Band. Jaargang 15

[p. 561]

Memorandum van de Economische Raad voor Vlaanderen en van het Vlaams Economisch Verbond

Een afvaardiging van de Economische Raad voor Vlaanderen en van het Vlaams Economisch Verbond, werd op 6 december 1955, in audiëntie ontvangen door de heer Buisseret, Minister van Koloniën en heeft sterk aangedrongen, opdat zonder verwijl de dekreten zouden worden uitgevaardigd, die de beide landstalen op gelijke voet stellen in onze overzeese gebieden, in uitvoering van artikel 3 der Koloniale Keure.

Deze delegatie werd geleid door de heer Engels, Algemeen Voorzitter van ons Verbond en was verder samengesteld uit de heren R. Hulpiau, Voorzitter van het A.C.W.; A. Springuel, vertegenwoordigend de heer L. Major, Algemeen Secretaris van het A.B.V.V.; G. Nicaese, vertegenwoordigend de heer A. Maertens, Ondervoorzitter van het Liberaal Vlaams Verbond; J. Onghena, Directeur-Generaal bij de Belgische Boerenbond; O. Zeghers, Secretaris-Generaal van het V.E.V.; J. Van Waterschoot, Secretaris van de E.R.V.

De afvaardiging overhandigde tijdens dit onderhoud aan de Minister een memorandum.

De Heer A. Buisseret beloofde toen aan de delegatie een studiecommissie te zullen samenstellen, met de opdracht hem advies te verstrekken nopens de elementen van het in het vooruitzicht gesteld taalstatuut.

Op 23 juli jl. had onder voorzitterschap van de heer Minister een vergadering plaats welke, naar de Minister verklaarde, bedoeld was als een eerste contactname, met het doel na te gaan op welke wijze het probleem van het taalstatuut der Belgen in Kongo het best zou worden onderzocht om tot een redelijke oplossing te komen. Hierop waren, alfabetisch gerangschikt, volgende personen aanwezig:

De heren:

Amter, Secretaris-Generaal van het Davidsfonds,

Brouxhon, Advokaat-Generaal bij het Hof van Beroep te Elisabethstad,

Burton, Secretaris-Generaal van de Waalse Economische Raad,

Cattoor, Kabinetschef van de heer Minister,

Cornelis, Vice-Gouverneur Generaal van Belgisch-Kongo,

Cuyvers, Adjunct-Kabinetschef van de heer Minister,

De Vel, Directeur-Generaal bij het Ministerie van Koloniën,

de Waersegger, Advokaat-Generaal bij het Hof van Beroep te Leopoldstad,

du Bus de Warnaffe, Volksvertegenwoordiger,

Engels, Algemeen Voorzitter van het Vlaams Economisch Verbond,

Geluck, Adjunct-Secretaris van de Economische Raad voor Vlaanderen,

Halloy, Eerste Substituut van de Procureur des Konings in Elisabethstad,

Hougardy, Senator,

Marquet, Adviseur,

[p. 562]

Pirotte, Secretaris-Generaal van la Wallonie Libre,

Schreurs, Algevaardigde-Beheerder van le Centre Culturel Wallon,

Van den Abeele, Administrateur-Generaal der Kolonie,

Van Wing, Lid van de Koloniale Raad,

Waleffe, Lid van de Koloniale Raad.

Als besluit van deze eerste contactname, drukte de heer Minister zich in grote lijnen als volgt uit: ‘De wens van de wetgever is duidelijk, het Nederlands en het Frans dienen beide als officiële talen beschouwd te worden en er bestaan zekere gewettigde Vlaamse eisen. De Vlamingen voelen zich nu onvermijdelijk in een minderwaardige positie’.

Hierna volgt de tekst van het memorandum.

Het arrest gewezen door het Hof van Beroep te Elisabethstad op 19 october 1954, waarbij de rechtspleging in het Nederlands werd geweigerd en de Vlaming die de Nederlandse procedure had gevraagd bovendien veroordeeld werd tot betaling der kosten van het zogenaamde ‘incident’, heeft de Vlamingen zowel in België als in de Kolonie ten zeerste ontstemd.

Het hof motiveerde zijn arrest als volgt: ‘Attendu, en ce qui concerne les droits des Belges en matière linguistique, que la Charte Coloniale, tout en proclamant qu'ils jouiront au Congo en cette matière de garanties semblables à celles qui leur sont assurées en Belgique, a décidé que des décrets seront promulgués à cet effet; mais qu'ils ne l'ont pas encore été; que dès lors il n'est pas permis aux parties de prétendre imposer, pour des raisons linguistiques, une composition spéciale de la Cour; (dit is een Hof bestaande uit magistraten die in staat zijn de rechtspleging in het Nederlands te voeren. Arrest van 19 october 1954. Rolnr. 2774)

Attendu qu'à défaut des règles nouvelles annoncées, il faut admettre conformément à une jurisprudence, constante depuis l'Etat Indépendant du Congo, et quasi-unanime que c'est la règle ancienne de l'emploi exclusif du français dans les procédures judiciaires que la loi a maintenue.

Attendu que la matière étant d'ordre public, la Cour doit soulever d'office le moyen de nullité, dans l'état actuel de la législation congolaise, d'un jugement rendu en langue néerlandaise’. (Arrest van 7 december 1954. Rolnr. 2802).

Welnu, de decreten bedoeld door het arrest dienden ingevolge artikel 3 der Koloniale Keure uitgevaardigd uiterlijk binnen vijf jaren na afkondiging der Koloniale Keure (in october 1908), hetzij vóór october 1913. Volgens artikel 7 der Koloniale Keure dienen deze decreten uitgevaardigd op voorstel van de Minister van Koloniën.

Wij zijn thans in het jaar 1955, dus 47 jaar na de afkondiging der Koloniale Keure, en tot heden heeft geen enkele der Belgische regeringen die elkander hebben opgevolgd sinds 1908, de tijd gevonden of het nodig geacht de uitvoeringsmaatregelen te treffen, voorzien door de koloniale grondwet, om aan de Vlamingen in Kongo een gelijke behandeling van hun taal en cultuur te verzekeren met deze der Franstalige Belgen. Gedurende dezelfde tijdspanne heeft geen enkel Minister van Koloniën een initiatief genomen om een voorstel te doen tot uitvaardiging van bedoelde decreten.

Deze carentie heeft gedurende al deze jaren op ergerlijke wijze de culturele, alsook de economische en sociale belangen der Vlaamse kolonialen geschaad.

Het arrest van het Hof van Beroep van Elisabethstad, hoe kras en vernederend het ook weze voor de Vlamingen, daar het juist de zware tekortkoming der Belgische uitvoerende macht inroept om aan de Vlaamse kolonisten

[p. 563]

het meest elementaire recht te weigeren van gevonnist te worden in eigen taal, biedt dan toch het nut een wantoestand te onderstrepen die niet verder kan worden geduld.

Men vergete inderdaad niet dat de Belgische bevolking volgens de volkstelling, uit 59 t.h. Vlamingen is samengesteld en dat de Vlaamse bevolking een zeer ruim aandeel heeft in het beschavingswerk van België in Kongo. Zeer talrijke missionarissen, magistraten, ambtenaren en kolonisten zijn Vlamingen en door zijn demografische ontwikkeling is de Vlaamse bevolking geroepen om in de toekomst nog een aanzienlijker bijdrage te leveren in het beschavingswerk en de economische ontwikkeling onzer Kolonie.

Dat het arrest van het Hof van Beroep van Elisabethstad als een striemende vernedering door de Vlamingen in Kongo is aangevoeld, blijkt o.m. uit het scherpe bezwaarschrift dat door de Vlaamse Vriendenkring van Elisabethstad in dato 15 maart 1955 werd gezonden aan de heren Voorzitter en leden van de kamer van Volksvertegenwoordigers en van de Senaat en waarvan afschrift werd medegedeeld aan de Vlaamse cultuurverenigingen in België en Kongo, alsook aan de Vlaamse pers.

In dit schrijven doet voormelde Vriendenkring beroep op de parlementsleden, opdat zij zouden tussenkomen bij de regering, tot spoedige uitvaardiging van de decreten waarbij aan de Vlamingen in Kongo een billijk taalstatuut wordt verleend.

Onze beide verenigingen steunen ten volle dit verzoek. Zij zijn de mening toegedaan dat, wil men de taalstrijd voorkomen in onze Kolonie die in België, bij gebreke aan tijdige erkenning door de regeerders van de rechten der Vlaamse bevolking, zoveel verbittering en onheil heeft gesticht, het hoog tijd is dat de regering zonder verwijl de door de Koloniale Keure voorziene decreten uitvaardigt, waardoor aan de Vlaamstalige Belgen in onze overzeese gebieden, op taal- en cultuurgebied, dezelfde rechten worden toegekend als aan hun Franstalige landgenoten in het gerecht, het onderwijs en in de overheidsdiensten in de breedste betekenis van het woord, met inbegrip van alle openbare diensten en van alle parastatale instellingen.

Bedoelde regeling dient te berusten op volgende principes, die door onze organisaties werden vastgelegd in overleg met vooraanstaande kolonialen, die terdege vertrouwd zijn met de toestanden in onze Kolonie en welke wij hierna uiteenzetten:

1. - Algemene tweetaligheid van de administratie (Openbare diensten en parastatale instellingen) moet de grondslag zijn van een nationale en rechtvaardige oplossing van het probleem der Belgische nationale talen in de overzeese gebieden.

- Het individueel taalstatuut van de personen in overheidsdienst dient echter aangepast aan het taalregime van het onderwijs in België.

- Ieder ambtenaar is verplicht in zijn betrekkingen met de overheid de taal te gebruiken van de rol waartoe hij behoort; in zijn betrekkingen met een ondergeschikte gebruikt hij de taal van deze ondergeschikte.

- In de inwendige dienst worden de zaken behandeld in de taal waarin ze werden ingediend.

- Voor zijn betrekking met de overheid en de openbare diensten, moet iedere particulier de vrijheid hebben de nationale taal zijner voorkeur te gebruiken.

- Met het oog op een behoorlijke uitvoering van deze regeling is de inrichting van een Hoge Taalcommissie vereist. Zij brengt advies uit over alle betwistingen en moet over een ruim investigatierecht beschikken.

2. - Aansluitend enerzijds bij het principe van de algemene tweetaligheid van de administratie in Kongo, doch anderzijds rekening houdend met het

[p. 564]

vigerende taalregime inzake onderwijs in België, dient een tweevoudig taalstatuut toegepast voor de personen in overheidsdienst, naargelang de categorie waartoe ze behoren:

ééntalig voor de beambten (4^e categorie)

tweetaligheid voor de ambtenaren (van 3e categorie af).

a)	voor de beambten, van wie bij aanwerving slechts een diploma van hoger middelbaar onderwijs verlangd wordt, kan logischerwijze geen individuele tweetaligheid geëist worden. De voorbereidende koloniale leergangen voor deze categorie van agenten (lagere afdeling van de Koloniale School of van het Instituut voor Tropische Geneeskunde) zijn trouwens ook ingericht volgens het stelsel van de eentaligheid.
	In de centrale diensten, evenals in de openbare diensten, zullen de lagere beambten gelijkmatig verdeeld worden over beide taalrollen.
b)	voor de ambtenaren van de 3^e categorie (vanaf de graad van gewestbeheerder-assistent) zal tweetaligheid de regel zijn.
	Deze categorie van agenten wordt aangeworven onder de afgestudeerden van het hoger onderwijs: universiteiten en Instituut voor Overzeese Gebieden.
	Het leerplan van dit laatste Instituut voorziet trouwens voor de laatste twee jaren (licenciaat) een tweetalig leerstelsel. De universitairen, kandidaten tot koloniale loopbaan en agenten in koloniale diensten, die voor bevordering tot de 3^e categorie in aanmerking komen, zullen slechts tot de hogere afdeling van de Koloniale School, resp. Instituut voor Tropische Geneeskunde, toegelaten worden, mits zij zich aan een strenge proef over de kennis van de tweede taal onderwerpen.
c)	voor de hogere ambtenaren van de 2^e categorie (vanaf de graad van districtcommissaris-assistent), moet de individuele tweetaligheid gesanctioneerd zijn door een taalexamen.
	Bevordering tot die graad is voorbehouden aan de ambtenaren die, met vrucht, een mondelinge en schriftelijke taalproef afleggen vo[or] een jury, waarin afgevaardigden van de Hogere Koloniale Taalcommissie zitting hebben.
	Gedurende de eerste drie jaar die volgen op het van kracht worden van het nieuwe taalstatuut, zullen om de drie maanden speciale taalproeven ingericht worden.
	De ambtenaren die reeds behoren tot de 2^e categorie, evenals de candidaten op bevordering, zullen zich in de loop van hun eerstvolgend verblijf in België, aan die proef onderwerpen. De onvoldoende kennis van de tweede taal impliceert de op pensioenstelling na het 15^e dienstjaar (toepassing art. 47 statuut).
d)	de hogere ambtenaren van de 1^e categorie zullen in afwachting dat de individuele tweetaligheid tot het echelon algemeen gouvernement en provincie doordringt, geflankeerd worden met adjuncten die tot de andere taalrol behoren.

3. - In België moeten de onderwijsinstellingen die rechtstreeks tot de koloniale loopbaan voorbereiden, doeltreffend ingericht met het oog op de toepassing van het taalstatuut.

In de hogere afdelingen van de Koloniale School en van het Instituut voor Tropische Geneeskunde moeten taalproeven ingericht worden en is ook het leerplan zo om te werken, dat een evenwichtige verhouding tussen Nederlandstalige en Franstalige cursussen ontstaat.

In het Instituut voor Overzeese Gebieden dient deze verhouding eveneens herzien en gewaakt over de strenge en oprechte toepassing van het tweetalig leerstelsel. De leerkrachten van al deze onderwijsinstellingen moeten, benevens hun wetenschappelijke bevoegdheid, de nodige kwalificatie op taalgebied bezitten, d.w.z. de taal waarin ze onderwijzen, volledig beheersen.

[p. 565]

4. - De Keuze van de taalrol gebeurt bij de inschrijving voor de cursussen aan een van de voorbereidende koloniale leergangen of onderwijsinstellingen. Alle agenten in koloniale dienst die deze cursussen na 1933 gevolgd hebben, worden ambtshalve ingeschreven op de Vlaamse of de Franse taalrol, naargelang het taalregime van hun voorbereidend onderwijs. De andere agenten opteren voor de taalrol van hun keuze. Hetzelfde principe geldt voor specialisten en al wie niet volgens de gewone regels aangeworven wordt.

De Hoge Koloniale Taalcommissie dient er over te waken dat de gelijkheid van de taalrollen in acht genomen wordt.

5. - Ten einde het taalstatuut met de gewenste doeltreffendheid door te voeren, moet de toepassing behoorlijk gesanctionneerd zijn. De volgende maatregelen zijn met dit doel aangewezen:

a)	de beambten van de 4^e categorie hebben het recht geen gevolg te geven aan onderrichtingen of opdrachten, gegeven in overtreding met het taalstatuut;
b)	elke overtreding van het taalstatuut wordt gestraft.

Volgens de ernst van de gevallen worden de tuchtmaatregelen voorzien bij art. 131 van het statuut toegepast. De Hoge Koloniale Taalcommissie wordt, voor deze aangelegenheid, met de tuchtmacht bekleed (cfr. art. 135 van het statuut).

6. - De nieuwe taalregeling impliceert een aanpassing van het inboorlingenonderwijs van de middelbare en hogere graad, wat het onderricht van de twee nationale talen betreft. Franse en Nederlandse taalleergangen moeten het de inboorlingen mogelijk maken in alle omstandigheden hun taak als hulpkracht in de administratie en private ondernemingen te kunnen vervullen.

Het is bovendien een culturele plicht de verspreiding van het Nederlands in Midden-Afrika evenzeer te bevorderen als die van het Frans.

7. - Het onderwijs voor blanken in Kongo en Ruanda-Urundi dient in tweetalige zin hervormd te worden, met dien verstande dat de moedertaal als voertaal van het onderwijs, doch tevens door doeltreffende methodes de tweede nationale taal op effectieve wijze wordt aangeleerd. De eis beantwoordt aan een uitdrukkelijk verlangen van de grote meerderheid van de Vlaamse kolonialen. Een commissie worde er onmiddellijk mee gelast in Kongo de modaliteiten van de hervorming van Vlaamse onderwijsprogramma's te bestuderen.

In die comissie zouden vertegenwoordigd zijn:

-	de officiële instanties van onderwijs;
-	de afgevaardigden van de gunstig gekende Vlaamse kringen, als de Vlaamse Vriendenkringen, om het Vlaamse standpunt te verdedigen;
-	de afgevaardigden van het Vlaamse lerarenkorps om het paedagogische standpunt te verdedigen.

8. - Herinrichting van de rechtmacht in Kongo, derwijze dat in alle graden de rechtspleging in het Nederlands aan de Vlaamstalige Belgen wordt verzekerd, o.m. door instelling van het vereiste aantal Vlaamse Kamers en benoeming van een voldoende aantal Nederlandstalige rechters.

9. - Het spreekt vanzelf dat het Ministerie van Koloniën evenals de in België gevestigde koloniale en parastatale organismen en wetenschappelijke instellingen, de taalwetten moeten eerbiedigen en toepassen. Dit zal echter des te gemakkelijker gaan naargelang de taalgelijkheid in Afrika vordert.

10. - Met het oog op het welslagen dezer hervormingen is het van het grootste belang dat, naarmate functies vrijkomen in de hoogste koloniale overheidsorganen, de Minister van Koloniën aan het Staatshoofd benoemingen

[p. 566]

voorstelt van candidaten die niet alleen volkomen vertrouwd zijn met onze Nederlandse taal en cultuur, maar tevens genoeg nationaal besef hebben om zich in alle omstandigheden te gedragen zoals het past aan de hoogste gezagdragers van een tweetalig land.

11. - Ter erkenning van de gelijkheid onzer twee nationale talen in het koloniaal gebied, zouden de officiële redevoeringen afwisselend in het Nederlands en in het Frans dienen uitgesproken, ofwel gedeeltelijk in beide talen.

12. - De Nederlandse banden tussen het moederland en de Kolonie dienen door het Ministerie van Koloniën te worden versterkt, in dezelfde mate als de Franstalige.

Verder behoort het aan de overheid het Nederlands cultuurleven te bevorderen in de overzeese gebieden.

Met genoegen vernamen onze beide organismen dat de Gouvernementsraad van Belgisch Kongo op zijn zitting van 20 juli 1955, zonder bespreking de wens heeft aangenomen, ingediend door de Heren-leden Ballegeer, Rubens en Bonte, strekkende tot volledige gelijkheid bij het gebruik der beide landstalen en spoedige uitvaardiging der decreten voorzien door de Koloniale Keure betreffende het taalgebruik.

Onze beide organismen spreken de stellige verwachting uit dat deze wens, alsmede onderhavig memorandum, dat werd ingegeven door overwegingen van nationaal belang, er de bevoegde Minister zullen toe bewegen zonder verwijl aan het Staatshoofd decreten voor te stellen die aan de Vlamingen volledige gelijkheid waarborgen met de Franstalige Belgen, tot verdere harmonische ontwikkeling onzer Kolonie.