De Belgische Illustratie. Jaargang 3

Hannes en Mieke.
Eene meierijsche vertelling.

Waarom droegen de menschen in vroeger tijd zoo'n mooie namen, als bijv. Hero en Leander, Paris en Helena, Dejanira en Hercules, Herman en Dorothea, Cloris en Roosje? En hoe komt het, dat daarentegen in de Meierij nog steeds de meeste jongens Hannes en zoovele boerinnetjes kortaf Mie of Mieke heeten?

Die zulk eene vraag stelt, kent den beminnelijken eenvoud niet, welke met die namen onder de landelijke bewoners der Meierij van geslacht tot geslacht is bewaard gebleven. Want die hem kent, wenscht voorzeker, dat zoowel de namen als de oorspronkelijke typen, waarvan zij de getrouwe afbeeldsels zijn, nog lang mogen blijven voortbestaan.

Wij laten alle verdere bespiegeling hierover varen, om tot het ontegensprekelijke feit over te gaan, dat de twee hoofdpersonen, waarvan wij gaan verhalen, Hannes en Mieke heetten.

Hannes van den Itsert was de eenige zoon van een timmerman in een noord-brabantsch dorpje, die met zijn timmeren den kost voor zijn klein gezin wist te verdienen en die in de week met zijn werk juist genoeg overlegde, om 's Zondags fatsoenlijk in den ‘groenen Olifant’ zijn pintje te gaan drinken.

Er was geen overvloed maar vergenoegde, tevredenheid in 't kleine gezin, en de liefde van vader en moeder vereenigde zich op het kleine Hanneske, die voor 't vaderlijk beroep werd grootgebracht en er zooveel aanleg voor toonde, dat hij, wanneer eens de oude luî niet meer konden verdienen, de steun en vreugde beloofde te wezen van hun ouden dag.

Toen de knaap vier jaar oud was, sleepte hij, van den vroegen morgen tot den laten avond met hamer en beitel en alles, wat hij maar verder van timmergereedschappen in zijn handen, in zijn mond of in zijn broekzakken kon krijgen; hij bouwde huizen van oude kaarten en wist ze zelfs in een wip weêr omver te gooien, of af te breken.... En 't ouderlijke hart bouwde, wanneer het Hanneske aldus bezig zag, wel is waar geen luchtkasteelen, maar toch een heel aardige boerenwoning op den aanleg van den kleinen jongen.

Toen Hannes later sluitpinnen begon uit te steken en planken te schaven, als hij de spanzaag reeds op de schreef wist te houden en raamregels volkomen haaks en van breedte leerde maken, kon vader over de bekwaamheid van zijn zoon bijna niet uitgeroepen komen, en toen de jongen het eerste mangelbakje voor moeder gemaakt had, liep de goede vrouw de gansche buurt rond, om het kunststuk te doen bewonderen.

‘Vrouw van den Itsert,’ zeide de schoolmeester, ‘uw zoon is een geniaal talent.’

‘Enne schandoalige vent?’ herhaalde de moeder onthutst en op vragenden toon, terwijl een paar tranen, elkaâr over hare wangen naliepen en op 't mangelbakje terecht kwamen, als moesten zij daar de boodschap doen: ‘complement van moeder: waarom Hannes voor zijn werk zoo'n scheldnaam van den meester verdiend had?’

De meester begreep de stille vraag dier moedertranen; hij gaf behoorlijke explicatie en wist daarin eene loftuiting te vlechten, beter gepast dan de eerste om door eene moeder te worden begrepen en haar hart met zekeren trots te vervullen over haren zoon.

Hanneske werd intusschen van lieverlede een Hannes; hij werd ouder, groeide goed uit de kluiten, en wat het deuntje van den schoolmeester betreft, dat hem door zijne moeder zoo dikwijls werd voorgezongen, daarvan kan men wel juist niet zeggen, dat het hem niet meer trof dan: ‘tuit, tuit! 't een oor in, en 't ander uit!’ maar toch, dewijl hij nog nooit een stad had gezien kon hij zich ook over 't geluk van het stadsleven geen goed denkbeeld vormen, en ‘in allen gevalle,’ zeide hij, ‘in 'n stad is toch gindsche meulen nie en zèker is er niemes, die zoo gelukkig is en mijn zoo gelukkig kan moaken als Mieke van Ballekom, 't knappe deurske van den mulder.’

De tijd der loting voor de nationale militie was gekomen. Voor de eerste maal van zijn leven vertrok Hannes naar de stad, maar de oude van den Itsert ging meê. En waar hij ook zijn moest, overal bleef Hannes bij zijn vader gelijk een schuit aan de lijn. Dat was de wijze raad geweest, door den eerwaarden pastoor hem gegeven.

‘En overigens,’ had de goedhartige, oude herder er bijgevoegd, ‘verzuim vooral niet een hartelijk ‘wees gegroet’ aan de ‘Zoete Lieve Vrouw’ te gaan brengen.’

't Eerste werk dan ook, dat de oude van den Itsert in de stad verrichtte, was een bezoek aan de L.V. Kapel. Bij 't uitgaan der kathedraal liet hij zijn zoon tweemaaal een kruis maken', ‘omdè,’ gelijk de oude man zeide, ‘hij 't uurst al net as 'n koale meneir had gemoakt en in verstroid gebed aan O.L. Vraauw niet gevallig kan wèzen.’ De oude timmerman had intusschen des te vuriger voor zijn dierbaren Hannes gebeden, en de uitslag der loting was dan ook van dien aard, dat Hannes een der hoogste nummers trok en den volgenden dag, als vrijgeloot van den krijgsdienst met zijn vader naar zijn dorp terugkeerde, waar hij door zijne moeder onder vreugdetranen omhelsd werd, met de familie van Ballekom, met Peer den smid en Arie den bekker op den goeden uitslag moest klinken, en waar zelfs de wieken van den molen wel tienmaal zoo snel en vroolijk als anders schenen te draaien.

Slechts hij, wien eigenlijk al die vreugde gold, was niet van harte zoo opgeruimd als zulks wel kon wezen. In 't hart van den achttienjarigen jongeling was eene geheimzinnige snaar aan het trillen gebracht, en, wie weet het, door welk een onbeduidend toeval, door welk een bijna onmerkbaren en toch voor sommigen zeer gevaarlijken windstroom? Want het gebeurt meermalen, dat de leliën en rozen rondom den kalmen en helderen waterspiegel van den geboortegrond aan den jongeling niets dan nare en verdrietige droomen der kindsheid toeschijnen en dat, wanneer hij slechts in de verte het golfgewiegel der schuimende baren aanschouwt, de begeerte in hem wordt opgewekt naar de paarlen en den bonten schelpenschat op den bodem der zee verborgen!.... Hannes was de Hannes niet meer van vóór eenige dagen. Toen had hem het landelijk leven nog bevallen, maar toen was nu niet!.... Van waar die verandering? Droeg zijn verstrooid gebed er de schuld van? Of zag hij wellicht op de wemelende marktplaats, op het trappenhooge stadhuis, op de trotsche gevels en kristalheldere ruiten der huizen de voorzegging van den schoolmeester en den wensch zijner moeder als met gulden letters gegrift: dat hij in de stad een timmermansbaas van belang, een aannemer, een kunstenaar zou worden?....

‘Moeder,’ zeî Hannes op een middag, dat hij bij zijn vriend den schoolmeester wat gepraat had, om zich te verzetten. ‘Moeder, nou hè 'k en goei neis meêgebrocht. De kans stoat nouw vur mijn zoo mooi as moar zijn kan, om ne timmermansboas, ne aonnèmer of ne kunstenoar te worre. De meister is in de stad gewist en heet ne vrind gevonde, die me alles wil lèren. Dieje vrind doet alles vur niks om ons plazier te doen. En as ik moar ne halve zak zeuwen heb, zeet de meister, doar kan ik in de stad lang meê toe.’

‘Ne halve zak, menen Hannes, ge zult 'n hèlen hebben, al zou 'k 't èten er uit menen mond vur motte spoaren. As ik van jou moar 'n kunstenoar of 'n oannèmer kan moaken,’ riep de moeder en haar gezicht gloeide gelijk een roode kool van blijdschap over het verrassende nieuws. ‘Laot mijn ur maor vur zurgen,’ voegde zij er bij met een zeker gevoel van hare waardigheid als vrouw des huizes. ‘Ik wed, dè ge nog vur Sint Jans Mert in de stad bij de oannemers en kunstenoars zijt.’

Inderdaad reeds den volgenden dag werd er een familieraad belegd en het vertrek van Hannes naar de stad werd in beraadslaging gebracht. In strijd met alle gebruiken en rechten, had de slimme huisvrouw (want, wie is er soms al niet slim?) den schoolmeester bij de beraadslaging uitgenoodigd en aan den pastoor daarentegen niet het minste van de ophanden zijnde groote gebeurtenis gezegd. De schoolmeester voldeed uitmuntend aan het verlangen van moeder en zoon, en hij hield zulk een lange lofrede op de geniën en zich zelven, dat de oude van den Itsert in slaap viel. Daarna had de stemming plaats. De meester stemde voor en natuurlijk eveneens Hannes en zijn moeder. Mieke van Ballekom zeî, ‘dè ze veul liever wou schreuwen as stemmen.’ Nu bleef nog de oude van den Itsert alleen over, en hij stemde tegen. Doch daar zijne vrouw wel wist, dat hij aan zijne stem als hoofd des huisgezins nog al tamelijk veel kracht kon bijzetten, trok zij haar voorschoot voor haar gezicht en riep met weeklagende stem: ‘O men goeien Hannes! men goeien Hannes!’ Door dit schouwspel bewogen, kreeg het de timmerman even kwaad als Mieke van Ballekom, en zoo ging de familieraad uiteen, met dit gevolg, dat Hannes een vollen zak met zeeuwen en tevens de toestemming kreeg, om daags voor Sint Jansmarkt alleen naar de stad te gaan om bij de aannemers te wezen.

Dat Hannes bij zijn vertrek een zwarte fulpen broek aan had en een vest van dezelfde stof, waarin de ‘knol’ van zijn grootvader met een grooten stalen horlogie-ketting was vastgelegd, als bestond er inderdaad kans, dat het uurwerk, na reeds jaren te hebben stilgestaan, nog werkelijk zou gaan loopen; dat zijne haren door den vermengden glans van lampolie en kaarsvet schitterden en aan beide zijden van zijn hoofd met een stijven, half krullenden lok de oogen van alle hem te nabij komende ‘oannèmers’ dreigden te zullen uitsteken; dat eindelijk Hannes, zoo stijf en gedwongen in zijn zondagspak stak, als een aangekleede putter; dat alles bewijst, dat hij zijne aanstaande vrienden en verwachtingen naar den eisch wist te waardeeren.

Na behoorlijk een paar keeren te hebben aangelegd, om meer ‘koerasie’ te hebben, om naar den weg te vragen en zijn horloge met de verschillende dorpsklokken te vergelijken, trad Hannes de Sint Janspoort binnen, en ziet, juist toen hij op het punt stond, om zich den weg te laten wijzen door een jongen, werd hij op den schouder getikt. Toen hij omkeek, zag hij twee heeren, een dikken heer met een blauwe das en een vuilen hemdsboord, en een mageren heer volstrekt zonder das en zonder hemdsboord. Het was duidelijk dat de twee onbekenden mannen waren, die wisten wat een fatsoenlijk mensch toekwam, want zij gaven hem zeer beleefd en vriendschappelijk de hand en vroegen hem: ‘of hij niet mijnheer Hannes van Hannissen was.’

[p. 411]

Getroffen door den vriendschappelijken handdruk en den geestrijken geur van wellevendheid, die de twee vreemde heeren uitademden, antwoordde de jongeling bescheiden, ‘dat hij ne zeun war van zen vajer en Hannes van den Itsert hiette,’ er tevens bijvoegende dat ofschoon hij tot nog toe geen ‘mijnheer’ was hij het evenwel spoedig hoopte te worden, aangezien hij tot zijne verdere ontwikkeling eene kunstreis naar de stad had ondernomen.

Hierbij tastte hij terstond in zijn broekzak, om hun den recommandatiebrief te toonen, hem door den dorpsschoolmeester aan een der voornaamste timmermansbazen, aannemers en kunstenaars medegegeven, doch na lang zoeken, waarbij hij toevallig den zak met Zeeuwen en het horloge van zijn grootvader in plaats van den brief voor den dag haalde, begon hij zich te herinneren, dat hij in de overmaat van vreugde bij zijn vertrek het gewichtig schrijven van zijn vriend den schoolmeester in zijn werkendaagsche broek had laten zitten. Daar hij bovendien zich zelfs het adres van den brief niet wist te binnen te brengen en zoo onbekend was in de stad als een spaansche vlieg in de wereldgeschiedenis, kreeg hij op eens een gewaarwording gelijk iemand, die op siroop van punch meent getracteerd te worden en thee met groenen zeep in den mond krijgt.

Zulks ontging evenmin den dikken heer met de das als den mageren heer zonder das. De magere heer fluisterde den dikken heer de interessante bemerking toe, dat hij al wist waar Abraham den mosterd haalde en zich vervolgens tot Hannes richtende vroegen zij hem, of zij de eer mochten hebben hun heer en vriend van den Itsert in 't midden te nemen. Daar dit vriendelijk aanbod natuurlijk terstond werd aangenomen, kuierde Hannes met een zijner uit den hemel gevallen vrienden aan elken arm verder door de stad.

Toen zij aldus gearmd nog een paar straten hadden doorloopen, werd op eens het kunstgevoel van den dikken heer bijzonder opgewekt door een klein huisje van eigenaardigen bouwtrant, met papieren gordijnen, terwijl boven een paar groene kleine vaten en een drietal gekleurde flesschen aan de vensters een bordje hing met het opschrift: ‘hier zet men koffie.’

Als man van smaak toonde ook Hannes zijne ingenomenheid met dien origineelen bouwstijl, en daar hij naar de woning vol poësie en bewondering staarde, gelijk een kenner naar een bewonderenswaardig vet koebeest, zoo maakte de magere heer de juiste bemerking, dat hij, als zij binnen traden, nog geestdriftiger zou worden.

Zoo gezegd, zoo gedaan. Zij traden binnen en terstond kwam van achter de toonbank een heer met een blauwen borstrok en een dito slaapmuts zeer schuins op het hoofd naar het drietal, verzocht hen zeer vriendelijk plaats te nemen en, terwijl hij hun ter loops het belangrijke nieuws mededeelde, dat het de avond voor Sint Jansmarkt was, vroeg hij met echt bataafsche gastvrijheid: ‘wat de heeren verlangden te gebruiken?’

‘Drie glazen klaren, en geen kleine wippertjes, maar bierglazen!’ riep de magere heer op bevelenden toon, waaruit de veelbelovende zoon van moeder van den Itsert terstond begreep, dat de bezitter van het eigenaardig gebouwde huisje met de gekleurde papieren gordijnen slechts een zeer ondergeschikt persoon was in vergelijking met zijne vriendelijke en kunstlievende begeleiders.

't Was Hannes onbegrijpelijk, hoe de twee uit den hemel gevallen vrienden zoo op eens het groote bierglas leeg hadden, maar daar hij begreep dat zulks bij gelegenheid van een feestdronk de stadsmode was en dat hij als een getrouw leerling hun voorbeeld behoorde te volgen, stak hij eveneens zijn neus tot onder in het glas en ledigde het tot op den bodem.

Daarop commandeerde de dikke heer drie glazen van hetzelfde, die een gelijk lot als de vorigen ondergingen. En ofschoon Hannes reeds in zijn hoofd een zeker gekraak meende te hooren, alsof er koffers werden ingepakt en zijn verstand uit logeeren ging, was hij toch zoo vrij om op een stoel te gaan staan en zoo hard hij kon om ‘nog drie gloazen kloaren!’ te roepen.

De magere heer nam hieruit gelegenheid om te zeggen, dat de heer van den Itsert ‘een fameuse bastaille’ was en dat hij nooit meer op een vierkanten orgel zou spelen (en hier scheen hij zich te verspreken, daar de dikke heer hem een st.... en een berispenden blik toewierp), indien hij niet de eer en het genoegen had den heer Van den Itsert een gevoelvol lied te hooren zingen.

Om intusschen een goed voorbeeld te geven, begonnen de dikke en de magere heer te zamen uit volle borst het volkslied aan te heffen, en zij deden dit met zooveel uitspattingen van nationale vrijheidsliefde, dat de heer met de blauwe slaapmuts achter de toonbank begon te gelooven, dat hun meer klare jenever dan neêrlandsch bloed door de aderen vloeide en daarom, toen er weder drie glazen door Hannes werden gecommandeerd, zoo vrij was van te vragen wie van de heeren het gelag zou betalen.

Daarop zocht de dikke heer terstond naar zijn portemonnaie en zeide, dat hij wilde betalen. Doch de magere heer verkoos dit volstrekt niet en verklaarde, dat hij de man was, die de eer wilde hebben van zijn vriend van den Itsert te tracteeren. Uit dezen wedijver van edelmoedigheid zou waarschijnlijk een hevige twist zijn ontstaan, indien Hannes niet boven op de tafel met zijn zak met zeeuwen had gaan staan rammelen, en een der heeren had verzocht, om alles uit zijn geldzak voor hem te betalen, aan welk verzoek om der wille van den vrede tot genoegen van den kastelein terstond werd voldaan.

Nu kwamen er andere glazen, die met punch waren gevuld. Doch daar de magere en de dikke heer zulke mannen van het vak waren, dat zij (uit bescheidenheid). het zelf aan niemand durfden zeggen, hoe veel glazen zij wel konden verdragen, en daar Hannes nog dorstiger zelfs dan zijne vrienden scheen te zijn, geraakte de jongeling in een zekeren toestand, waarbij hem alles voor de oogen begon te schemeren en dien hij aan den dikken heer het best meende te kunnen openbaren door de vertrouwelijke mededeeling, ‘det ie 't land had, mar det ie er niks um gâf en det ze hum niks konnen moaken.’

Daar het nu bijna acht uren 's avonds was (ten minste volgens het horloge van ‘Hannes zen grootvader,’ hetwelk de dikke heer uit belangstelling voor diens familie zoolang in bewaring had genomen) vonden de twee heeren beter eens naar de groote markt te gaan, opdat de jonge kunstenaar met eigen oogen zou leeren zien, hoe eigenlijk een poffertjeskraam in elkaâr zat getimmerd.

Met veel moeite en waggelende beenen kwam eindelijk het drietal zoover. Hannes rolde de kraam binnen onder het zingen van ‘Jan Tour le Jour,’ maar toen hij aan de woorden: ‘de beenen! de beenen!’ kwam, waren zijne twee vrienden verdwenen. Zonder zak met zeeuwen en zonder het horloge van zijn grootvader lag hij lang uit op den vloer, en voor zijne oogen ontwikkelde zich een verward tooneel van scheldwoorden, gebroken ruiten, poffertjesschotels, borden en glazen, hij droomde dat hij een blauw oog had en uit zijn neus bloedde, dat hij door een paar politie-agenten en een marechaussée in een kamertje met traliën en een steenen vloer ter rust werd gelegd en eindelijk, dat den volgenden dag Mieke en zijn moeder hem met tranen in de oogen vroegen ‘waor zinne zak mit zeuwen en zen horrelosie waoren geblèven?’

En inderdaad die droom was waarheid! De twee vriendelijke heeren waren kermisgasten, die den onervaren jongeling ter deeg hadden in 't midden genomen en na hem van zijn geld en horloge te hebben beroofd, eensklaps waren verdwenen.

Om den goeden Hannes te verrassen en hem den recommandatie-brief van den meester te brengen, dien hij vergeten had mede te nemen, waren Mieke en de moeder van Hannes op St. Jansdag naar de stad gegaan. Na een godvruchtig bezoek bij de L.V. in de kathedraal te hebben afgelegd, vernamen zij van een der politie-agenten, bij wie Mieke gewoon was aardappelen te brengen, datgene, wat er den vorigen avond met een harer dorpsbewoners was voorgevallen.

Goede raad was duur. Doch eindelijk wisten het de vrouwen met weenen en smeeken toch zoover te brengen, dat, daar zij tevens beloofden de onkosten te betalen van hetgeen er in de poffertjeskraam was gebroken, Hannes in vrijheid werd gesteld en stil met zijne moeder en Mieke mocht huiswaarts keeren.

Jaren zijn er sinds die voor de familie van den Itsert zoo ongelukkige St. Jansmarkt verloopen. Mieke heeft aan Hannes reeds lang zijn mis. stap vergeven, daar zij reeds sinds jaren met elkander getrouwd zijn, doch Hannes heeft er nooit meer aan gedacht, om door het leven in een stad een timmermansbaas van belang, een aannemer of een kunstenaar te worden.

De oude van den Itsert herhaalde het meermalen en zeide het ook mij nog onlangs, toen ik hem vroeg of hij zijn pacht bij den notaris in de stad al had betaald, ‘det ie 't niks op de koale compelementen van de stadse koaljakkers had begrepen.’

Ik maakte hem hiertegen de opmerking, dat dit wel wat rijkelijk veel was gezegd; maar dat ik met hem geloofde, dat voor menigen eenvoudigen landman de weelde en gebruiken der stad soms even schadelijk kunnen zijn, als voor de maag van menige stadsche jonge juffer de spekstruif verderfelijk zou kunnen werken, die hij zelf toevallig zonder nadeelige gevolgen zat, op te peuzelen.

J.v.d. Bosch.