De Belgische Illustratie. Jaargang 3

Auspiciis et telis.
Legende door J.J. van der Horst Pr.
(Vervolg.)

VI.

Vijf maanden rouw hadden de eerste droefheid allengs in eene zachte berusting doen overgaan; en moest Ida het huiselijk verkeer met haren lieven vader derven, zij onderhield zich toch meermalen op den dag met hem, wanneer zij voor hem bad en hare goede werken voor de zalige rust zijner ziel den hemel opdroeg. Den tijd, dien zij vroeger den dierbaren kranke met zooveel liefde opofferde, besteedde zij voortaan om de armen en de zieken in den omtrek te bezoeken, te helpen en te verzorgen; en zij deed dat met zooveel eenvoudige en nederige liefde, dat zij het vertrouwen van allen, aan wie zij weldeed, won en hunne harten voor deugd en godsdienst opende. En als eene erkentelijke ziel zich dankend voor haar uitstortte, dan wees zij alle verdiensten van haar weldoen af, en verzekerde dat zij niets anders deed, dan hetgeen de heer van Valdegem haar voor zijnen dood had bevolen, en dat dus een gebed voor hare ouders de eenige belooning moest zijn, die zij vragen mocht.

Heer Heynrick had het bestuur van het kasteel op zich genomen en omgaf Ida met teedere zorg en vaderlijke hartelijkheid; terwijl de rentmeester Roelof met schroomvallige nauwkeurigheid de bezittingen zijns overleden meesters bleef beheeren.

Op een Schoonen April-dag van 1220 was Ida het bosch naar den duinkant ingegaan, vergezeld van eene dienstmaagd, die den korf met levensmiddelen en kleedingstukken droeg, en hield eindelijk stil aan de hut van Jorissen, een armen houthakker, wiens vrouw langen tijd ernstig ziek was geweest De kinderen huppelden haar te gemoet en kusten hare hand, tevens met begeerige blikken naar den korf ziende, die hun menige versnapering reeds had uitgeleverd. Vrouw Jorissen was merkelijk in beterschap toegenomen en zat voor het eerst aan het smalle

[p. 100]

DE H. FRANCISCUS PREDIKENDE VOOR DE VOGELEN.

[p. 101]

REIZIGERS EN ROOVERS AAN DE HERBERG.

[p. 102]

kruisvenster, om zich in de nieuwe lentezon te koesteren. De jonkvrouw vatte haar blijde bij de hand, schoof een bankje aan, en zat vertrouwelijk bij haar neêr, terwijl de dienstmaagd den korf uitpakte en de kinderen jubelend met volle handen naar buiten zond.

‘Dat zal u deugd doen en spoedig sterker maken, moeder Jorissen,’ sprak Ida.

‘Ja, lieve jonkvrouw!’ was het antwoord; ‘en God zal er u voor loonen.’

‘Gij moet, als ge weêr ter kerke gaat, maar eens spoedig bij mij komen, dan zullen wij eens spreken over wat nieuwe kleederen voor de kinderen.’

De tranen welden der zwakke vrouw in de oogen bij zooveel goedheid van het adellijk meisje. Na eene korte wijle zeide zij op innigen toon:

‘Ik ben toch blijde, dat gij gekomen zijt, want ik heb van nacht voor het eerst eens goed geslapen.’

‘Dat is een gunstig teeken,’ verzekerde de maagd.

‘Ja, maar dat bedoel ik niet,’ hernam vrouw Jorissen. ‘Ik heb zoo'n vreemden droom gehad, dat ik er geheel van in de war ben.’

‘Was het dan zoo akelig?’ vroeg Ida.

‘Dat kan ik juist niet zeggen, mejonkvrouw! Maar ik weet het niet, 't is net of hij iets beduiden zal, en dat ik hem u vertellen moet.’

‘Dan hebt ge zeker over mij gedroomd,’ zeide de maagd lachend.

‘Ook niet,’ hernam de zieke moeder. ‘Maar ik weet het zelf niet. Ik heb hem dezen morgen ook aan heer Heynrick verteld, toen de eerwaarde mij bezoeken kwam.’

‘En wat zeide onze brave kapelaan?’

‘Hij streek eenige malen langs zijn baard, bleef een poos zwijgend voor zich zien, en zeide eindelijk, dat wij maar veel moeten bidden en op God vertrouwen, en dat O.L. Vrouw ons wel zal beschermen.’

‘Gij maakt mij waarlijk nieuwsgierig,’ sprak Ida en schoof haar zitbankje wat naderbij. ‘Mag ik uw droom ook eens hooren?’

‘'t Is of een geheime stem mij influistert, dat ik hem juist u vertellen moet,’ verklaarde de zieke en begon in groote eenvoudigheid:

‘Gij kent immers Toco, dat lieve witte duifje, dat ik opgevoed heb, en dat mij overal navliegt, en uit mijne hand komt eten en drinken? Nu droomde ik, dat ik op het grasveld voor de hut op de zodenbank zat, en dat het lieve diertje op den grond liep en speelde, al kirrende en wuivende met zijn breeden staart. Maar op eens, hoe zij daar kwam weet ik niet, was er nog eene andere duif bij, zoo fraai als ik nog nooit gezien heb. 't Was een monnikskapje, dat met mijn Toco speelde en dartelde; en zij waren zoo verheugd en blijde met elkander, en fladderden zoo vreugdevol over het groene gras, dat ik er mijn oogen niet van kon afwenden. Maar op eens was dat monnikskapje veranderd in een grooten roofvogel met een langen snavel en vlerken zoo rood als bloed; en hij viel op mijn arm duifje aan, plukte en schudde het vreeselijk, als om het te vermoorden. Ik vloog op en gilde van angst, en ik werd woedend toen ik den ruwen heer van Scoten - hoe hij daar zoo eensklaps bij kwam begrijp ik niet - er om zag lachen. 't Is zonde dat ik het durf te herhalen: doch mij dunkt, ik had hem wel kunnen vermoorden! Hoe ik er aan kwam, 't is mij alles even onduidelijk; maar ik had een boog in de hand, en richtte - ofschoon ik nooit geschoten heb - den pijl zoo juist, dat ik het bloeddorstig dier doorboorde, en mijn lieve Toco volstrekt niet deerde. Het dier vloog naar mij toe en liefkoosde mij, terwijl ik het weenend aan mijn hart drukte. Schreiend werd ik wakker.....’

‘En de heer van Scoten, op wien gij zoo fel gebeten waart, waar bleef die?’ vroeg de maagd.

‘Dat weet ik niet, jonkvrouw! die was er niet meer’, antwoordde vrouw Jorissen.

‘Dat is wel een wonderlijke droom; maar, ziel! ik begrijp niet dat gij daarom eenige ongerustheid moet hebben. Uw Toco zie ik daar buiten rondfladderen; waarvoor zoudt gij dan angst hebben? Roofvogels zijn er immers altijd geweest, en hebben uw duifje toch altijd ongemoeid gelaten?’

‘Daarover maak ik mij ook niet beangst,’ zeide de goede vrouw, ‘als u maar geen gevaar dreigt of een ongeluk overkome!’

Hartelijk begon Ida te lachen en drukte haar de hand, zeggende:

‘Maar, goede moeder! ik ben toch uw Toco niet?’

‘Dat weet ik wel, jonkvrouw!’ antwoordde de zieke, die haar tranen niet kon wederhouden: ‘maar 't is toch vreemd, dat ik, wakker wordende, het eerst aan u dacht. Gij zijt zoo engelachtig goed voor ons allen; en als u een ongeluk overkwam zou ik het besterven.....’

‘Kom, kom, wij zullen maar bidden en op God vertrouwen, zooals heer Heynrick gezegd heeft,’ hernam de maagd.

‘En dan die booze heer van Scoten!’

‘De heer van Scoten is niet zoo slecht als men wel verhaalt,’ verschoonde Ida. ‘En daarenboven die komt nooit bij ons, en ik ken hem nauwelijks.’

‘Ik zal de kinderen voor u een Vader-ons laten bidden,’ sprak de vrouw, toen haar edele bezoekster opstond om te vertrekken, ‘en O.L. Vrouw zal u beschermen!’

‘Dat zal zij,’ zeide de jonkvrouw, ‘en u een spoedig herstel geven. Denk er aan dat gij dan spoedig bij mij komt.’

En zij verliet de hut en keerde door het bosch huiswaarts, toch altijd, ondanks zich zelve, aan den droom van vrouw Jorissen denkende, en zich telkens de vraag herhalende, hoe de heer van Scoten daar zoo in voorkwam.

Des avonds aan den disch sprak zij er heer Heynrick over en vroeg zijne meening. Doch de eerwaarde kapelaan herhaalde wat hij in de houthakkershut had gedaan; hij streek zich langs den baard en bleef eene wijle in diep gepeins verzonken, maar sprak toch eindelijk:

‘Wij moeten waken en bidden, Ida! vooral nu God ons misschien door die arme en eenvoudige vrouw een wenk heeft gegeven. Maar wees zonder vreeze, en vergeet dien droom: wij zullen op God vertrouwen en op de voorbede van onze lieve Vrouwe, zijne heilige moeder. En bovendien uwe zalige ouders zijn immers daarboven ook wakende over hun kind voor den troon van den almachtigen God.’......

VII.

Een week later in het vallen van den avond kwam de oude kamerdienaar zijne meesteres twee pelgrims aandienen, die tijding uit Palestina brachten. Ida haastte zich naar de kleine zale, waar de vreemdelingen wachtten, en viel met heilige drift op de knieën om den zegen te vragen en het eerwaardig pelgrimskleed te kussen. Doch de nederige man hief haar van den grond en sprak:

‘Verschoon ons, edele vrouwe! maar wij behooren niet tot de priesterschap; wij zijn slechts leeken en hebben het leger der kruisvaarders naar het heilig land gevolgd, om het ten dienste te zijn.’

Ida heette hun welkom, deed zetels geven bij den grooten schoorsteen, waarin een breed houtvuur knappend lag te branden, en gebood wijn en vleesch den gasten voor te zetten.

‘Verschoon ons nogmaals,’ sprak dezelfde pelgrim weder: ‘maar wij zijn door eene gelofte gebonden, en mogen van uw aanbod geen gebruik maken; een weinig melk met wat brood is alles wat wij aannemen.’

De maagd zag met eerbied op naar de mannen, die zooveel verstorvenheid aan zooveel geloofsijver paarden, en wenschtte zich zelve geluk, dat zij hun een gastvrij verblijf mocht verleenen. Brood en melk waren spoedig voorgediend, en heer Heynrick kwam binnen om de godvruchtige vreemdelingen te groeten, en nieuws uit Palestina te vernemen.

Daar moest zeker iets buitengewoons in het binnenste van heer Heynrick omgaan, toen hij tegenover de pelgrims was gezeten, want zwijgend, met gefronsd voorhoofd en starre blikken zat hij hen aan te staren en was onrustig; doodsbleek was zijne gelaatskleur en zijne lippen beefden zichtbaar. Hij zag toch niets dan twee pelgrims voor zich, die een sober maal nuttigden. Een grove bruine pij hing tot op de voeten hun om het lijf, en was door een lang koord om het middel vastgebonden, terwijl een wit kruis hun op de linker-borst prijkte; de lange pelgrimsstaf met de waterkruik stond in den hoek der zale gezet, alsook de breedgerande hoed waarop sint jacobsschelpen waren vastgehecht. Die de oudste scheen was een groote, forsch gespierde man met breede schouders en een grof aangezicht, meerendeels echter bedekt door een schoonen zwaren baard. Zijne stem was wel wat ruw en hard, maar de woorden die hij sprak waren zoet en vol godsvrucht. Misschien viel het heer Heynrick op, dat zijn oog iets gluipends had en alles verslond wat onder zijn bereik kwam: maar als men zulke gevaarlijke reizen heeft gemaakt tusschen Grieken en Turken, die niets kennen dan verraad, dan moet men immers wel de voorzichtigheid der slang voegen bij de eenvoudigheid der duif? De andere pelgrim had ook een grof en sterk gebruind gelaat met rossigen baard, maar was kleiner en bedeesder; hij sprak dan ook weinig.

‘En gij brengt mij tijding uit Palestina?’ vroeg Ida, toen haar gasten genoeg verzadigd waren.

‘Ja, edele vrouwe! Heer Simon van Popkensburg heeft ons den last opgedragen u zijne groeten en eerbiedenissen over te brengen.’

‘Gij zijt geen Hollander,’ viel hier eensklaps de slotkapelaan in: ‘dat veraadt uwe spraak.’

‘Eerwaarde vader! ik ben in mijne jeugd in Friesland opgevoed. Maar ofschoon ik bijna twintig jaren dat land verlaten heb, de spraak blijft mij nog altijd eigen.’

‘En heer Simon vaart altijd wel?’ vroeg de maagd weder.

‘Hij is volmaakt gezond en tevreden; maar vooral, hij is een uitstekend held, de roem van het leger der kruisvaarders. Hij heeft mij gezegd, dat hij uwe hand wilde verdienen met het bloed der ongeloovigen.’

Ida bloosde, maar heer Heynrick antwoordde terstond op vasten toon:

‘Dat heeft hij u nooit gezegd, broeder! die taal zou een kruisvaarder onwaardig zijn.’

‘Verschoon mij, eerwaarde vader! dat ik mij misschien niet goed heb uitgedrukt: de taal der edele ridderschap is mij ook vreemd. Maar hij wil toch niet naar Holland wederkeeren voor hij eene schitterende overwinning op de Saraceenen heeft helpen bevechten.’

‘En gij zegt dat hij een uitstekend held is?’ vroeg de maagd nog eens. ‘En hij is niet gewond?’

‘Edele vrouw, het is of O.L. Vrouw hem altijd en overal beschermt, want niets kan hem deeren; in het heetste van het gevecht en op het gevaarlijkste van den strijd is de heer van Popkensburg altijd te vinden, alles verslaande, alles vernielende wat hem in den weg komt, en zijn

[p. 103]

soldaten altijd het eerst naar de overwinning heênleidende. Maar ik zie het; mijne woorden bedroeven u, want gij stort tranen; ik zal dus eindigen.’

‘Neen, neen! godvruchtige vader,’ riep Ida uit: ‘verhaal mij verder: hebben de Kruisvaarders ook niet veel te lijden en vaak aan alles gebrek?’

‘God, mijne dochter, zorgt op wondervolle wijze voor het christenleger.’

‘En hebben ze reeds veel overwinningen behaald, en zijn zij reeds in Jerusalem?’ vroeg zij weder.

‘Wij zijn er getuigen van geweest dat zij vier steden hebben veroverd, en nu komen wij rechtstreeks van Jerusalem, waaruit de ongeloovigen zijn verdreven en de christenen uitrusten van den strijd.’

‘En welke steden zijn weder in onze macht?’ vroeg de priester.

De eenvoudige pelgrim wist zich die namen niet te herinneren en riep het geheugen van zijn tochtgenoot te hulp; maar ook deze kon die vreemde namen niet onthouden. Heer Heynrick vroeg nog naar eenige bijzonderheden van Jerusalem, en kon moeilijk zijne onrust bedwingen, als hij op al zijne vragen een onvoldoend antwoord van de arme pelgrims ontving. Hij scheen dien avond buitengewoon ongeduldig te zijn, want hij stond weldra op en verliet wrevelig het vertrek, 't Was of de oudste pelgrim toen meer op zijn gemak kwam, want hij begon aanstonds aan Ida te verhalen:

Toen de heer van Popkensburg vernomen had, dat wij naar Holland gingen wederkeeren, liet hij mij ontbieden, en droeg mij op naar de edele vrouw van Valdegem te gaan. ‘“Zeg aan mijne Ida”’ - zoo drukte hij mij op het harte - ‘“dat zij onophoudelijk in mijne gedachten leeft, en dat ik op hare gebeden reken in de gevaren, die mij omringen. Weldra hoop ik weder te keeren en de lauweren mijner overwinningen aan hare voeten neder te leggen. Verzeker haar van mijne trouw en liefde, die standvastig zijn tot in den dood.”’.....

De jonkvrouw hoorde dat gaarne zeggen, en stortte stille tranen van aandoening en dankbaarheid.

‘Wij zijn nog met een boodschap belast naar het kasteel van Egmond. Ik meen dat wij dan nog meer noordwaarts moeten trekken tot nabij Alkmaar?’

‘Ja, eerwaarde vader!’ antwoordde Ida: ‘maar gij blijft dezen nacht bij ons uitrusten, om morgen uw verderen tocht te hernemen.’

Hier kwam heer Heynrick het vertrek weder binnen, vergezeld van den braven rentmeester Roelof, die de pelgrims nog niet gezien had, en zeer zeker nieuwsgierig moest zijn naar tijding uit het heilig Land.

‘Roelof!’ sprak de jonkvrouw na de eerste kennismaking: ‘gij zult de goedheid wel hebben onzen gasten een gemakkelijk nachtverblijf te doen gereed maken?’

‘Ik heb reeds voor twee kamers gezorgd,’ sprak de rentmeester, maar op een toon zoo onvriendelijk en hard, dat Ida onwillekeurig naar hem opzag. Zulk eene oneerbiedigheid toch was zij niet gewoon.

‘Verschoon mij, edele vrouwe!’ begon de pelgrim weder: ‘wij zijn altijd gewoon te zamen te zijn: veroorloof ons op eene zelfde kamer den nacht door te brengen.’

‘Dat kan niet, vriend!’ verzekerde Roelof, ‘wij zijn gewoon iederen gast een eigen slaapvertrek te geven.’

‘Ik bid u, heer!’ smeekte de godvruchtige broeder: ‘vergun ons hierop eene uitzondering te maken. Wij hebben nog gezamelijk eenige gebeden te lezen en het lijden des Heeren te overdenken. Als wij maar een stroozak van u mogen.’.....

‘Wat stroozak?’ snauwde de rentmeester. ‘Gij kunt wel ieder voor u zelven alleen bidden en overwegen; en niemand zal u beletten op den harden vloer te gaan liggen.’

't Was vreemd, maar de onrust van heer Heynrick scheen die van Roelof te hebben opgewekt. De rentmeester bleef doof voor het verzoek der pelgrims, en werd bijgestaan door den geestelijke, die zelfs meende dat het aan de waardigheid van het huis Valdegem niet paste zulk eene bekrompene gastvrijheid te verleenen. Eindelijk moest de goede Ida den vromen kruisvaarders te hulp komen, en gaf te kennen dat het haar verlangen was eene groote kamer voor beiden gereed te maken. Nu zweeg de rentmeester en verliet de zaal om het bevel zijner meesteres te volvoeren. Het gesprek wilde niet meer vlotten; en hoe nieuwsgierig de edelvrouw ook was naar alles wat den kruistocht in Palestina betrof, zij durfde bijna geen vraag meer uit te brengen, niet wetende aan wien zij de schuld moest geven van de ongewone stroefheid, die haar huisgenooten deden blijken. Heer Heynrick zat zwijgend voor zich te kijken, terwijl de pelgrims met nieuwsgierige blikken de zaal doorschouwden. 't Was dus een gewenschte uitkomst, dat de rentmeester eindelijk weder binnentrad met de boodschap, dat de slaapkamer voor de gasten gereed was.

Toen de twee eerwaarde broeders van Ida hadden oorlof genomen, vroegen zij aan Roelof, die hen zou geleiden, te mogen weten waar de kapel was, om in den vroegen morgen, wanneer zij gingen bidden, niet noodig te hebben iemand van het gezin te wekken. Nog wenschten zij den weg te kennen naar de slotpoort; immers zij waren gewoon hunne overweging al wandelende in den hof bij het opgaan der zon te doen. De rentmeester toonde zich bereid hun beide wegen aan te wijzen, en zeide, dat zij slechts den portier, die in het torenkamertje van de poort woonde, hadden te wekken, om oogenblikkelijk te worden uitgelaten.

In den breeden gang van het kasteel zagen de vreedzame pelgrims tot hunne verbazing twee gewapende speerknechten op en neder wandelen en hen overal volgen; en toen zij daarover hunne verwondering te kennen gaven, onderrichtte hen de rentmeester lachend, dat het eene oude wet was in het huis Valdegem, om, wanneer er gasten op het kasteel verbleven, deze twee oudgedienden als eerewacht den vreemdelingen toe te voegen. De oudste der pelgrims dankte zeer voor die eer, welke echter aan arme bedevaartgangers niet paste, en verzocht de soldaten van dien dienst te ontslaan. Roelof voldeed ook aan dit verzoek en beval den speermannen in te rukken.

‘De kamer, die ik u heb bereid,’ sprak de rentmeester op vriendelijken toon, alsof hij zijne vroegere onbeleefdheid wilde herstellen, ligt stil en eenzaam, zoodat gij dus ongestoord uwe godvruchtige oefeningen kunt houden. In het midden van den gang ligt de kapel, en gij hebt slechts dien hoek om te slaan en de trap af te klimmen om aan de hoofddeur te geraken’. Hij wenschte hun een rustigen nacht, en de pelgrims baden hem Gods zegen toe......

Nauwelijks was de deur gesloten en de rentmeester met harden stap den gang verder ingegaan, of de grootste der pelgrims wierp zich op een bank en legde zijn valschen baard af, zeggende:

‘De duivel hale mij! maar wij spelen gevaarlijk spel. De kerels hebben achterdocht.’

‘Ja, heer!’ antwoordde de ander: ‘die paap vooral schijnt ons niet te vertrouwen.’

‘Bah! ik stik onder die monnikspij!’ riep de eerste weder uit, het koord lostrekkende en het grove kleed uitwerpende.

En nu stond daar een groote, grove krijgsman, met een ijzeren maliën-kolder aan, en met een dagge en twee dolken gewapend; ook de andere was weldra in een soldaat, met een paar kruismessen in den gordel, veranderd, 't Was de friesche ridder Widdo met zijn wapenknecht en trouwen handlanger Cnillis.

‘Wie had er ook op gerekend, dat zoo'n vervloekte paap mij vragen zou doen over het heilig Land, waarvan ik niets weet?’ bromde de slechtaard.

‘Zijt gij dan nu bevreesd, heer Widdo?’ vroeg de knecht en haalde een lederen zak met brandewijn voor den dag.

‘Voor den Satan, neen!’ brulde Widdo; ‘maar geef op van dien drank.’

‘Het zijn slechts oude en afgeleefde schelmen hier in huis,’ verzekerde de ander, ‘en ik worg ze met ééne hand!’

‘Stil, bedaar, of alles is verloren..... Drink niet te veel, dronkaard, of ik sla u de hersens in;’

‘Geen nood, heer!’ verzekerde Cnillis, ‘want die dronk geeft mij moed en kracht.’

‘Nauwkeurig dus opgepast!’ sprak de Fries. Van nacht tegen half twee zullen onze twintig mannen, die nu bij heer Aelbrecht van Scoten verscholen zijn, voor de slotpoort staan, en met een lang gefluit van hunne aankomst kennis geven. Dan dalen wij terstond in stilte de trap af en overvallen den portier; gij wringt hem de keel toe en zorgt dat hij niet schreeuwen kan, al zoudt ge hem ook moeten worgen; terwijl ik hem de sleutels ontneem en het volk de poort inlaat. Fakkels zullen zij bij zich hebben; wij stormen naar boven, en op ons alarm zullen de oude schelmen spoedig uit hunne cellen opdagen. Ieder pakt er een en maakt hem weerloos, terwijl dringen wij het slaapvertrek der jonkvrouw in en lichten haar op. Buiten zullen de paarden gezadeld staan, en wij vluchten terstond met onze prooi. Eenmaal in mijne macht, zal de trotsche Ida wel moeten eindigen met mij tot haren gemaal en heer van Valdegem aan te nemen.’....

‘Heer!’ zeide de wapenknecht: ‘de torenklok slaat negen uur: laat ons een paar uur slapen gaan, want daar wacht ons nog een lange nacht.’ Hij zette nog eens den brandewijn voor den mond en nam een lange teug, waarop hij zich gekleed op het bed wierp.

De ridder zette het kruisvenster open en legde zich insgelijks ter ruste.

(Wordt vervolgd.)