewone uitspattingen dreigden, was zijn eenig streven hen door den godsdienst te vrijwaren tegen het begaan van buitensporigheden.

Evenals in de dagen van kalmte en rust, begonnen de oefeningen in de kapel van 't gesticht op Palmzondag den 2^en April en duurden voort, elken avond tot Woensdag in de Goede Week. Steeds was de kapel gevuld door eene schaar van geloovigen in aandacht en gebed, terwijl daarbuiten het gehuil en de verwenschingen van het oproer en het schrikbewind bulderden. De dagen van ellende en gruwel waren over Parijs gekomen. Sinds den avond van Palmzondag waren de vervolgingen tegen de priesters, welke naar den kerker gesleept werden, aangevangen; de aartsbisschop en zijne vicarissen waren in den kerker.

Op Witten Donderdag, den 6^en April, werd in 't gesticht St. Anna een zoogenaamde order voor abbé Planchat gebracht, inhoudende, dat er een gevangenneming aldaar zou bewerkstelligd worden. Tevergeefs trachtten hem de overige priesters te bewegen zich in een nabijgelegen schuiloord terug te trekken, dat hem dringend werd aangeboden. Maar hij wees dit voorstel van de hand met de enkele bemerking, dat hij twee personen verwachtte, die bij hem zouden biechten. Ten 2 ure des namiddags, toen hij wilde beginnen met aan de moeders der kinderen, die hunne eerste H. Communie zouden ontvangen, de daartoe bestemde feestkleederen uit te reiken, verschijnt een commissaris van het schrikbewind, een revolver in de vuist geklemd houdende en vergezeld van zijn insgelijks gewapenden secretaris.

Het gesticht is omsingeld, de abbé Planchat wordt als gevangene behandeld; de commissaris, die, ‘uit voorzorg’ den revolver bij zich steekt, voert hem weg. De wereldlijke directeur van het gesticht wordt eveneens gevankelijk weggebracht, te midden van drie nationale garden, naar de wachtpost in de ‘rue des Amandiers;’ maar na eene opsluiting van vier uren weder in vrijheid gelaten. De abbé Planchat, naar het politie-bureau in de ‘rue des Cendriers’ gevoerd, moet een vormelijk verhoor ondergaan en wordt vervolgens naar de mairie van het 20^e stads-district gezonden in het midden van nationale garden. Gevankelijk door de straten geleid, (het was op den avond van Witten Donderdag,) worden hem door mannen, vrouwen en kinderen welke hij steeds diensten had bewezen, smaad- en scheldwoorden toegeslingerd. Een der kinderen zou zelfs met een stok naar hem geslagen hebben. Het arme slachtoffer, wiens marteling een aanvang nam, zweeg, schreed met gebogen hoofd tusschen de woeste en razende bende voort, biddende voor de ongelukkigen.

Op de mairie aangekomen, werd hem een kleine zaal, naast den wachtpost als nachtverblijf aangewezen. De felle koude belette hem in te slapen en een medelijdend officier liet hem in de kamer, waar de soldaten bijeen waren. Ook hier moest hij ondervinden, welke dagen van ellende aangebroken waren, schimp en smaad wachtten hem. Het brevier was de eenige troost, welken hij vond. Eerst des morgens bracht de knecht van het gesticht hem een mantel en eenig voedsel. Maar ook deze wordt aangegrepen en beide worden naar de wacht in de ‘rue des Amandiers’ gebracht. Onderweg bestormde hem nogmaals het gepeupel met scheld- en schimptaal, en een vrouw, een toekomstige petroleuse wellicht, riep: ‘Schiet ze neer! Die hebben ons verkocht en verraden!’ Een straatjongen wierp hen met slijk.

Dit gebeurde op Goeden Vrijdag. Men doet Planchat in eene huurkoets klimmen en, terwijl gewapende nationale garden mede in het rijtuig hebben plaats genomen, draaft men naar de prefectuur van politie, alwaar hij met 25 andere priesters gekerkerd wordt. Dat alles was volgens de bevelen van het schrikbewind, dat zich ten taak gesteld had de priesters te vervolgen, de kerken te ontheiligen.

De met Planchat gevangen genomen geestelijken vonden later bijna allen den dood door de handen der moordenaren.

Nauwelijks aangekomen zijnde, biechtte de abbé bij pater Chauveau en stelde zijn brevier ter beschikking van de overigen, die daarvan beroofd waren. Tot grooten troost was het den armen gevangenen aldus een brevier terug te erlangen en nog grooter vreugde voor Planchat, dat hij hun daarmede kon dienen. Kort daarop wordt ieder in een afzonderlijke cel gevoerd. Hunne cellen zijn slechts vijf meters lang en ruim twee en een half meter breed; van boven bevindt zich een dicht betralied venstertje, dat nauwelijks het noodige licht doorlaat, voorts ziet men er een in de muur bevestigd ijzeren bed zonder dek, een stoel zonder leuning, een tafeltje, een blikken kan, enz. Bij het aanbreken van den dag komt een cipier binnen, draait het gas uit, en gaat weêr heen om water te halen; tegen zeven uren wordt als door eene scheur een stuk brood binnengeschoven, te acht uren brengt men soep en te drie uren vleesch met groente. Dit was het dagelijksch onderhoud voor den abbé Planchat en zijn lotgenooten tot den 13^en April, Donderdag na Paschen. Op dezen dag werd hun aangekondigd, dat zij naar de gevangenis Mazas zouden overgebracht worden. Zij moesten gevangenwagens bestijgen, wat hun zeer smartte, zooals blijkt uit het verhaal van hen, die aan den dood ontsnapt zijn. Ieder hunner werd geplaatst in een hok, waar noch beweging mogelijk, noch versche lucht aanwezig was. Een half uur liet men hen hierin verwijlen, zonder de schuiven te openen; eenige priesters waren bijna gestikt, en aan het gesmeek om lucht werd door de wreedaards die in de nabijheid stonden, geen gevolg gegeven.

In de gevangenis Mazas werden zij zeer lastig gevallen en gekweld met allerlei formaliteiten. Eindelijk van kerker tot kerker gevoerd, sloot men hen in de voor hen bestemde cellen op, waar zij geen enkel naricht ontvingen en hunne lotgenooten zien noch spreken konden. Slechts mochten zij van eene soort van bibliotheek gebruik maken en onder begeleiding, van de wacht een uur wandelen op een zeer beperkt plein.

De abbé Planchat was opgesloten in cel No. ll van de derde afdeeling en moest daar 38 dagen en nachten overbrengen. Hoe droevig en pijnigend zijn lot was, leide men slechts hieruit af, dat zij de H. Mis niet openlijk konden opdragen, daar aan al deze priesters verboden was, de H. Mis te lezen in de kapel welke zich in de gevangenis bevond. Daar het hun toegestaan werd spijs aan te nemen door medelijdende personen gezonden, namen zij deze gelegenheden te baat om zich hostiën te verschaffen.

Wat de behandeling der gevangenen betreft, deze was hier, gelijk reeds aangaande hun toestand in de cellen van de prefectuur der politie, werd beschreven.

Naar luid der mededeelingen, welke na den dood der gekerkerden nog konden bekomen worden, was onder hen eene zeldzame overgeving in den wil Gods, een diepe ootmoed en onverstoorbaar geduld heerschende en scheen in al hunne woorden en handelingen uit. Elk, hoe smartvol oogenblik ook, werd door hen benut, zij baden en lazen en overwogen. Zoo bereidden zij zich voor tot den dood, tot den marteldood, dien zij met dezelfde gerustheid tegemoet gingen als ware er sprake van Catechismus te houden of eenig andere verrichting hunner heilige bediening uit te oefenen. Gelijk bekeld is werden tijdens die schrikkelijke dagen de aartsbisschop. Tal van geestelijken en religieusen door de commune-mannen gruwzaam vermoord. Ook de abbé Planchat viel als slachtoffer der commune. Ook hij was een der martelaren, die tijdens het jongste schrikbewind een roemrijken dood vond.

Zooals uit de verzamelde brieven blijkt, waren de laatste oogenblikken van den abbé Planchat, die door koorts als uitgeteerd was, meer nog aan de belangstelling voor de hem dierbaren dan aan eigen leed gewijd. Aldus eindigde een leven, zoo rijk aan verdiensten en zoo droevig, zoo heerlijk tevens gesloten. Zijn leven en dood vullen een heerlijke bladzijde in de kerkelijke geschiedenis van onzen tijd.