De Belgische Illustratie. Jaargang 3

[p. 118]

Auspiciis et telis.
Legende door J.J. van der Horst Pr.
(Slot.)

X.

Denzelfden avond, toen de vreemde ridders naar hun kasteelen waren vertrokken, en ook de houthakkers en dorschers met rijke geschenken naar hunne woningen waren teruggekeerd, zat ons viertal rustig in de kleine zale bijeen, en moest mijnheer Simon van Popkensburg zijn kruistocht verhalen. Hij begon:

‘Wij kwamen met vele Franken en Italianen te Ptolomaïs aan, juist na het vertrek van den koning van Hongarije, en werden weldra gevolgd door de kruisvaarders uit Friesland, Keulen en de Rijnstreken, die zich eenigen tijd aan de kusten van Portugal hadden opgehouden, en de wonderdadige overwinningen verhaalden, die zij door de zichtbare hulp des hemels aldaar hadden bevochten. Deze verhalen, zoowel als de aankomst van zooveel strijdkrachten, wakkerden den moed der kruisvaarders, die in Palestina onder het bevel van Leopold, hertog van Oostenrijk, waren gebleven, aan; en al spoedig hoorde men van niets anders dan van den strijd met de Muzelmannen weder te beginnen. Met algemeene stemmen werd besloten Damiate te gaan belegeren en aldus den toegang tot Egypte te openen.

‘Na 's Heeren Hemelvaartsdag gevierd te hebben in Mei 1218, gingen de koning van Jerusalem, de patriarch, de bisschoppen van Nicosië, Bethlehem en Acre, de hertog van Oostenrijk, de drie ridderorders en het grootste gedeelte des legers te Ptolomaïs scheep. Het zoogenaamde pelgrims-fort, door de Tempeliers en Teutonische ridders in het vorige jaar gebouwd, was als verzamelplaats aangewezen. De koning, de hertog en de grootmeesters kwamen daar ook aan; maar de overige schepen liepen met volle zeilen en een sterken noordenwind hen voorbij en wierpen binnen drie dagen het anker voor de haven van Damiate. Toen de koning den zesden dag aankwam, waren wij reeds, zonder eenigen tegenstand te ontmoeten, geland, en hadden het kamp opgeslagen tusschen de zee en de oevers van den Nijl.

‘Nu toog alles aan het werk om de belegering voor te bereiden: katapulten en blijden, stormrammen en schiettorens werden in elkander gezet, stormladders, haken en werpspiesen op hoopen gestapeld, handen voetbogen, zwaarden en bijlen, knodsen en strijdhamers gehandteerd en beproefd, terwijl ook de schepen werden ingericht en met torens voorzien, om de beide forten, die den Nijl bedekten, te kunnen aanvallen.

‘Intusschen heeft de belegering zeventien lange maanden geduurd. In den beginne hebben wij menig gevecht met de Muzelmannen geleverd en menig voordeel op hen behaald; maar - aan wien de schuld moet worden geweten zal ik niet beslissen - de belegering werd niet met kracht doorgezet, men wist geen partij te trekken van de behaalde voordeelen, en gaf zich te veel aan eene noodlottige werkeloosheid over. Dit had ten gevolge, dat in het volgende jaar vele kruisvaarders ons verlieten en naar Europa wederkeerden, alsmede dat de vijand zich hoe langer hoe meer versterkte.

‘Paus Honorius, hiervan onderricht, deed andermaal een beroep op het geloof en den riddergeest der europeesche vorsten; en zoo zagen wij gelukkig in het voorjaar van 1219 nieuwe strijders opdagen uit Duitschland, Pisa, Genua en Venetië, terwijl ook de jeugdige koning van Engeland, Hendrik III, de dappersten zijner ridders zond om de gelofte te vervullen, die hij en zijn vader gedaan hadden.

‘Omstreeks dien tijd had er eene gebeurtenis plaats, die zeer natuurlijk is, maar toch van grooten invloed was zoowel op ons als op den vijand. Een bijna geheele maansverduistering werd door de Muzelmannen als een ongelukkig voorteeken aangezien, terwijl er ook niet weinigen onder de onzen waren, die er uit voorspelden dat de halve maan der Turken weldra had uitgeschenen; zoodat de onzen met nieuwen moed, de vijanden met moedeloosheid werden vervuld. Daarbij kwam, dat de dood van Malek-Adhel, broeder des sultans, groote verdeeldheid in het leger der Muzelmannen had teweeg gebracht. De koning begreep van dit alles te moeten partij trekken, en gebood op een ochtend gansch onverwacht een aanval op het vijandelijk kamp, dat voor de stad lag. Wat er geschied is, weet ik niet: de Mahomedanen spreken van verraad, de Christenen van een wonder; maar toen wij aan het vijandelijk kamp kwamen was het geheel verlaten, en bood ons een rijken buit en eene heerlijke legerplaats onder de muren van de stad aan. Voegt daarbij, dat ons de tijding gewerd dat de keizer van Duitschland zelf met een geducht leger in aantocht was, en dat ons door gevangenen was verzekerd, hoe de stad allengs in den uitersten nood verkeerde en geen voorraad van levensmiddelen meer bezat: en gij zult begrijpen dat onze moed was verlevendigd, en wij den raad van den kardinaal-legaat Pelagius toejuichten, om eindelijk tot de inneming der stad over te gaan.

‘Ik heb u reeds gezegd, dat de haven van Damiate door twee sterke torens werd verdedigd; daarenboven waren drie dikke ijzeren kettings van den eenen toren tot den anderen gespannen en sloten den ingang van den Nijl dus geheel voor de schepen af. En toch bood die haven den zekersten toegang tot de stad, daar de muren hoog en sterk waren. De Hollanders en Friesen, bekend als echte waterrotten, stelden voor, om drie koggeschepen van zware en scherpe ijzeren zagen aan den voorsteven te voorzien, en dan met volle zijlen tegen de kettings aan te varen, niet twijfelende of dezen zouden wel in stukken springen. Dit voorstel beviel den koning, en de schepen werden gereed gemaakt.

‘Intusschen had ook de vijand de aanstaande komst van den duitschen keizer vernomen en begreep voorzeker uit onze bedrijvigheid, dat hij weldra een vreeselijken strijd zou te leveren hebben tegen den machtigsten monarch van het Westen. Daarvoor terugdeinzende, zond de sultan van Caïro gezanten om den vrede te vragen, en deed de schoonste voorstellen zoowel als de voordeeligste beloften. Hij bood aan, het koningrijk en de stad Jerusalem aan de Franken terug te geven, en slechts Karak en Montreal tegen een jaarlijksche schatting voor zich te houden; tweemaal honderd-duizend denarissen zou hij uitbetalen om de gesloopte vestingwerken te herbouwen, en daarenboven alle gevangen Christenen in vrijheid laten.

‘Gij zult begrijpen, dat die voorstellen ons schoon in de ooren klonken, en dat velen, die de streken en ontrouw der ongeloovigen niet kenden, meenden ze te moeten aannemen. Maar de koning zoowel als de Tempeliers, de Johannieten en de Teutonische ridders, de legaat, de patriarch van Jerusalem, de bisschoppen en de gansche geestelijkheid oordeelden, dat het slechts een list was der Muzelmannen, om het leger der Christenen uit een te doen gaan en te verdeelen, om aldus zonder slag of stoot Damiate te redden en het reeds veroverde land te blijven bezetten. De gemoederen waren verdeeld; en wat de sultan misschien had bedoeld, gebeurde: - er ontstond tweespalt onder de kruisvaarders.

‘God had ons echter een wijzen raadsman geschonken in den pauselijken legaat Pelagius. Hij ging den koning van Jerusalem in zijn tent vinden en wees hem op de verdeeldheid, die door het voorstel des sultans onder de pelgrims was geboren, en op het gevaar dat daaruit noodzakelijk moest voortkomen.

‘Voorkom die ramp en bezweer het onweder eer het losbarst,’ was zijn raad.

‘Wat wilt gij dan?’ vroeg de koning.

‘Beveel op staanden voet alles in gereedheid te brengen tot het bespringen van de stad, die toch reeds uitgehongerd is en slechts een zwakken tegenstand zal kunnen bieden, en val nog dezen nacht den vijand op het lijf.’

‘Gij hebt gelijk,’ antwoordde de vorst: ‘alles geschiede gelijk gij gezegd hebt.’

‘'t Was den 4^en November. Wapendragers doorliepen oogenblikkelijk het kamp der kruisvaarders en beklommen de schepen, uitroepende:

‘In den naam des Heeren en der H. Maagd! wij gaan Damiate aanvallen; met de hulp van God zullen wij het innemen.’ En al de krijgslieden antwoordden: - ‘De wil des Heeren zij gezegend en volbracht!’ Ook de legaat doorliep de rijen der soldaten en voorspelde hun de zekere overwinning.

‘Al het belegeringstuig, de houten roltorens, rammen, muurbrekers en ladders stonden gereed; ieder soldaat had zijne wapens gescherpt en zijn plicht vernomen, terwijl ook op de drie koggen groote bedrijvigheid heerschte. Ik had de eer met mijn Haarlemsche boogschutters op het grootste schip geplaatst te worden, dat vooraan zou varen om de kettings te breken, en moest mij haasten om alles nog vóór den avond gereed te hebben. Immers ons werd de gewichtigste maar tevens de gevaarlijkste post toevertrouwd, en ik mocht dus niets verzuimen wat tot het welgelukken der onderneming kon bijdragen.

‘Kort na middernacht werd het teeken tot den aanval gegeven. 't Was onstuimig en stormachtig weder. In de diepste stilte trokken de strijders naar de hooge muren, en plantten hun torens, voorzien van wipbruggen, die zij op de vesten konden neêrlaten. De stormladders werden aangehaakt, en met de schilden boven hun hoofd, die een ondoordringbaar ijzeren dak vormden, klommen zij tegen de muren op. Middelerwijl waren onze ankers gelicht, en met volle zeilen, door den stormwind gezwollen, voeren wij, of liever renden wij op de ijzeren kettings aan. Ik stond met mijn Haarlemmers voor op de kogge, gehurkt onder de beukelaars en met de pijl op den boog. Geen sterveling, die een woord sprak; en daar heerschte een plechtige stilte op het oorlogschip, alsof men in aandachtig gebed op de knieën lag, in plaats van ten bloedigen strijd te vliegen. Eensklaps voelden wij een harden schok, die de meesten achterover wierp; maar de juichkreet, die van de kogge achter ons opging, was ons het teeken, dat de ketting verbroken en ons schip den Nijl ingevaren was. Een dichte regen van pijlen viel op ons neêr, maar gaf aan de tweede kogge gelegenheid, om ongemerkt den toren, die aan den hoek der stad gebouwd was, te naderen, en de wipbrug van haar houten toren te laten vallen. Toen volgde er een korte strijd; en terwijl wij met onze pijlen den vijand van de wallen terug dreven, sloegen de schepelingen der andere koggen, door den toren op de wallen gekomen, hen verder op de vlucht. In den vroegen morgen trokken wij, luide het Kyrie eleïson zingende, van de haven langs de wallen binnen de stad naar de zijde, waar het leger den aanval deed. En toen de kruisvaarders ons het Kyrie eleïson hoorden zingen, antwoordden zij daar buiten met het Gloria in Excelsis Deo, terwijl zij

[p. 119]

zegevierend langs twee verbrijzelde en verbrande poorten de stad introkken. Nu hief de legaat het Te Deum aan, en als een ratelende donder klom het danklied van het overwinnend leger naar omhoog.

‘Daar was geen vijand meer te achtervolgen; geen levende ziel was in de stad gebleven, die haar inwoners, tijdens het beleg, van zeventigduizend door pest en hongersnood tot drie-duizend had zien versmelten.

‘Zoo hebben wij dus, door de hulp des Heeren, op den 5^en November omstreeks elf uur Damiate ingenomen door onzen moed en beleid, zonder overgave, zonder grooten tegenstand, zonder plundering of slachting.’

‘En zoo heeft de heer van Valdegem zaliger in zijn stervensuur de overwinning mogen zien, die gij behaald hebt,’ sprak heer Heynrick; ‘want een kort oogenblik te voren blikte hij als in vervoering naar het altaar en dankte God luide voor de zegepraal der Christenen.’

Ida was getroffen, vooral ook door de herinnering aan haars vaders dood, en weende in stilte; 't waren tranen zoowel van vreugde en dankbaarheid als van droefheid en rouwe.

‘De weinige Muselmannen,’ hernam de heer van Popkensburg, ‘die ons levend in handen gevallen waren, behielden hun vrijheid, maar moesten de stad reinigen en zuiveren en de dooden begraven. Eenige dagen daarna trokken wij in processie de stad binnen; de legaat, bijgestaan door den patriarch van Jerusalem en de gansche geestelijkheid van Ptolomaïs, zong de Hoogmis, die in de groote moskee, nu veranderd in eene O.L. Vrouwekerk, werd opgedragen, en richtte daar een bisschoppelijken zetel op. Vervolgens werd de stad als een heerlijke bezitting den koning van Jerusalem toegewezen, en reikte men de verschillende belooningen aan de dapperen uit. Mijne Haarlemsche boogschutters, die zooveel tot de inneming der stad hadden bijgedragen, ontvingen twee metalen klokjes van zilverachtigen toon, die in de moskee hadden gehangen, en later van den Keizer ook het recht om een zwaard en een kruis in hun wapen te voeren.’

‘Maar gij verhaalt mij niets van uw eigen heldendaden,’ zeide de jonkvrouw. ‘En gij hebt in die gevaren nooit aan mij gedacht?’

‘Lieve Ida!’ was het antwoord: ‘als ik u gezegd heb, dat ik de eer had de aanvoerder der Haarlemmers te zijn, die het gewichtigste maar ook gevaarlijkste deel aan de overwinning hebben genomen; en als ik daarbij gevoegd heb, dat zij eene heerlijke belooning naar hunne goede stad hebben medegebracht, mag of behoef ik dan nog iets van mij zelven te herhalen?’

‘Neen! neen! heer van Popkensburg!’ verzekerde de rentmeester; ‘en als wij er nog aan konden twijfelen, dan heeft deze ochtend wel allen twijfel weggenomen, en uwe dapperheid aan onze geëerbiedigde jonkvrouw doen kennen.’

‘Daarvan komt de eer aan God toe,’ hernam de edelman; ‘want Hij heeft u door dien droom voor het gevaar gewaarschuwd, en u daardoor in staat gesteld u met zooveel beleid te verdedigen, terwijl Hij mij ook ter rechter ure deed aankomen om u te ontzetten.’

‘Gij hebt gelijk, heer!’ bevestigde de priester: ‘God is oneindig in zijne goedheid en liefde, en Hij verlaat nooit de zijnen, die op Hem vertrouwen.’

‘Maar nu moet ook de wapenspreuk van het huis van Valdegem veranderd worden,’ meende heer Simon. ‘Uit de vogelen zocht men oudtijds de toekomst te kennen: en nu heeft God zelf u door het droomen over een vogeltje gewaarschuwd voor het gevaar, dat u dreigde. Laat onze wapenspreuk, Ida! dus niet meer zijn: armis et telis, maar voortaan luiden: auspiciis et telis.’

Den volgenden dag werden heer Aelbrecht van Scoten, de friesche edelman Widdo en zijn wapenknecht naar Haarlem overgebracht en aan den graaf van Holland uitgeleverd, opdat deze over hen zou recht doen.

Eene maand later was Simon van Popkensburg met Ida gehuwd, en gehuldigd als de nieuwe heer van Valdegem.

XI.

Waarde lezer of lezeres! als gij nu van Velzen langs Driehuizen naar Zandpoort wandelt, of op den straatweg de zandlaan naast Roozenbeeck inslaat, dan komt gij voorbij ‘Auspiciis et telis,’ en kunt het groote wapen nog boven den ingang van het huis gebeiteld zien, terwijl de grafsteen van heer Heynrick nog ter westerzijde van het huis ligt.

Dicht bij Schoten staat op een stuk land een oude blauwe steen, waar men zegt dat de verslagenen van den heer van Scoten zijn begraven.

Het stamhuis van heer Simon van Popkensburg heb ik meermalen bezocht, een klein vriendelijk kasteel met vier ronde torens. Het stond te Sint Laurens op Walcheren, en is, meen ik, eerst voor een paar jaar jammerlijk gesloopt.

En zijt ge op een avond in het vriendelijke en schoone Haarlem, dan zult gij van negen uur tot half tien twee klokjes hooren luiden, wier zilverklank over de gansche stad heenruischt. En als ge weten wilt wat dat beduidt, vraag het slechts aan den kleinsten jongen, dien gij tegen komt, en hij zal u antwoorden met een gelaat, waarop zijne verwondering over uwe onkunde te lezen staat: ‘dat zijn de Damiaten!’