Het Belfort. Jaargang 11

[p. 43]

De taalgrens.

La Frontière Linguistique en Belgique et dans le nord de la France, par Godefroid Kurth, professeur à l'Université de Liège. Ouvrage couronné par l'Académie Royale de Belgique, tome I. - Bruxelles, société belge de librairie, rue Treurenberg, 16, 1896 (Prijs 6 fr.)

Al wie in de taalwetenschap, de namenkunde en de volkenkunde van ons land, in de zoo boeiende vakken van geschiedenis en oudheden belang stelt, zal met een onuitsprekelijk genoegen het nieuwe werk van G. Kurth in handen nemen.

't Is niet zonder arbeid, zonder kennis van de minste geschiedkundige bijzonderheden, zonder de verduldige opsporing van allerlei kleinigheden dat de gemoedelijke kunstenaar zijne grootsche en geestdriftige tafereelen van de beschaving in het westen en de tijden van Clovis heeft ontworpen en geborsteld.

Verbeeldt u dat hij van in Fransch Vlaanderen tot aan de Duitsche grenzen, tot in den versten wijk van 't nederigste dorpken heeft opgespoord, waar men Dietsch, waar men Romaansch, waar men Duitsch spreekt.

Dat alles is van belang voor de ware geleerden

En verbeeldt u ook dat hij uit de hedendaagsche spreektaal en uit oude handvesten poogt te achterhalen, op al de dorpen langs de taalgrens, hoe een wegel heet of een put of een stuk land of eene hofstede.

[p. 44]

Sommigen heeten dat armzalige liefhebberij die tot niets leidt...

Maar bij mannen als Kurth is 't eene wetenschappelijke liefhebberij en uit al die bijzonderheden zamelen zij hunnen wetenschappelijken voorraad op en komen zij tot verrassende geschiedkundige uitslagen.

In een woord gezegd: het nieuw boek van M. Kurth is een schat, een vade-mecum voor de namenkunde; 't is een werk van groot gewicht voor de vaderlandsche geschiedenis.

Wij bevelen gaarne werken aan die nieuwe banen openen en licht verspreiden te midden de duisternissen.

't Is dus voor M. Kurth geene verlorene moeite, bijzonderlijk uit de namenkunde, de taalgrens in 't heden en 't verleden op te sporen, zooals hij in de twee eerste deelen van zijnen bekroonden arbeid gedaan heeft, want hetgene er uit vloeit is zeer belangwekkend om vernemen.

Laat ons daar een woord af zeggen om den lezer de waarde van dit boek te doen kennen.

Het eerste dat er uit vloeit, 't is dat gansch het noordelijk deel van Gallie tot aan den Rhijn door keltische bevolkingen bewoond was.

Hunne taal weêrklinkt heden nog in den naam van een groot getal waterloopen dezer streek en men vindt ze hier en daar in de plaatsnamen verscholen van Lugdunum en Noviomagus in 't noorden tot Gessoriacus, Camaracum, Orolaunum en Epternacum in 't zuiden.

Daarop volgt de Roomsche overheersching. Op de voetstappen der keurbenden, welke de heirbanen leggen waarlangs de beschaving met het gezag van

[p. 45]

Roomen binnendringt, wordt het latijn ras verspreid. De hooge standen spreken latijn. Belgenland staat op uit de barbaarschheid. De groote eigenaars maken overal fundi aan dewelke zij hunnen name overlaten, met eenen keltischen uitgang. Een oogslag op de kaart vertoont ons de taal der meesters van de wereld, op de boorden van den Rhijn van aan Trajectum ad Rhenum (Utrecht) tot aan Colonia Agrippina (Keulen) en van daar tot aan Confluentes (Coblenz).

De oordnamenkunde leert ons dat de Roomsche volkszettingen veel talrijker waren in 't zuiden dan in 't noorden van ons land en de oudheidkunde komt die getuigenis bevestigen. De groote heirbaan van Bavay naar Keulen sneed ons land in twee deelen en de moerassen van Vlaanderen en de woeste vlakten van de Kempen waren om zeggens onbewoond.

G. Kurth toont ons hoe de Franken bij hunnen inval, in diezelfde verlatene streken hunne woonsteden hebben gevestigd. De geschiedenis blijft eenigszins stom, maar de oordnamenkunde neemt hier het woord om de leemte der geschiedkundige bescheeden in te vullen en de plaatsnamen vertoonen ons stap voor stap den weg welken de bezitnemende Frankische volksstammen op den Dietschen bodem gevolgd hebben. Neemt dat ze vertrokken zijn van een oord tusschen Brabant en Taxandria gelegen, waar G. Wendelin het heim der salische wet had gevestigd. Daar vinden wij de benamingen, die wij als zuivere Salische oordnamen mogen aanschouwen; van daar strekken zij uit naar het zuiden, waar zij de heirbaan van Bavay naar Maastricht niet overschrijden; naar het oosten, waar zij door de Limburgsche moerassen, nu nog zichtbaar te Genk tegengehouden worden; naar het westen, waar ze uitgebreide streken verwachten en waar het Salisch volk in groote menigte naartoe is getrokken.

Ziet eerst Oost-Vlaanderen; 't is doorzaaid van zuiver Frankische namen in-inghem; ziet hoe die

[p. 46]

namen het dichte woud, de groote Carbonaria laten liggen, langs de Leie voortzetten lijk de benden van een leger in optocht, de onbewoonbare kusten der zee niet naderen, verder over de Leie trekken en de streek tusschen de Leie, de Canche en de zee bezetten.

Ze bakenen ons aldus de grenzen van het Frankisch land af en bewijzen dat de Franken wel nog andere gewesten aan hun gezag zullen onderwerpen, maar in die streken hunne zate niet hebben verkozen.

Men mag zeggen dat het Frankisch land de Leie en de Carbonaria voor zuidelijke grenzen heeft.

Hoe komt het dat er velen geen duidelijk denkbeeld van die zaken hebben?

Men moet een onderscheid maken tusschen de overwinning van een land, gevolgd van de bezetting der streek door de overwinnaars, en eene staatkundige overwinning waardoor eene streek enkel aan 't gezag van den koning onderworpen wordt.

Dit onderscheid doet ons bescheed over het rijk der Franken en de oordnamenkunde alleen kan het vraagstuk oplossen.

Waar de oordnamen in groot getal van Germaanschen, van Frankischen oorsprong zijn, mag men zeggen dat de Franken daar hunne stamzaten hebben gevestigd en den bodem onder elkander hebben verdeeld.

Waar de namen ten grooten deele van Romaanschen oorsprong zijn, mag men verzekeren dat de Franken daar in groot getal hunne woonhallen niet hebben gebouwd, noch den grond onder elkander verdeeld.

Tusschen die beide gewesten ligt er eene streek, waar de oordnamen ten deele Germaansch, ten deele Romaansch zijn; daar zaten de beide rassen met elkander versneden; die streek vertoont de uiterste palen van het Frankisch vaderland, van het stamland onzer voorouders.

De navorschingen van den grooten geschied-

[p. 47]

schrijver zijn dus uiterst belangwekkend; zijn werk is van groot gewicht.

De taalgrens is nagenoeg de zuidelijke van het land der Franken; de uitkomsten van de taalkunde, van de namenkunde, steentje voor steentje bijeengebracht, staven die bevestiging op onwederlegbare wijze.

J. Claerhout.