Band. Jaargang 18

[p. 296]

Een welkomen bezoeker!

BEGIN SEPTEMBER ZAL ANDRE Demedts te Antwerpen inschepen voor een wekenlange reis doorheen Kongo en Ruanda-Urundi. Voor elke stap die Demedts zet heeft hij het gevoel van een inschepen naar het onbekende, een ongewilde verstoring van een rust die men steeds betracht doch op deze wereld niet kan bereiken.

Omdat hij aan elke beweging zichzelf totaal toevoegt in een bijna onmenselijk bewustzijn, heeft hij telkens een bijsmaak van ongenoegen en onvoldaanheid: in elke mens ligt de mogelijkheid het materiële te ontstijgen en zeer groot te zijn zonder grenzen, behalve deze van de grenzeloze God. Als kunstenaar voelt Demedts dit, en alles wat in en om hem gebeurt ontgoochelt hem, omdat er nog grenzen zijn.

Demedts heeft bekend dat hij tegen de Kongoreis opziet. Niet uit gemakzucht of vrees voor het avontuur. Doch zijn meditatieve natuur verzet er zich tegen, uit schrik, zoals zij zich verzet tegen alles in zijn leven, nadat hij de wereld en de complexiteit ontdekt heeft in zichzelf. Hij heeft schrik van elke nieuwe ontmoeting, omdat hij de Ibseaanse doem met zich meedraagt intens met alles en iedereen mee te leven en zichzelf gekonfronteerd te zien met elke nieuwe ervaring.

Nu komt hij naar Kongo. Men heeft het hem gevraagd. Daarom komt hij, tegen zichzelf in, in dienst van zijn volk, zoals hij zijn kunst en zijn leven in dienst stelt van de mensheid, vooral van zijn goed Vlaanderen waarmee hij zich verbonden weet door een para-religieus gevoel. Overal waar zijn volk het vraagt zien we hem op de voorposten: in Vlaanderen zelf, de Vlamingen in Noord-Frankrijk, de rasgenoten in Zuid-Afrika, en ook voor de Vlamingen in Kongo heeft hij steeds een warme aandacht gehad.

André Demedts werd geboren op 8 augustus 1906 te Sint-Baafs-Vijve uit een oude boerenfamilie, die sinds eeuwen in de streek is gevestigd. Na enkele jaren kollege te Kortrijk en te Gent sloot hij zijn handelsboeken om boer te worden. Het veld, de seizoenen en de oogst dreven hem naar de

[p. 297]

traditie, en de traditie met haar erfenis zou hem terug naar de boeken drijven. Achter ploeg en paard ontdekte hij de levensverhoudingen, die geschonden waren, en waarvan hij de zin wou weten. Hij schreef en studeerde, luisterde en mijmerde, en de inwendige beweging van het leven, waarvan het waarnemen is voorbehouden aan de kunstenaar, greep hem aan. Tevens voelde hij de druk van de sociale verantwoordelijkheid.

Hij werd leraar aan het kollege te Waregem. Tegen zijn zin. Zoals hij alles met tegenzin doet wat hem afleidt van een natuur-bestaan, vertrouwd met de vadergrond, en liefst gans alleen om rustig het menselijk gelaat te bestuderen en te zoeken naar de betekenis van de pijn die hij er op ontdekt.

Doch Demedts gaat tegen zichzelf op. Hij werd direkteur van Studio Kortrijk van het N.I.R. Deze verantwoordelijke taak volbrengt hij nog altijd, dienend, en alleen in deze dienst rechtvaardiging zoekend om niet terug te keren naar de eenzaamheid. Hij gaat tegen zichzelf op en is een van Vlaanderen's beste causeurs geworden, die Europa afreist, overal waar men beroep doet op zijn wijsheid en goedheid, twee resultanten van zijn diep-menselijk meeleven met een wereld die hem dagelijks kwetst, doch die hij sublimeert in een hoogwaardige vorm.

Demedts is een veelzijdig kunstenaar. Hij is veelzijdig, omdat hij zich niet in één kunstrichting heeft opgesloten. Dit niet-beperken heeft zijn technische vaardigheid geschaad. Ware hij enkel dichter gebleven, hij zou ongekende hoogtepunten hebben bereikt: dit beloofden zijn gepubliceerde bundels. Doch Demedts wilde gans het front beslaan van de menselijke bewogenheid, onder alle vormen. Van overal deed men beroep op hem en zijn talent. Hij heeft zich verdeeld, artistiek gezien niet ongestraft, doch als mens kon hij zich nu totaal geven door de vele mogelijkheden die meerdere kunstvormen boden. Hij werd dichter, toneelschrijver, journalist, bloemlezer, criticus en romanschrijver; hij werd voordrachtgever en medewerker aan verschillende tijdschriften in binnen- en buitenland.

Als dichtbundels verschenen van hem: ‘Jasmijnen’ (1929), ‘Geploegde Aarde’ (1931), ‘Kleine Keuze’ (1937) en ‘Vaarwel’ (1940). Dit moest een poëtisch vaarwel zijn, doch sindsdien schonk hij ons nog enkele gedichten in Dietsche Warande en Berfort.

Hij publiceerde drie novellenbundels: ‘Mannen van de straat’ (1933), ‘Voorbijgang’ (1939) en ‘Neerslag der Dagen’ (1957).

De volgende romans: ‘Het Leven drijft’ (1936), ‘Afrekening’ (1938), ‘Geen tweede maal’ (1941), ‘Het heeft geen belang’ (1944), ‘Voor de avond valt’ (1947), ‘In het Morgenlicht’ (1949), ‘De Ring is gesloten’ (1951), ‘In uw Handen’ (1954) en ‘De Levenden en de Doden’ (1958).

Toneel: ‘De Rechtvaardige Keizer’ (1951), ‘De Graaf is weergekeerd’ (1951).

Jeugdboeken (onder pseudoniem Koen Lisarde): ‘Ik wil een dappere kerel zijn’, ‘Trouw aan hun volk’, ‘Alle vreugde is eindeloos’ en ‘Voorbij aan de nacht’.

[p. 298]

Ten slotte publiceerde Demedts nog de volgende kritische en essayistische werken: ‘Edward Vermeulen, schrijver en boer’ (1937), ‘De Vlaamse Poëzie na 1918’, twee delen (1941), ‘Hugo Verriest, de Levenwekker’ (1945), ‘Leven en Schoonheid’ (1945), ‘Richard Minne’ (1946), en onlangs een studie over Stijn Streuvels in de reeks literaire monografieën van het ministerie van Onderwijs.

Hubert Van Herreweghen bloemleesde enkele ‘Gedachten van André Demedts’, ingeleid door Albert Westerlinck, naar aanleiding van zijn vijftigste verjaardag in 1956. We bespraken dit werkje vroeger in BAND.

Verschillende boeken van Demedts werden vertaald en vonden hun weg naar het buitenland, vooral Duitsland.

Een uitgebreide studie over hem verscheen onder de titel ‘Het Lied van Tantalus’ (1944), van de hand van Albert Westerlinck.

Als schrijver en voordrachtgever is Demedts overal een zeer goed gezien man. Over elk van zijn werk afzonderlijk uitweiden zou buiten het bestek vallen van deze bijdrage, die vooral de auteur wil schetsen, die we straks in Kongo zullen ontmoeten tijdens zijn omreis.

Demedts is in al zijn werken sterk autobiografisch gericht. Behalve voor zijn jeugdromans gebruikt hij geen schuilnaam, doch wel gaat hij schuil achter tientallen personnages uit zijn werk.

Waegeneere in ‘Geen Tweede maal’ ontkomt niet aan de gevoelsfeer van Demedts.

Pastoor Bogaerts uit ‘In Uw handen’ bezit de ingehouden zwaarmoedigheid van Demedts, met twijfel en onzerkerheid, skeptisch tegenover de waarde van alle menselijke betrachtingen, alleen zijn hoop stellend op God, in Wie hij gelooft.

Alleen reeds de dialoog verraadt de bestendige aanwezigheid van Demedts' wereld, zijn voelen en denken. Men zegt soms dat de dialoogvorm van Demedts te cerebraal is, te artificieel, te stroef, te onwerkelijk. Doch precies in deze vorm van dialoog voelen we tastbaar de man bij wie de rede in een gedurig gevecht - van konflikt tot kompromis - staat met het gevoel. De dialoog heeft een bedwongen vorm, waarachter men de onstuimigheid voelt, zoals een gordijn schijnbaar onnatuurlijk bol gespannen staat op de wind wanneer het venster open is. Demedts sluit zich evenmin, - sterk gevoelsmens, die ontvankelijk is voor de dingen buiten hem, de dingen die hij ondergaat, zonder ze te zoeken, in een bewust aanvaarden, en deze dingen vangt hij op met het gordijn van de rede, die wijsheid is geworden. Hij tracht er de mensheid mee te beschermen die zich bij hem in de binnenkamers van het leven bevinden.

Demedts is een goed en eerlijk strijdend mens. Als schrijver staat hij tussen de gemeenschap en het leven in al zijn uitingen; dit leven vangt hij op, louterend als een prisma. Met zijn kunst zoekt hij naar de vorm en de verhoudingen tussen mens en leven. Het is een dienende kunst.

[p. 299]

Deze persoonlijke dialoogvorm zal niet veranderen, zolang Demedts autobiografisch blijft; het is een onafwendbare karaktertrek, niet van een artificiële kunst, doch van een kunstenaar die zich lyrisch uitleeft op de hotsende spoorstaven van zijn rede.

Het zou een verrassing zijn, moest Demedts zich tijdens zijn Kongoreis kunnen gegrepen voelen door nieuwe verhoudingen, eigen aan Afrika, een nieuwe gesteltenis, zodat hij een ogenblik zichzelf zou uitsluiten omdat hij de nieuwe gewaarwording te bekoorlijk vindt, zodat hij van daaruit een boek kan laten vertrekken met personnages die vreemd zijn aan spoorbreedte van westers gevormd denken. Meer gevoel, minder rede. Wellicht zou hij dan de bevooroordelen kunnen overtuigen, die de grootheid in zijn werk niet willen zien, niet kùnnen zien omdat deze grootheid langzaam gegroeid is van boek op boek, over ‘In Uw handen’ naar het hoogtepunt van ‘De Levenden en de Doden’, een werk met wereldvlucht (hierover een afzonderlijke bijdrage in dit nummer).

Gans het werk van André Demedts staat in het teken van een hunker naar iets dat hij - dat niemand op deze wereld aankan. Hij ziet de tactische vergissingen en ontoereikendheden in de aardse strijd en het struktureel bestaan, en steeds wil hij anticiperen op de overwinningsrust. Dit gevoel is het resultaat van een zeer bewust leven. Het bewust-zijn is een genade, een hoogmenselijke ontwikkeling, een intens gevoelsleven. Doch bewust leven is tevens een ontdekken en konkreet aanvoelen van de beperking: we zijn te klein om ook maar het geringste algeheel te kunnen omvatten en begrijpen, haten of beminnen. Van uit kleine ervaringen van ontoereikendheid, die aanvankelijk tot een skeptische verbittering voerden, is dit bewust-zijn bij Demedts langzaam uitgegroeid tot een universele ervaring, die hij heeft vermogen te sublimeren in een transcenderend geloof. Uit de ontoereikendheid is zijn hoop gegroeid, uit de vernedering zijn grote sociale liefde. Met de existentialisten is hij vertrokken van uit de vragen omtrent het bestaan; er was een initiale angst tegenover de mogelijke antwoorden op zijn levenszin, zijn eenzaamheid, zijn machteloosheid. Als diep-katholiek auteur heeft hij met een integrale eerlijkheid van boek op boek zijn existentie doorgelicht, om verder te zien dan de aktualiteit van de materie en de angst, die vaak een vorm is van redeloosheid.

De boeken van Demedts zijn doorzaaid met bedenkingen over het menselijk geluk, over leven en dood, goed en kwaad; hij behandelt gedurig de geheimen van de menselijke natuur en van de menselijke eenzaamheid. Zijn gevecht is niet passief, doch het is eerlijk en geleid door zijn sterk geloof. Het is een zuiver doch hoogstaand menselijk gevecht, zich wetend in de greep der genade. Achter de menselijke ontgoochelingen, en juist omwille van deze ontgoochelingen vermoedt hij de eeuwige voldaanheid in God.

Toen Demedts bekroond werd met de prijs der Scriptores Catholici schreef Westerlinck: ‘Demedts is een geboren metaphysicus van het gemoed. Hij is, met afschuw voor alle opzettelijkheid, een der diepst-religieuse naturen die

[p. 300]

ik ken. Hij is in zijn boeken en in zijn persoon een der meest wezenlijkgrondige mensen die ik ooit heb ontmoet. En wanneer wij hem om deze bekroning feliciteren, dan mogen wij vooral niet vergeten, dat hij een van die niet zo talrijke schrijvers is, die geen andere kroon ter wereld wensen dan: gehoorzaam aan God en rotsvast in hun geweten, zich zelf te zijn. Edel zich zelf zijn. Onberekend zich zelf geven. Dàt is zijn grootheid’.

Over Demedts zou nog veel te schrijven zijn, hoe hij denkt over alles, hoe hij leeft en anderen helpt leven. We hebben in deze al te korte bijdrage enkel de hoofdtrekken van de auteur en zijn werk bij benadering trachten te tekenen. We hopen dat zoveel mogelijk lezers van BAND met deze edele mens mogen in aanraking komen tijdens zijn Kongoreis.

Demedts zal blijven schrijven, met zich zelf als motorische kracht, omdat zijn eerlijkheid hem dwingt het steeds beter te doen, omdat zijn eenzaamheid naar vormgeving vraagt, omdat zijn onvoldaanheid vervulling wil en elke vervulling nieuwe onvoldaanheid oproept, omdat de mensen om hem heen hem en zichzelf blijven pijnigen. Nooit zal hij uitgesproken geraken, en zijn laatste woord had niet zijn laatste mogen zijn.

Intussen wensen wij dat Kongo, het land der grote onvermoede verhoudingen, dicht bij God en dicht bij de natuur, hem moge verrijken, verruimen en bevrijden, om met dit land even ongedwongen dicht bij de Schepper te leven. Dit land biedt voor hen die weten te luisteren een voldaanheid die men elders niet vindt, omdat zij bedolven ligt onder de betonnen wegen waarop we rusteloos wandelen en bij elke stap de bedolven schat nog meer versmachten. Men kan in Kongo ineens oud worden: wijs en rustig. Dit zal onze dank zijn, voor zijn dienend bezoek: hem iets mee te geven van het schoon Afrika, dat nog niet helemaal uit de hand van zijn Schepper is losgekomen, dat nog niet totaal materie geworden is, maar nog gebleven is een ontroerende gesteltenis.

Ange Clooster