Band. Jaargang 15

[p. 299]

Het verlangen

BEN je gelukkig, Beno?’ vroeg zij.

Hij schudde van neen en liet zijn hoofd op haar schouder vallen. Zij trilde als een pas ontloken bloem. Was hij dronken? Hij had heel de avond met Elzie gedanst, maar nog nooit had hij zich zo nutteloos en opstandig gevoeld als nu. Hij greep naar het glas en dronk het leeg in één teug. De tabaksrook hing als een mist om zijn hoofd. Hiernaast huilde de muziek en de paren schoven wiegend over de dansvloer.

Elzie nam zijn hoofd in haar handen; haar lippen raakten zijn voorhoofd aan. Hij sloot de ogen. Neen, nog nooit had hij zich zo nutteloos gevoeld als nu; nog nooit was het leven zo donker geweest. Hij beefde. Het leven is zonder zin. 's Morgens voert de lift hem naar de mijn, diep onder de grond. Hij wankelt tussen de steunbalken en zoekt de smalle schacht op, ginder bij dat stipje licht. Niet denken, Beno. Niet denken. De boorhamer schokt ratelend door de steenkoollagen. Zware stof vult zijn ogen, zijn mond en zijn longen. Op veertig jaar ben je voor de haaien. Niet denken, Beno, niet denken. Je wordt betaald als een heer. Je kan sparen. Je kan een kleine auto kopen als je maar koppig blijft volhouden, als je maar niet gaat wanhopen. Gekheid is het, dat je op veertig jaar voor de haaien bent. Een borrel spoelt het stof uit je longen, een borrel maakt je weer fris en vrolijk, Beno. Je kan weer dansen, je kan weer met Elzie dansen, Beno.

‘Laten wij vluchten’ fluisterde zij. ‘Ik hou van je’.

‘Vluchten?’

‘Naar Italië’.

Hij dacht aan Napels, zijn geboortestad; hij zag de blauwe baai in de verblindende zon. Over de brug gebogen keek hij naar de schepen op het water. Het was een koele avond in het najaar, de zon hing rood over de rotspunt van Capri.

‘Laten wij vluchten’ herhaalde zij.

Het is krankzinnig, Beno. Elzie kijkt je aan alsof zij een wonder verwachtte. Zij is lief en mooi, de wereld zinkt onder je weg als je met haar danst. Maar dat zuur verdriet in je borst kan ze niet uit je wegdansen, Beno.

Hij was dronken. Met brandewijn had hij het roet door zijn longen willen spoelen, maar het bleef beklijven als modder in zijn keel. Hij zag de smalle schacht in de mijn; de boorhamer ratelde door zijn hoofd.

[p. 300]

Elzie keek smekend naar hem op. Haar ogen hadden de glans van rode zeeschelpen. Als een kat vleide zij zich tegen hem aan. Maar Beno duwde haar ruw van zich af, sprong recht en wankelde door de tabaksrook naar de deur. Het orgel dreunde.

Buiten sloeg de herfstwind hem in het gezicht. Het had opgehouden met regenen, maar de wind joeg met geweld over de eindeloze heide. In november zijn de nachten als wolven, zij maken je bang, je kan ze niet ontlopen. Beno rilde. De maan schoot snel voorbij achter de wolken, maar de wolken holden de maan achterna. Ginder bij de bocht rees een oude kerk op, als een verschrikte zebra. De wind floot over de vlakte. Nog nooit had Beno zich zo opstandig gevoeld als nu. Dat kwam door de drank en door het roet in zijn keel. En door die smekende blik van Elzie. Hij trok zijn pet dieper over zijn ogen en vloekte. Hij dacht aan zijn jeugd te Napels; het is geen vrolijke jeugd geweest, zijn vader joeg hem de kelder uit, de straat op, om te bedelen. En hij sloeg hem als hij niets had opgehaald. Maar moeder vertelde hem vreemde verhalen, zoals dat verhaal van Pepino en van zijn ziek ezeltje Violetta, dat door een wonder van Sint Franciskus genezen werd. Of dat verhaal van de godin van Saïs, die onder haar sluier van steen het geluk verborgen hield. Het was kinderachtig maar mooi. Beno zwijmelde en begon eensklaps te lachen. Een dronkenmanslach. Hij zag het gelaat van zijn moeder, de rimpels in haar voorhoofd en de eerste, witte haren boven haar slapen. Hij zag de zware handen van zijn vader, met de dikke blauwe aders en de zwarte nagels aan de vingers. Hij zag een meisje in de schaduw van de cederboom. En nu hoorde hij zingen in Napoli. Ook Beno begon te zingen, maar zijn stem struikelde over de woorden. Hij was moe, ontzettend moe, zijn lichaam woog als lood en de herinneringen kropen als slangen door zijn hoofd. ‘Laat mij los Elzie’ riep hij. Hij greep naar een schim en vloekte. Er was niemand. Een slagschaduw tuimelde over de asfaltweg. De maan ging zich verschuilen achter de wolken. Elzie was mooi en zacht en zij kon je aankijken met de ogen van een gevangen vogeltje. Elzie was zoveel zachter dan Maria, zijn vrouw. Ook Maria is eenmaal zo zacht geweest. Hoe lang is dat nu al geleden? Drie jaar? Vier jaar? Hij wist het niet meer, de drank had zijn hoofd zwaar gemaakt en de herinneringen waren als slangen die elkaar bevochten. Beno zag weer de zware handen van zijn vader, waarvoor hij altijd gebeefd had. En hij hoorde zijn stem door de kelder dreunen. Beno kon niet blijven bedelen tot zijn twintigste jaar, hij was jong en sterk, het werd tijd dat hij uitkeek naar werk. Op een vrachtboot nam hij dienst als sjouwer; het zwaarste werk was voor Beno, maar het werd zijn schoonste tijd. Hij zag Genua en New York, Lissabon en Amsterdam. En hij keerde met klinkende munt naar huis. Voor het eerst in zijn leven zag hij zijn vader glimlachen. Toen brak de oorlog uit. Hij vocht tegen de Fransen. En dan in Afrika. Hij vocht voor een eerlijk bestaan.

Zijn volk had recht op leven. Na de oorlog zou alles anders worden. Maar het werd niet anders. De kinderen liepen hongerig langs de straat of lagen te schreien in de woonkelders. Beno zag zijn vader versuft tegen de

[p. 301]

muur zitten, de handen als verlamd op de knieën. Er was geen werk in Napoli; er moest gebouwd worden, maar er waren geen stenen en er waren geen vrachtboten in Napoli. Het hoofd van Beno was een zware klomp verdriet.

Enkele weken later daalde hij af in de mijn van Winterslag. Het was zwaar werk, maar het werd goed betaald, dat werk in de mijn. En een jaar nadien trouwde hij met Maria, en nu hadden zij al een kindje. Waarom was hij dan zo bitter vanavond? Dat was de schuld van Elzie, die met hem gedanst had en die in hem het verlangen had wakker geroepen naar de zon van Italië. Dat was de schuld van die verdomde drank, die als vuur in zijn borst brandde. Hij proefde roet op zijn lippen. En zijn hoofd woog als lood, en daarbinnen vochten de slangen, als in een koortsdroom. Beno naderde de tuinwijk. Hij zag als in een mist het huis met de kleine tuin en de verwaaide bloemen. Doods lag het huis in de stilte. Er brandde geen licht meer in de keuken en ook boven op de slaapkamer brandde geen licht meer. Hij bleef staan en luisterde naar de geheimzinnige stilte van de nacht. Hij was bang voor deze stilte. Eensklaps bekroop hem de lust om terug te keren naar Elzie. Ginder op de vlakte kon je de wind horen zingen in de berken; ginder was er rumoer en muziek, ginder kon je de dood vergeten op de dansvloer en in de bittere smaak van de drank. Was dat het geluk? Was dat de zaligheid waarvan zijn moeder sprak, toen zij hem de legende vertelde van de godin van Saïs? Hij moest er om lachen: het leven is absurd en zonder zin, het heeft de smaak van steenkool en roet.

Wankelend loopt Beno naar de deur. Hij knipt het licht aan in de keuken en schrikt terug voor de verblindende klaarte. Dan begint hij te beven. Een grauwe mist groeit om de dingen heen en ook de lamp aan de zoldering kruipt weg in een grauwe mist. Als een blinde tast Beno naar de tafel en laat zich neerzinken op een stoel. Dan valt zijn hoofd, als een holle ketel, op het tafelblad. De warmte van de kachel heeft hem misselijk gemaakt, zijn hoofd gonst, hij hoort het geklaag van een misthoorn in de verte, neen, het zijn doodsklokken die hij hoort. Of het gedreun van de orgelmuziek in de kroeg? Zijn dat de handen van Elzie? Hij wil slapen en vergeten. De mist is ondoordringbaar, de mist heeft de geur van jenever en de smaak van roet, de mist heeft hem blind gemaakt, hij kan niet meer ademen in deze mist. Hij steekt zijn hand uit naar de lichtknop, maar zijn hand valt als verlamd op de tafel. De wind suist in de holle ketel van zijn hoofd en doet het bloed bonzen aan zijn slapen. Hij is moe. Hij heeft genoeg van dit land van mist en roet, hij wil terug naar Italië, naar het diepe blauwe licht in de baai van Napoli. Een rukwind steekt op en doet de vensters trillen, de deur slaat open in de nacht. Een man staat op de drempel van de deur. Hij draagt een wijde mantel en zijn handen steken in witte, wollen handschoenen. Zijn gezicht is grauw en verweerd, maar in zijn grote, blauwe ogen ligt de zon van Italië.

‘Wat wil je?’ vraagt Beno.

[p. 302]

De man gaat naast hem zitten en begint traag te praten. Wat fluistert hij hem toe? Hij laat hem in een draaispiegeltje kijken, waarin vreemde landschappen voorbijschuiven. Een ogenblik later stappen zij in een open wagen, de zon komt op. De wagen snort over de baan, Beno luistert aandachtig naar wat de man vertelt, maar spreekt geen woord. Zij rijden door een groen landschap met witgekalkte huizen. Dan wordt het avond. Er wordt gedanst in een kroeg aan de haven. Ook Elzie is er. Zij ligt uitgestrekt op de grond, een diepe wonde onder het oog. De politie snelt toe. De man met de zwarte mantel vlucht met Beno naar de haven. Daar ligt de boot. De zee is helder als een schelp van parelmoer. Maar de zon gloeit op het dek. De boot snijdt door de golven. Beno heeft dorst; zijn keel is droog als kurk. Waar is de man met de zwarte mantel? Beno ziet hem niet meer. Een kellner met wit bepoederd gezicht en dikke bloedrode handen is naast hem komen staan. ‘Er is geen drank meer aan boord, zegt de kellner. Wij moeten sterven.’

Het is broeiend heet, Beno heeft het gevoel dat hij stikt. Maar eensklaps ziet hij torens en huizen, hij ziet de Monte Virgo, hij ziet de torens van de Santa Chiara en de San Severo. De boot legt aan te Napoli. Hij kan een schreeuw niet weerhouden, holt door de rumoerige straten, struikelt, staat op, en holt weer verder. Op de hoek van de Via Roma drinkt hij gulzig het sap van de kokosnoot. Vergeten vrienden roepen hem luidruchtig toe. En daar is zijn moeder. Zij zit op een lage stoel in de schaduw tegen de muur en strekt haar armen naar hem uit.

‘Beno!’ gilt zij. ‘Het is goed dat je gekomen bent.’ Van blijdschap wellen de tranen uit haar ogen. Dan zitten zij zwijgend naast elkaar; zijn hand ligt in de hand van zijn moeder. Er zijn geen geheimen tussen hen. Alles wordt goed en helder.

‘Het is een lange weg, Beno, zegt zij dan traag voor zich uit, maar wij zullen hem samen gaan, de weg naar Saïs. Het geluk ligt verborgen onder de marmeren sluier van de godin, de moeder van alle dingen. Wie haar sluier opheffen kan vindt de rust en de vrede. Maar niemand hief ooit die sluier op.’

Langs blauwe en bloedrode marmerrotsen volgen zij de weg naar de woestijn. De steden blinken in de zon. En daar is Saïs. Vóór het raam in vlammende kleuren staat de godin. Beno bestijgt de trappen van de tempel en strekt de handen uit naar de sluier, die openwaait op de wind. Onder de sluier staat zijn vrouw. ‘Maria!’ gilt Beno.

‘En je kind’ juicht zijn moeder. ‘Zij hulden zich in deze sluier terwijl jij vocht met jezelf. Het geluk lag in je hand, en je zag het niet, Beno.’

Zij nam hem bij de arm, er zat een krop in zijn keel. Toen schoot hij wakker. Hij herkende de tafel, de keukenkast, de kachel en de geranium op het vensterblad. In een hoek lag het speelgoed van zijn kleine jongen. Ja, het geluk lag in zijn hand en Beno zag het niet. Hij veegde de droom uit zijn ogen, knipte het licht uit en ging naar boven. De maan viel door het

[p. 303]

venster op het bed waarin Maria sliep. Hij keek haar zwijgend aan, terwijl zij ontwaakte. Jong en blank lag haar hoofd op het kussen. Langzaam sprak zij:

‘Ik heb op je gewacht tot middernacht. Beno. Er is een telegram gekomen. Je moeder is gestorven.’

Beno duizelde. Nu begreep hij alles; nu begreep hij de leegheid die hem vervuld had, nu begreep hij dat verlangen naar de zon van Italië, naar zijn moeder. Hij zag haar terug, met haar mantilla op het hoofd, zoals zij met hem voortliep naar Saïs. Zij wist nu wat er achter de sluier van het leven verborgen ligt.

Beno sprak geen woord terwijl hij zich uitkleedde; dan legde hij zich te bed, zocht naar de hand van Maria en begon te snikken aan haar schouder.

Pieter G. Buckinx.