Band. Jaargang 15

[p. 526]

Vonnis Grootaert 9 Januari 1952

Verschenen in ‘Band’ 1952 nr 3

Rechtbank van Eerste Aanleg te Elizabethstad zitting houdend in strafzaken

9 Januari 1952.

Rechter: J. Grootaert.

Openbaar Ministerie: L. Zuyderhoff, Eerste Substituut van de Procureur des Konings.

Advokaat: A. Rubbens.

O.M. t/D.

Over het in rechtszaken van Belgen gebruik van de Nederlandse taal:

Overwegende dat gedaagde Belg is;

Overwegende dat hij ter zitting gevraagd heeft dat deze zaak in het Nederlands zou behandeld worden, hetzij zijne nationale ethnische taal;

Overwegende dat hem zulks ter zitting werd toegestaan;

Overwegende dat bij monde van de Eerste Substituut van de Procureur des Konings, L. Zuyderhoff, het Openbaar Ministerie in deze taal requisitoir heeft genomen;

Overwegende dat de raadsman van gedaagde in dezelfde taal heeft gepleit;

Overwegende dat zulks afwijkt van wat tot nu toe vóór de Rechtbanken van de Kolonie geschiedde, zodat het past te onderzoeken of het wettelijk is;

Overwegende dat artikel 3 van de wet van 18 October 1908, gezegd Koloniale Keure, letterlijk gesteld is als volgt:

‘Het gebruik der talen is vrij. Het wordt geregeld door decreten, zodanig dat de rechten der Belgen en der Congolezen zijn gewaarborgd, en alleen voor de akten van het openbaar gezag en voor de gerechtelijke zaken.

Op dat gebied genieten de Belgen, in Congoland, eene gelijke bescherming als die hun in België verzekerd is. Met dat doel worden decreten, uiterlijk binnen vijf jaren na de afkondiging van deze wet, uitgevaardigd.

Alle decreten en verordeningen van algemenen aard worden opgesteld en bekendgemaakt in de Franse en in de Vlaamse taal. Beide teksten zijn officieel’.

Overwegende dat de wet bijgevolg een onderscheid maakt tussen enerzijds de onderlinge betrekkingen tussen de particulieren en anderzijds de akten van het openbaar gezag en de rechtszaken;

Overwegende dat zij de particulieren geheel vrij laat in hun onderlinge betrekkingen de taal te gebruiken naar hun keus zonder onderscheid te maken tussen Belgen en vreemdelingen, noch tussen de nationale en vreemde talen en zonder enige regeling van deze vrijheid te voorzien;

Overwegende dat daarentegen, wat de akten van het openbaar gezag en de rechtszaken betreft, zij voorziet dat het gebruik der talen ‘geregeld wordt door decreten, zodanig dat de rechten der Belgen en der Congolezen gewaarborgd zijn’;

Overwegende dat zij uitdrukkelijk uitvaardigt: ‘op dat gebied genieten de Belgen, in Congoland, eene gelijke bescherming als die hun in België verzekerd is’;

[p. 527]

Oevrwegende dat zij voorschrijft dat ‘met dat doel uiterlijk binnen vijf jaren na de afkondiging van deze wet decreten uitgevaardigd worden’. hetzij vóór einde 1913;

Overwegende dat dit voorschrift niet werd uitgevoerd;

Overwegende dat de gevolgen daarvan moeten onderzocht worden;

Overwegende dat daarbij een onderscheid moet gemaakt worden tussen enerzijds de bescherming zelf die verleend wordt en anderzijds de uitvoeringsmaatregelen die voor de toepassing ervan op de in de Kolonie voorkomende toestanden moeten genomen worden;

Over de door de wet verleende bescherming.

Overwegende dat de wet het geenszins aan de voorziene dekreten overgelaten heeft de bescherming te verlenen;

Overwegende dat de wet dit zelf heeft gedaan;

Overwegende dat zulks blijkt uit de bewoordingen zelf van de wet en uit de opdracht die ze ter zake aan de dekreten heeft gegeven;

Overwegende, wat de bewoordingen betreft, dat de wet positief voorschrijft: ‘op dat gebied genieten de Belgen in Congoland een gelijke bescherming als die hun in België verzekerd is’;

Overwegende wat de opdracht betreft die ze aan de dekreten heeft gegeven, dat ze niet voorschrijft dat zij de bescherming zullen uitvaardigen, maar alleen regelen om deze te waarborgen, d.w.z. in de feitelijke toepassingen op de in de Kolonie voorkomende toestanden;

Overwegende dat zij daarmede o.a. heeft bedoeld dat de voorziene dekreten niet met de in België verleende bescherming tegenstrijdig mogen zijn;

Overwegende dat ze inderdaad in dit geval, krachtens artikel 7 van de wet, als tegenstrijdig zijnde met de wet niet zouden mogen toegepast worden:

Over de datum van de inwerkintreding van de door de wet verleende bescherming:

Overwegende dat de door de wet verleende bescherming onmiddellijk, bij het in voege treden van de wet, van kracht is geworden;

Overwegende dat zulks namelijk blijkt uit de tegenwoordige tijd die ze bij de uitvaardiging van deze bescherming gebruikt: ‘genieten’;

Overwegende dat daaruit namelijk blijkt dat de wet de inwerkingtreding van deze bescherming niet tot na de uitvaardiging van de voorgeschreven regelende dekreten heeft opgeschorst;

Overwegende dat zulks klaarblijkelijk ook de mening is van de gewone koloniale wetgever, vermits deze reeds vóór het verstrijken van de termijn van 5 jaar, nl. bij dekreet van 23 Mei 1909, de Nederlandse tekst van de uitvoerbare formule der vonnissen en arresten heeft gegeven;

Overwegende dat hij dit vanzelfsprekend heeft gedaan voor de uitvoering van de toen reeds gebeurlijk in toepassing van de verleende bescherming in deze taal gestelde vonnissen en arresten;

Overwegende dat bijgevolg moet aangenomen worden dat volgens hem vonnissen en arresten in deze taal gesteld worden zonder dat de voorziene regelende dekreten uitgevaardigd zijn;

Overwegende dat weliswaar de Franse tekst de toekomende tijd gebruikt: ‘jouiront’;

[p. 528]

Overwegende dat dit vloeit uit het Franse taaleigen zoals het in zeer veel teksten voorkomt, bv. artikels 43, 47, 48, enz., van het strafwetboek;

Overwegende dat in het Frans het gebruik van deze tijd eenvoudig bedoelt ‘van zodra de wet in voege zal getreden zijn, telkens dat er aanleiding tot toepassing van de tekst bestaat’;

Overwegende dat de Franse tekst niet op uitdrukkelijke wijze de uitvaardiging van de voorziene regelende dekreten als een opschorsende voorwaarde van de verleende bescherming aangeeft;

Overwegende dat het eenvoudig gebruik van de toekomende tijd in de Franse tekst niet op stilzwijgende wijze de draagkracht van dergelijke voorwaarde kan hebben;

Overwegende dat inderdaad in het licht van de Nederlandse tekst dergelijke stilzwijgende voorwaarde niet mag verondersteld worden daar de Franse tekst dan een betekenis zou krijgen die tegenstrijdig zou zijn met deze van de Nederlandse tekst;

Overwegende dat de twijfelachtige tekst steeds moet uitgelegd worden in de zin van de ondubbelzinnige;

Overwegende dat in elk geval de Nederlandse tekst evenveel kracht heeft als de Franse;

Over het door de wetgever door het uitvaardigen van deze bescherming onmiddellijk nagestreefde doel:

Overwegende dat de bedoeling van de wetgever klaarblijkelijk is geweest van de invoegetreding van de wet af, in deze zaken, de onder het bewind van de Onafhankelijke Kongostaat bestaande tegenstrijdige toestand alleen de Franse taal te gebruiken, te veranderen door aan de Belgen in Kongo een bescherming te verlenen die de Onafhankelijke Kongostaat hun niet toekende;

Overwegende dat in deze zaken de ter sprake zijnde alinea van artikel 3 dezelfde draagkracht heeft als de laatste alinea, nl. dat voortaan zoals de dekreten en de algemene verordeningen ook de vonnissen en arresten, zowel in de ene als in de andere nationale taal zullen gesteld worden;

Overwegende dat daarbij het enige verschil is dat de dekreten en algemene verordeningen, tengevolge van hun algemeen karakter, altijd in beide nationale talen moeten gesteld worden zodat daarvoor geen verdere regeling te voorzien viel, terwijl de vonnissen en arresten, tengevolge van hun individueel karakter, het moeten zijn in de ene of in de andere taal naargelang de betrokken personen, zodat een regeling daarvoor te voorzien viel;

Over de uitvoeringsmaatregelen:

Overwegende dat uit al wat voorafgaat volgt dat de wet klaarblijkelijk aan de voorziene dekreten alleen heeft overgelaten de uitvoerigsmaatregelen voor de haar zelf verleende bescherming uit te vaardigen;

Overwegende dat ze daarbij uitdrukkelijk bepaalt dat het doel van deze uitvoerende dekreten is aan de Belgen de door de wet verleende bescherming te waarborgen;

Overwegende dat de voorziene dekreten bijgevolg het karakter hebben van de uitvoeringsmaatregelen van de wet;

Overwegende dat het ingebreke blijven van de gewone koloniale wetgever om binnen de vastgestelde tijd de met dit doel voorziene uitvoeringsmaatregelen uit te vaardigen, niet voor gevolg kan hebben de door de wet verleende bescherming zelf af te schaffen;

[p. 529]

Overwegende dat zulks nl. tegenstrijdig zou zijn met de uitdrukkelijke bedoeling van de wet, zoals hierboven uiteengezet, aan de Belgen in Kongo bij het uitvaardigen van de wet een recht te verlenen dat ze voordien niet bezaten onder het beheer van de Onafhankelijke Kongostaat;

Overwegende dat artikel 7 van de wet uitdrukkelijk voorziet dat zelfs een dekreet deze door de wet verleende bescherming niet kan afschaffen, zodat a fortiori een uitgebleven uitvoeringsdekreet het nog min kan;

Overwegende dat dit ingebreke blijven van de gewone koloniale wetgever dus alleen voor gevolg heeft dat de voorziene vijfjaarlijkse periode sine die verlengd werd zodat nog steeds, zoals de wet het slechts voor vijf jaar had voorzien, de toegekende bescherming moet toegepast worden zonder geregeld te zijn;

Over de toepassing van de ordonnantie van 14 Mei 1886 op de in de gerechtelijke beslissingen te volgen beginselen:

Overwegende dat sommigen staande houden dat het in gebreke blijven van de gewone wetgever voor gevolg heeft dat bij toepassing van de ordonnantie van 14 Mei 1886 deze stof geregeld wordt door de plaatselijke gebruiken, de algemene rechtsbeginselen en de billijkheid;

Over het toepassingsveld van deze ordonnatie:

Overwegende dat deze ordonnantie uitdrukkelijk haar toepassingsveld beprekt tot de ‘betwistingen’ (contestations) waarvoor de rechtbanken bevoegd zijn;

Overwegende dat dit zonder twijfel gaat over de tussen de partijen die voor de rechtbanken verschijnen bestaande betwistingen;

Overwegende dat niet kan gezegd worden dat wat betreft het gebruik der talen in de akten van het openbaar gezag en in rechtszaken, de Kolonie een vóór de rechtbanken verschijnende betwistende partij is;

Overwegende dat bijgevolg deze ordonnantie in deze zaken niet van toepassing is;

Over de door deze ordonnantie voorziene gebruiken en het bij de rechtbanken van de Kolonie bestaande tegenstrijdig gebruik in rechtszaken uitsluitend de Franse taal aan te wenden:

Overwegende dat de plaatselijke gebruiken waarnaar deze ordonnantie verwijst vanzelfsprekend het gewoonterecht is dat vrij ontstaat en bestaat tussen de vóór de rechtbanken verschijnende partijen;

Overwegende dat het bij de koloniale rechtbanken bestaande gebruik uitsluitend de Franse taal aan te wenden dergelijk gewoonterecht niet is doch een overheidsdaad, zoals ook het gebruik van het Nederlands voor onderhavig vonnis dat is;

Overwegende dat deze ordonnantie de toepassing van dergelijke overheidsdaden niet voorziet;

Overwegende dat gezegd als overheidsdaad bestaande tegenstrijdig gebruik dus niet kan toegepast worden in uitvoering van de bepalingen van deze ordonnatie;

Overwegende dat dergelijke overheidsdaad geenszins de door de wet verleende bescherming kan te niet doen, noch min dan zoals boven uiteengezet, een dekreet dit kan;

[p. 530]

Overwegende daarenboven dat, zoals insgelijks boven gezegd, de bedoeling van de wet juist is geweest van de invoegetreding van de wet af het in deze zaken, onder het bewind van de Onafhankelijke Kongostaat bestaande tegenstrijdige gebruik, te veranderen, door aan de Belgen in Kongo een bescherming te verlenen die de Onafhankelijke Kongostaat hun niet toekende;

Overwegende dat bijgevolg het als overheidsdaad bestaande tegenstrijdige gebruik uitsluitend de Franse taal in deze zaken aan te wenden niet kan gesteld worden tegen het gebruik van de Nederlandse taal, vermits dit tegenstrijdig zou zijn met de bedoeling en de bestaansreden zelf van de wet;

Over het ontbreken van gebruiken inzake de toepassingsregelen van de door de wet verleende bescherming:

Overwegende, moest niettegenstaande al deze redenen toch nog worden volgehouden dat deze ordonnantie wel van toepassing is, dat dan duidelijk de stof van de niet verschenen dekreten moet omschreven worden waarop dus beweerd wordt dat de ordonnantie moet toegepast worden;

Overwegende dat, zoals boven uiteengezet, het niet het door de wet uitgevaardigde beginsel is dat de Belgen in de Kolonie in deze zaken van dezelfde bescherming als in België genieten, maar alleen de uitvoeringsmaatregelen van deze bescherming;

Overwegende dat geen enkel gebruik de toepassing van deze bescherming regelt;

Overwegende dat inderdaad het, volgens hierboven uiteengezet ten onrechte ingeroepen, in de Kolonie als overheidsdaad bestaande tegenstrijdig gebruik van de rechtbanken, in rechtszaken uitsluitend de Franse taal aan te wenden, geen regeling van de verleende bescherming is, maar een onwettelijke tenietdoening daarvan;

Over de algemene rechtsbeginselen:

Overwegende dat de algemene beginselen van het recht in de allereerste plaats deze zijn van het moederlandse recht;

Overwegende dat het ongetwijfeld een algemeen beginsel van dat recht is dat de rechtspleging gebeurt in de nationale ethnische taal van de gedaagde;

Over de billijkheid:

Overwegende dat zulks ook overeenstemt met de billijkheid;

Over de door de Gouverneur-Generaal aangegeven evolutie:

Overwegende dat de Gouverneur-Generaal bij omzendbrief nr 91/14 van 23 Maart 1951 betreffende de akten van het openbaar gezag aan de ambtenaren en de officieren van het Openbaar Ministerie de volgende onderrichtingen heeft gegeven:

‘Deze tekst (van artikel 3 van de wet van 18-10-1908) waarborgt op uitdrukkelijke wijze de vrijheid van het talengebruik in Kongo. Hij voorziet dat er, onder zeker voorbehoud, door de wetgever beperkingen kunnen aan toegebracht worden wat betreft de akten van de openbare macht en de gerechtszaken. In werkelijkheid is er tot nog toe geen enkele beperking afgekondigd, zodat de vrijheid volledig is op alle gebied.

‘Elke verklaring welke afwijkt van de regel: ‘Vrijheid bij ontstentenis van reglementering’, miskent de letter en de geest van de Koloniale Keure.

[p. 531]

‘Het is dus van belang dat alle administratieve overheden van Kongo evenals de officieren van het Openbaar Ministerie, zich zorgvuldig onthouden van elke daad of van elke onderrichting die van aard is om de talenvrijheid, gewaarborgd door de Kongolese Grondwet, te beperken, zowel ten opzichte van hun ondergeschikte agenten als tegenover partikulieren.

‘Ongetwijfeld kan het gebruik van de volledige talenvrijheid aanleiding geven tot moeilijkheden bij de toepassing. Dit is echter geen voldoende reden om een formeel wettelijk voorschrift te overtreden.

‘De zwaarte van deze moeilijkheden moet trouwens niet overdreven worden. Ik ben er inderdaad van overtuigd dat de geest van verstandhouding en begrip, waarvan de kolonialen steeds blijk hebben gegeven, alsook hun bekommernis om het algemeen belang, in dit opzicht ernstige waarborgen bieden.

‘Ik hecht groot belang aan de nauwgezette inachtname van bovenstaande onderrichtingen’.

Overwegende dat uit hoofde van de onafhankelijkheid van de rechtbanken tegenover de uitvoerende macht deze onderrichtingen haar niet binden;

Overwegende, wat betreft de rechtszaken, dat het heden ten dage nochtans niet past dat de rechtbanken niet de door het hoogste burgerlijke gezag in de Kolonie aangegeven evolutie zouden volgen en aldus zouden achterblijven op de algemene toestand van het land, door aan dezelfde tekst van de wet een tegenstrijdige uitleg te geven;

Over de bescherming die de Belgen in deze zaken in het Moederland genieten:

Overwegende dat volgens de bepalingen van de moederlandse wet van 15 Juni 1935 de bescherming waarvan de Belgen in België in rechtszaken genieten als volgt kan worden samengevat: de rechtspleging geschiedt in de nationale ethnische taal van de gedaagde;

Overwegende dat, zoals hoger uiteengezet, volgens artikel 3 van de wet van 1908, de Belgen van de door deze wet verleende bescherming ook in Kongo genieten;

Overwegende dat bijgevolg wettelijk de rechtspleging in deze zaak ten laste van gedaagde in het Nederlands moet gebeuren en onderhavig vonnis in deze taal moet gesteld en openbaar uitgesproken worden;

.........

Om deze Redenen

De Rechtbank

.........

Verklaart dat de in het Nederlands gedane rechtspleging wettig is;

Verklaart dat wettelijk onderhavig vonnis in het Nederlands moet gesteld en openbaar uitgesproken worden;

.........