Beclach van Joncheer Jan van Hembyse
(1839)–Anoniem Het beclach van Joncheer Jan van Hembyse–
Auteursrechtvrij
[pagina π6]
| |
 | |
[pagina i]
| |
[Voorwoord]Ik hebbe binnen Gent beleeft de onthoofdinge van Embyse. Barnevelt is waerlick den tweeden Embiese. De grondvesten van Vlaenderens regeringsvorm in de middeleeuwen waren de neringen. Deze beheerschten de steden en de steden het platte land. Karel V. keizer van Duitschland en koning van spanje geworden, veranderde in 1540 willekeurig dien grondslag en plaetste de macht tot alsnu aen de neringen gebleven in andere handen. Wanneer nu twintig jaren later de kryg uitborst tegen Spanje, dat Vlaenderen als wingewest wilde regeren, nam Gent deze gelegenheid met geestdrift waer, om de gekrenkte regeringsvorm weder in te voeren en de neringen in hun vorig aenzien en vermogen te | |
[pagina ij]
| |
herstellen. De spaensche troepen, de bezetting van Gent uitmakende, zynde in 1576 tot's lands vyanden verklaerd, verschansden zich in het kasteel aen de Dampoort, 't welk sterk omzet na een beleg van weinige weken, tot overgaef werd gedwongen. En nauwelyks hadden de Spanjaerden desterkte verlaten of de oude vorm van bestuer werd te Gent door de staten van Vlaenderen hersteld. Over deze gebeurtenis treft men een gelyktydig dichtstukjen aen, in het boek der Timmerlieden, berustende ter stads-archieven alhier. Daer dit ons niet onbelangryk voorkwam en eenig licht over dit tydvak verspreidt, hebben wy het zelve hier by gevoegd: Ghelyc de stadt van Ghend menich jaer heeft ghefloreert,
En door haer rechten en previlegien ghedommineert,
Van keysers, conynghen, prinsen en graven ghegheven;
Zo heeft keyser Carolus de zelve alzo zeer ghevioleert,
En heeft die van haer previlegien ghepriveert,
De neerynghen haer goet benomen, veel borghers doen beven,
't Welc ghebeurde doe men vyfthien hondert jaer heeft gheschreven
En xxxix, en stelde elcke neerynghe zonder veel gheweens
Te coope voor zes Carolus guldens eens.
Van den jare veertich af, verstaet dit ten fyne,
Heeft gheduert 's keysers ordonnantie Carolyne
Tot 't jaer lxxvij, 't es claer en evident
Dat de generale staten ten zelven termyne
Den een en xxij octobry met vervolch, aerbeyt en pyne,
Gerestitueert hebben de zelve stede van Ghend,
Haer oude rechten en previlegien, vry, ongeschent,
Die men nu paeyselic ziet onderhauden.
Wel vaert een stat, daer eendracht is onder mannen en vrauwen.
| |
[pagina iij]
| |
Den x.en novembris daer naer, grypet verstand,
Was d'her Jan Van der Crusen heuverdeken ghecoren triumphant,
En Pieter Cause f.s Ph.s, deken van den temmerliên, was op den voet
Deken van den Curten Zweerde ghemaect in den Augustynenpant,
Naer d'oude costume ghelyc men daer by wapenen vant,
M.r L.n Hebschaep, Cornelis Jan de Zomere jonstich en vroet,
Phelips van Conyncdonc, Jan de Paercheere om 't vul ghemoet,
Met Symoen Claus waren ghezwoornen ten zelven termyne,
Maer de twee leste coopers naer de Carolyne.
Doe men t'half ougst schreef xv.c neghenentzeventich jaer,
Naer oude costume de lij dekenen waren vergaert
In den reefter van Onzen Vrauwen-broês was en coren daer
Laureins Van der Beke deken van den brouwers onghespaert
Heuverdeken, de welcke het offitie vry ombezwaert
Hebbende bedient vyf zo zes daghen, wiert doen gheslaect,
Metter comste van den prinse van Oragnen, 't wert elc verclaert,
Die doen binnen Ghend de wet heeft vermaect,
Eude was de zelve Laureyns, die daer naer niet heeft ghesnaect
Derde schepen van ghedeele ghecoren metter spoet,
En naer 't vermaeken van der wet, 't es zo gheraect,
Was d'her Jan Van der Cruysen, van verstande vroet,
Heuverdeken ghecontinueert, 't was zo bevonden goet.
't Zondaechs naer Jansdach in ougste bequame,
Naer oude costume zulcs oynt gheobserveert,
Waren in Temmerliederhuus vergaert naer de betame,
Deken ende ghezwoornen der zelver neerynghe wel ghefameert,
Metten ghemeenen supposten, en hebben onghecesseert
Vercoren en hebben rypelic en wel bedacht
Pieter Causse hareu ouden deken en huusmeester ghecontinueert.
Zyn gezwoornen waren van estyme wel gheacht,
Laureyns Dullaert, Pieter de Zomere, Jan Van der Gracht,
M.r Willem de Schumere, Phelips van Hoorebeke jonstich fin,
Met Pieter Danens, die zulcs niet en hadden ghepacht.
Maer de twee leste, zoo 't bleec up dat termyn,
Waren coopers, naer de concessie Carolyn.
| |
[pagina iv]
| |
Na het innemen van het kasteel, kwam Jan van Hembyze, die het hoofd der privilegien-party was, aen het roer van zaken, en hield gedurende drie jaren, in moeilyke en onstuimige tyden, van 1577 tot 1579, de teugelen des bestuers in handen. Maer den 20 Augustus 1579, by de jaerlyksche herkiezing der schepenen, triomfeerde zyne tegenparty, hy werd als schepenen niet herkozen, zelfs niet als oversten der krygsmacht behouden, schoon verscheidene vaendelen der Gentsche wacht met capitein Sucaet aen het hoofd, by de nieuwe schepenen verzochten Jan van Hembyze tot hun oppersten capitein te hebben. Dan verliet hy Gent (den 26 Augustus 1579), begaf zich met P. Dathenus en andere bannelingen te Frankenthal in den Paltz. Het dichtstukGa naar voetnoot(1) dat wy hier in het licht geven is destyds vervaerdigd, en stelt Hembyze voor, als afscheid nemende van de Gentsche beambten. Doch de toestand des lands werd meer en meer ongunstig en akelig; niet slechts begingen de spaensche benden onder 't geleide des hertogs van Parma veel geweldenaryen en deerden zeer het land; maer de Walen verhieven zich ook, onder den naem van Misnoegden (Malcontenten), tegen het bestuer der staten. Deze door het tractaet van Atrecht onderling verbonden, vielen ge- | |
[pagina v]
| |
wapenderhand in Vlaenderen, terwyl de hertog van Parma, na het innemen van Maestricht, in Braband meer en meer veld won, en toen hy in 1583 tot het beleg van Antwerpen had besloten, ontrusteden zy door herhaelde springtochten de omstreken der stad Gent. Dan werd Hembyze weder tot voorschepen der stad gekozen en kwam alhier uit Frankfort den 24 October 1583 te rug. Het volgend lied, in bovengemeld HS. bl. 160 voorkomende, werd ter dezer gelegenheid gedicht: Gy leeuwen van Ghendt, syt wel ghemoedt,
Voor uw stadt soo set lyf en goedt,
Ende verdryft al uw vyanden,
Die veel ligghen ontrent Ghendt,
Jae, bederven al uwe waranden,
Soo elck wel es bekent.
Och! edele heeren, hout wysen raedt
Om te verjaeghen den vyandt quaet,
Die soecken noch te pilieren
Die edele maeght reyn certeyn,
En meenen haer te schoffieren
Met menighen quaeden vyleyn.
Maer Imbiese, den edelen heer,
Om te bevryden dat maeghdeken teer,
Heeft den tuyn wel doen verstercken
Om te bewaeren de maeght idoon,
Met borstweeren en bollewercken,
Het schynt nu es't een conincks throon.
Uyt liefde heeft hy de maeght bemint,
Ghelyck een moeder haer eyghen kindt,
Jae, sochte Ghendt te bevryden
Voor allen druck en dangier fier,
En helpen de maeght uyt lyden
Voor menighen Walschen putier.
| |
[pagina vi]
| |
Al sulcken heere triumphant
Liet gy vertrecken al uyt het landt,
Die soo veel diligentie
Bewees eerbaer, claer,
De wercken die maecken mentie,
Men siet se in 't openbaer.
Noyt keyser nochte coninck soo sterck,
En dorsten aenveerden sulck een werck,
Soo fraey een fortificatie,
Van Ghendt die stede groot,
Al meende ons die Walsche natie,
Te brenghen in swaeren noodt.
Veele moghen beclaeghen die uere,
En beweenen met swaeren ghetreure,
En segghen waer syn se ghevaeren,
Die nu ons edel maeght claeght,
En Ghendt ghetrouwe waeren,
Certeyn sy syn verjaeght.
O Ghendt! al syt gy sterck beschanst,
Gy syt de bruydt daer men om danst,
Al bebt gy noch veel minnaren,
Die u thoonen den schoon samblandt,
Want ten syn niet al uw caren,
Maer wenschen u in den brandt.
Gy borghers van Ghendt jonck en aut,
Alleene op Godt den heere betrauwt,
Al brenght men nu ter ruwyne
Soo menighe durpen en steden mêe,
Den landtsman in doots pyne.
Och! 't es verre van peys en vrêc.
| |
[pagina vij]
| |
Maer, als 't Godt ghelieft, het sal anders syn,
Blyft toch ghetrouwe op dit termyn
Om u stadt wel te bewaeren
Voor luyden, en geen tempeest vreest
En wilt geen verraeders spaeren,
Hier binnen dit vlaemsch foreest.
Orlof, princen, graven jent,
Houdt wysen raedt en goed regiment,
En doet het quaedt wel punieren,
Ghelyck dat wel behoort, voort
En wilt arme noch rycke vieren,
Al die bedryven roof en moort.
Een jaer naderhand werd Hembyze, zoo men weet, als plichtig aen verraed, door schepenen vonnis ter dood verwezen. Jan van Hembyze, ‘zegt een hedendaegsch schryverGa naar voetnoot(1)’ was zoo door geboorte en rykdommen als eigene bekwaemheden aenzienlyk. Hy werd te Gent in 1513 geboren. Zyn vader was Willem van Hembyze, schepen van gedeele in 1545, en zyne moeder jufv. Wilhelmina Triest. Hy huwde eerst met jufv. Joanna van Waerhem, en later na zyne wederkomst te Gent, trad hy in tweeden echt, met de dochter van een raedsheer van Vlaenderen, wiens afstammelingen nog heden in West-Vlaenderen bestaen.’ ‘Jan van Hembyze had eene zorgvuldige opvoeding ontvangen, en wel in een tyd, dat het genie van Erasmus en de nieuw uitgevondene drukpers de kiesche lettervruchten van Athene en Rome deden herleven. Reeds vroeg had hy eene grondige kennis van zaken en men- | |
[pagina viij]
| |
schen bekomen. Mogelyk oefenden de geestryke hekelwerken des schryvers van den lof der zotheid op zyne godsdienstige begrippen den zelfden invloed, als zy op den vader van den geleerden D. Heinsius zyn medeburger haddenGa naar voetnoot(1). Verscheidene reizen in Europa, de kennis van vreemde letterkunde, der wiskundige wetenschappen, het nagaen der oude staetkundige grondstelselen hadden zyn oordeel ontwikkeld; boven alle deze hoedanigheden kwam nog dat hy gemakkelyk en overtuigend sprak. Kloek van lichaem, werkzaem, ondernemend van aert, scherp van vernuft en zeer gematigGa naar voetnoot(2), bezat hy ongeveinsde liefde voor het gemeenebest en ongemeene kennis der staetzaken van Vlaenderen, waer hy verscheidene ambten had bekleed.’ |
|