Het Belfort. Jaargang 9

[p. 59]

De keure van Hazebroek van 1336,

met Aanteekeningen en Glossarium, door Edw. Gailliard, Onder-archivaris van den Staat te Brugge, Werkend lid der Kon. Vlaamsche Academie, enz. Gent, A. Siffer, 1894. Eerste deel. Prijs: fr. 5,00.

Het voortrekkelijke werk, waarvan men hierboven den titel leest, is stellig eene der degelijkste in de reeks uitgaven waarop de Koninklijke Vlaamsche Academie terecht mag fier zijn. Ten behoeve van hen die in de gelegenheid zijn geweest schrijvers Glossaire flamand de l'Inventaire des Archives de Bruges (Bruges, 1879-82) te doorbladeren of enkel te raadplegen ware het voldoende, om den lof van deze nieuwe uitgave uit te spreken, mede te deelen dat hetzelfde stelsel van rijkelijk gedocumenteerde woordverklaring, doch op veel breederen voet, ook ditmaal wordt toegepast. Daar wij ongelukkiglijk niet mogen verwachten dat alle lezers van het Belfort in dat geval verkeeren, zijn wij wel verplicht eenigszins breedvoeriger te werk te gaan.

Het werk vangt aan met 24 bladzijden Voorbericht, over het stadje Hazebroek zelf, over zijne oude keure, over het gebrekkige der vertaling welke ‘d'heer Joseph Cleenewerck, tegenwoordigen Maire van de stad van Hazebrouck, in 't jaer 1819’ er van vervaardigde, enz. enz., en voornamelijk over de wijze hoe de uitgever er in 1888 door den heer Ignaas de Coussemaker toe gebracht werd zijne grondige studie over de Hazebroeksche keure te leveren.

In dit eerste deel worden enkel de vijftig eerste artikels behandeld. De Keure zelf bevat er driemaal zooveel. Op den titel belooft ons de uitgever een Glossarium, terwijl hij in zijn Voorbericht ons nog de mededeeling belooft, bij wijze van Aanhang, ‘terwille van hunne eigenaardigheid’, van een paar latere Hazebroeksche keuren (1613 en 1712), en van het ‘Règlement de police de la ville et territoire d'Hazebrouck’ van 14 Brumaire an X (5 November 1801). Wat de uitgestrektheid van het volledige werk betreft mogen we ons dus verwachten aan ten minste viermaal zooveel als ons in dit

[p. 60]

eerste deel gebracht wordt. En dit eerste deel beslaat niet minder dan 410 bladzijden, zonder het voorbericht.

In gothieke letter laat hij eerst, met de meeste nauwkeurigheid en de grootste getrouwheid, den tekst van elk artikel afdrukken. Daarop, tusschen haakjes en in liggende letter, volgt de omschrijving in duidelijk hedendaagsch Nederlandsch. En nu eerst komt de uitvoerige woord- en zaakverklaring. ‘Ons eigenlijk doel, zegt het Voorbericht, is enkel en alleen de Keure van Hazebroek over te drukken en ze uit een taal- en geschiedkundig oogpunt te beschouwen. Daarom hebben wij in de eerste plaats getracht van de 150 artikelen der Keure eene nauwkeurige omschrijving in het Nederlandsch te geven. Verder hebben wij de bijzonderste en meest belangrijke dier artikelen meer omstandig bestudeerd en die, waar de gelegenheid zich voordeed of de verklaring zulks vergde, vergeleken met soortgelijke schikkingen uit andere keuren en verordeningen. Alzoo hopen wij, dat ons werk niet zonder nut zal zijn voor de kennis van het oude recht en van menige plaatselijke gebruiken in Vlaanderen.’

Op deze laatste zinsnede willen wij steunen.

In deze dagen van economische verwarring, waar zoovele oogen angstig de duisternis van het verleden pogen te doorpeilen, in de hoop dat de maatregelen welke toen vrede konden stichten ook thans zullen rust brengen, zal niemand het werk van den heer Gailliard zonder levendige belangstelling ter hand nemen. Enkele besprekingen, zooals die over maerct (van Hasebrouc), om te bewijzen dat maerct = marke = stad, en het onderscheid te bepalen tusschen maerct, steide en poort (bl. 1-18); ofwel zooals de zaakrijke uitweiding over gelte en de dubbele beteekenis van dit woord (bl. 217-224, nota); enz., zullen natuurlijk bij voorkeur den taalkundige belang inboezemen. Doch waar, naar aanleiding van de artikels over den wijnhandel, de eigenaardige regeling van den wijnhandel te Hazebroek vergeleken wordt met de overeenkomstige schikkingen in de meest afgelegene plaatsen van de Nederlanden, van Frankrijk en zelfs van Duitschland; of wanneer, zooals bij het bespreken der regeling van de bakkersnijverheid en van den vleeschhandel daarenboven geene moeite werd gespaard om door middel van nog heden hier en daar voortlevende gebruiken, de gebruiken van voorleden eeuwen te verklaren, en dat de uitgever, in duistere gevallen, telkens zijn toevlucht nam - liever dan gewaagde gissingen te gaan opperen - tot het raadplegen van bevoegde vakmannen; daar kan de belangstelling ook van den niet-taalkundige enkel met het vertrouwen gelijk worden gesteld, dat de voorzichtige en overvloedig gedocumenteerde wijze van woord- en zaakverklaring onvermijdelijk doet ontstaan.

En wat rijke verscheidenheid! - Wij hebben reeds gewag gemaakt van den wijn-, den brood- en den vleeschhandel. In dit

[p. 61]

eerste deel worden daarenboven nog besproken - wij stippen hier enkel aan datgene wat uitvoerig en opzettelijk behandeld werd, - de vischhandel, de mostaardhandel, het opsmukken van koopgoed, het bestraffen van oneerlijken handel en van woekerhandel, het dragen van wapenen, het verbod speelhuizen te houden, enz. enz. En daar de keure het er schijnt op gemunt te hebben alles dooreen te werpen, brengt artikel 29 zelfs eene bespreking van de strafregeling ten opzichte van diegenen welke zich hadden schuldig gemaakt aan ‘reveleeren tsecreet vanden rade’, zooals men te Brugge zegde.

Het neemt in onze oogen niets af van de verdienste van zijn werk, indien het ons een paar malen geschenen heeft dat de gefeerde en gewetensvolle uitgever misschien wat te ver ging, in zijne bezorgdheid om de juiste beteekenis, liever de juiste schakeering der beteekenis, van een woord te bepalen. Zoo op bl. 287, nota, waar hij verwanderen wil verklaard zien door verluchten; verwanderen, dunkt ons, doet eerder denken aan beweging, in beweging brengen; ook zegt de Excell. Cronycke: ‘Ende die sommeghe om hem lieden te verwandelene ende een nieuwe lucht te scheppen...’ In de lange reeks uitdrukkingen om afval van visch te kennen te geven was misschien het ‘ouwe zielen’ van Bredero's straatjongen op zijn plaats geweest, zooals die uitdrukking ongeveer een jaar geleden in de Vragen en Wenken van Belfort werd verklaard. Wat het fac-simile betreft aan het hoofd van het werk, zouden wij in elk geval een fac-simile door middel van phototypie verkozen hebben boven eene nabootsing in steendruk, wat nimmer hetzelfde vertrouwen kan inboezemen; en het blijft ons duister waarom men niet eenvoudig de eerste bladzijde weergegeven heeft in haar geheel, al is op sommige plaatsen het schrift er onduidelijker geworden...

Doch dit zijn aanmerkingen zonder belang, en de lof dien wij het werk hebben toegezwaaid blijft onverminderd. Met verlangen zien wij de volgende deelen te gemoet, en twijfelen er niet aan dat zij telkens ons opnieuw de gelegenheid zullen verschaffen den vlijtigen en nauwkeurigen uitgever onze oprechte gelukwenschen aan te bieden.

Wat de stoffelijke uitvoering van het werk betreft, zij is effen af prachtig.

Gent.

L.S.