De Beiaard. Jaargang 1

[p. 354]

W.C.J. Passtoors †

OOK te dezer plaatse zij een woord gewijd aan de nagedachtenis van den man, die een kleine dertig jaren geleden het initiatief nam tot de oprichting van den Nederlandschen R.K. Volksbond. En dan spreekt het bijna van zelf, dat juist dat initiatief als het meest markante feit uit zijn leven onze aandacht vraagt. Wie zich daarvan een juist denkbeeld wil vormen, moet teruggaan tot het voorjaar van 1888. Hoe was toen de stand van zaken in de katholieke partij met betrekking tot het vereenigingsleven? Politieke vereenigingen kende men wel, ofschoon de kiesvereenigingen in verreweg de meeste gevallen - het kiesrecht was toen zeer beperkt - de deuren nog niet wijd hadden opengezet; maar van sociale organisatie viel weinig of niets te bespeuren. Het arbeidersvraagstuk was nog nieuw voor de Nederlandsche katholieken. Men kende te Amsterdam - en in nog een enkele andere gemeente des lands - de St. Jozefs-gezellen-vereeniging met rector Van Nispen tot Sevenaer aan 't hoofd, een vereeniging, die, naar het model van Vader Kolping werkend, voor menigen handwerksman ten zegen was en nog steeds is. Maar ze was in wezen en doel te veel begrensd, om plaats te bieden aan de groote massa over welke de drang naar organisatie vaardig was geworden. De ‘kleine luyden’ wilden zich vereenigen. Er was een vaag, maar dan toch steeds sterker wordend besef, dat men in aaneensluiting kracht moest zoeken en dat die aaneensluiting een ander karakter moest dragen en een breederen grondslag moest hebben, dan de toenmalige zouavenbroederschappen of Pius-vereenigingen (daar waren er twee) of een gezelschap van dilettanten voor de beoefening van muziek of tooneel te aanschouwen gaven. Daarbij kwam, dat de sociaal-democraten luidruchtig naar buiten gingen optreden en dat de Bond van Heldt, die zich het Algemeen Nederlandsch Werkliedenverbond noemde, ook onder de katholieken leden trachtte te werven. De geloovig-protestantsche arbeiders bezaten reeds hun ‘Patrimonium’, en de enquête

[p. 355]

van 1886 had aan het licht gebracht, hoeveel onkruid er op den akker van het sociale leven te wieden viel.

Zoo werkten verschillende factoren samen, om den drang naar organisatie op te wekken. En nòg een factor van beteekenis was, dat de ‘kleine man’ onder de katholieken toen ook zijn eigen courant koja gaan lezen. Tot dusver had hij daartoe weinig of geen gelegenheid gehad, maar nu begon dit anders te worden en de uitwerking bleek grooter dan menigeen verwacht had. Toen ik bij de viering van het 25-jarig bestaan van den Volksbond eens met Passtoors ging praten over dien eersten tijd, wees hij zeer nadrukkelijk op deze bizonderheid en herinnerde hij aan den invloed, welk Het Centrum en de destijds daarbij uitgegeven Volkscourant hadden kunnen uitoefenen, om de geesten wakker te maken.

De begrippen waren echter nog zeer zwevend bij velen, wat wel niemand verwonderen zal. Men mag den toestand van nu niet vergelijken met dien van toen. Er is nu jaren en jaren lang gewerkt; er zijn gansche stapels boeken en kleinere geschriften verschenen, welke het sociale vraagstuk aan alle kanten belichten. De ideeën hebben zich verruimd en in menig opzicht staan wij op de schouders van hen, die ons zijn voorafgegaan en hebben wij met hun ervaringen ons voordeel kunnen doen.

In 1888 tastte men veelal nog in 't duister, stond men voor een onontgonnen terrein; en een der allereerste vragen was wel, hoe men de katholieken, die tot een ‘neutrale’ of socialistische vereeniging waren toegetreden, zou onttrekken aan dat milieu en onderbrengen in een eigen organisatie. Dat voor zulk een organisatie de tijden rijp waren geworden, bewees de verbazend groote weerklank, welken de oproep van Passtoors vond. Eén enkel ingezonden stuk in de Volkscourant was voldoende, om hem in Amsterdam een volle zaal te bezorgen en het eigenaardige daarbij was, dat hij, die opriep, en zij, die aan dien oproep gehoor gaven, elkaar geheel vreemd waren, maar dat bij allen leefde eenzelfde gemeenschappelijke wensch naar vereeniging.

[p. 356]

Voor Passtoors zelf was het eerste effect van zijn initiatief een verrassing, en zeker heeft hij niet kunnen vermoeden voor welk een reeks van quaesties hij zou komen te staan en welk een omvang van werkzaamheden dit voor hem zou medebrengen. Werkzaamheden van velerlei aard en die hem dikwijls niet weinig moeite en inspanning moeten hebben gekost. Te meer, daar de opkomende sociale beweging onder de katholieken samenviel met een Sturm- und Drangperiode in het staatkundige.

In 1887 toch was de Grondwetsherziening tot stand gekomen en nu ontbrandde er strijd over meer dan één vraagstuk, dat behoudsgezinden en vooruitstrevenden verdeelde. Ik kan hierover nu niet in bijzonderheden treden, maar de wrijvingen en tegenstellingen van die dagen - of jaren - brachten voor Passtoors zorgvolle oogenblikken met zich en hij heeft daarbij veel stuurmanskunst moeten ontwikkelen, - een stuurmanskunst, die het hem ook mogelijk maakte jaren en jaren lang de niet gemakkelijke taak als hoofd en centraal leider van een snel groeiend lichaam als den Volksbond te vervullen. Voor dr. Schaepman had hij een ongeveinsde bewondering, ofschoon, zooals men weet, in het Aartsbisdom de Volksbond zich niet kon inburgeren en daar in 1892 een begin werd gemaakt met de oprichting van den Bond van R.K. Werklieden-vereenigingen.

In den strijd tegen de socialisten heeft de heer Passtoors voor heete vuren gestaan; maai; die schrikten hem niet af. En ongetwijfeld was een der eerste en voornaamste gevolgen van zijn kloek initiatief, dat hij menigen katholiek heeft behoed voor de verlokking en de gevaren, welke het quasi-neutrale en socialistische vereenigingsleven voor hen had. Daarin ligt niet het kleinste deel zijner onbetwistbare verdiensten, die de herinnering aan zijn gulhartige persoonlijkheid bij velen dankbaar zullen doen voortleven.

P. Steenhoff