Band. Jaargang 15

[p. 26]

De Boy François voor een Paradijs

ER bestaat een prachtig gebed op de Acropolis. Ik ben nooit in de gelegenheid geweest om het te gaan bidden. Daaraan moest ik denken toen ik voor een kort oponthoud te Athene huiverend over het vliegveld liep. De moderne Grieken zijn niet goed gewapend tegen de koude. En het was koud. Misschien was het de koude die mij deed mijmeren: als ik nu het Parthenon bewonderde, zou ik wel in staat zijn er veel van de Griekse samenleving uit de tijd van Praxiteles als achtergrond bij te denken? Ik werd kouwelijk sceptisch. De scepticus wordt licht als scherpzinnig versleten. Ik was plotseling zo scherpzinnig, dat ik smakelijk de nabespiegeling maken kon: - Humbug, die Acropolis en de Venus van Milo. Humbug dat Griekenland, zogenaamde bakermat van de beschaving. Mij maakt men niets wijs, want ik weet dat de Grieken mochten stelen, maar zich níet laten betrappen. En wat ze met hun ongelukkige iloten deden, om van hun vrouwen niet te spreken, was een schande.

Toen vloog ik verder naar Kongo en ik meende mijn scepticisme in vergoelijkende wijsheid om te zetten. Als een magnifieke Griekse beschaving op een lang niet volmaakte samenleving heeft gebloeid, dan moest ik niet als een soort Max Havelaar de perfectie gaan zoeken in een primitief rijk aan de Evenaar.

De slotsom is geweest, dat ik twee weken in de broesse heb geleefd en drie weken van stad tot stad heb gereisd. Daarbij heb ik dan pijnlijke indrukken opgedaan, verrukkelijke, wanhopig en geestdriftigstemmende indrukken. Zoals ge die in het eigen land kunt beleven, als ge niet door de dagelijkse gewoonte zijt afgestompt. Maar dit is zeker: de hitte van de Kongo in het regenseizoen, tot 38° in de schaduw, is voor mij een verfrissend bad geweest. De mens, zowel zwarte als blanke, doet er grote dingen, waarvan wij thuis zelden een juist idee hebben. Hij begaat er zoals overal vergissingen: overtreft er heel dikwijls zich zelf. Dat schouwspel is te mooi, om er niet met enige vooringenomenheid de blik naar te richten.

Met bijzondere belangstelling sloeg ik de zwarte mens gade. Zoals de blanke is hij een eeuwige bron van verrassing en onberekenbaarheden. Ik reed met de boy François door het oerwoud. Er werden partijen uitgeroeid om vruchtbare grond te winnen. Dan wordt het struikgewas weggehouwen. De reusachtige bomen worden in het vuur te smeulen gezet. Er blijft een indrukwekkend stuk surrealistisch geraamte van het oerwoud over. Ik vroeg Fran-

[p. 27]

çois wat een indruk dat op hem maakte. Hij keek verwonderd naar mij, verwonderd naar het smeulend woud. Toen haalde hij de schouders op. Het liefst reed hij uren zonder spreken. Ik stelde hem twintig vragen. Zij bleven meestal onbeantwoord. De Ruwenzori met de eeuwige sneeuw onder de tropen vond hij ‘hoog’. De kudden buffels, olifanten en antilopen, die wij voorbijreden, deden hem zijn soezen even onderbreken. Ik vroeg hem: - ‘François, wat nu?’ - ‘Er zijn er veel’, merkte hij nuchter op.

Wij kwamen voor een stuk van het aards paradijs, te Ishango. Daar is een baai van de Semliki-rivier, die het Eduard-meer en het Albert-meer aan elkaar verbindt. Een olifant ging zich laven en wandelde van wad tot wad in de rivier. Tientallen nijlpaarden bij elkaar lagen tot een vet eiland verenigd en knorden in de warme zon. Waar wij het oog ook richtten, overal was er, bij alle piepen en zingen van honderden vogels, de vreemde rust. Een landtong was met een franje van duizend roerloze vogels afgezet. Wat mocht wel die steltvogel zijn, die op voorzichtige poten zijn maal in het water pikte? Op een cactusboom zaten oranje vogels. De aigrette-vogels beproefden de elegantie van hun fijne hals op de oevers van de Semliki. Maar dan kwamen reusachtige kraaien met witte kragen cirkelend overvliegen. Als de maraboe zijn vleugels spreidde werden zij majestueus van breedte. Wat een klein pikhaantje zag daarnaast het lief vogeltje er uit, dat als een schietspoel in het water verdween en drie meter verder weer opdook met een glinsterende vis in zijn snavel. Op het eiland daarnaast lagen enige honderden ton luie nijlpaarden te glimmen. Voorzichtig trippelde een troep juffrouwen van antilopen de weide op. Het Eduardmeer speelde met al zijn paarlemoer, iets feller als de zonnigste en zachtste Noordzee op een zomerdag. Links lag een gordel van diafaan blauwe heuvels, rechts van olijfgroene bergen. Maar alle bergen droegen witte tulbanden van wolken. Mijn blanke reisgenoten waren achtereenvolgens onstelpbaar en stil van bewonderinng. - ‘Dit heeft God geschapen de zondagmiddag, uit puur goed humeur en overdaad van fantasie’, zei iemand.

Ik hengelde naar de reacties van François. Hij zette de kraag van zijn vest rechtop en mopperde: - ‘Het is hier koud’. Toen ging hij heen. De temperatuur was hier inderdaad 10 graden lager dan bij hem thuis. Het is duidelijk dat zijn observaties op enige primitieve physieke verschijnselen gericht bleven. Toen we hem later vijf gezouten en gedroogde vissen ten geschenke gaven glunderde zijn gezicht: ‘Zij zullen thuis zeggen, dat ik rijk ben als een blanke’. Bier vond hij heerlijk. Het heerlijkste misschien wel vijf uren passief blijven. Zou ik met de enige François van Kongo twaalf dagen hebben gereisd? Zoals hij zijn er velen, zonder enige twijfel. Zij maken de blanken door hun traag ritme en geduld, dat licht met onverschilligheid kan worden verward, soms prikkelbaar en zenuwachtig.

Het zijn zwarten, die het opgeven ooit tot de rang en stand van de blanke op te klimmen. Een voortreffelijke tolk vertaalde mij het fatalisme, dat besloten ligt in de uitspraak van zo'n Bantoeneger: - ‘God kwam overdag bij de blanke langs, die Hem al zijn kunstjes kon afkijken. Bij ons kwam Hij 's nachts voorbij. Hij zag ons niet en wij Hem niet’. Het zou op een hopeloze minder-

[p. 28]

waardigheidscompleks lijken, als de zwarte, zoals trouwens de blanke, geen sterkte putte uit een flink stuk inconsequentie. Hoe dikwijls zijn bij ons de volwassenen niet als de kinderen, die van de uiterste wanhoop naar het meest argeloos zelfvertrouwen overlopen en nog met dikke tranen in de ogen reeds zalig glimlachen. Nogal licht valt de waarneming te verifiëren, dat de zwarte die zijn fiets heeft uiteengenomen en bij het monteren ervan slechts drie, vier onderdelen overhoudt, tevreden verklaart: - ‘Ik ben fietsmonteur en nu ga ik met automonteren beginnen’. Een pater bevestigde mij in die zin, dat een zwarte, die hij had geprezen omdat hij er in geslaagd was een muurtje nagenoeg loodrecht op te trekken, zich onmiddellijk bij een aannemer aanbood als ‘meester-metselaar’.

Niet in deze primitieve gesteldheid, niet in de lichtvaardige ijdelheid, waaraan al de mensen ter wereld offeren, liggen de premissen, die mij doen zeggen: er worden in Kongo met ruw erts wonderen gedaan. Er worden met 16 millioen zwarten moderne steden gebouwd, moderne verkeerswegen, modern economische fabrieken, moderne ziekenhuizen en scholen. Er worden vooral uit een soort middeleeuwen van de geest ontwikkelde zwarte mensen opgeleid. Ik sprak met ontwikkelde zwarten, die reeds naar de vormen zoeken van het compromis, dat vroeg of laat tussen hunne en onze beschaving zal moeten afgesloten worden voor het welzijn van beide. Tussen de boy François en hen lag er een wereld.

Maurice Roelants.

[p. *89]

Vincent van Gogh, Man zijn brood snijdend (litho)
Uit: ‘De Grafische Kunsten door de Eeuwen heen’

[p. *90]

Auguste Renoir, Baadster (litho)
Uit: ‘De Grafische Kunsten door de Eeuwen heen’