Band. Jaargang 13

[p. 449]

Ijsland

HET was in de Lente van het jaar 1765. In de haven van Duinkerken lagen, zoals ieder jaar, een aantal IJslandvaarders zeilklaar opgetuigd. Binnen enkele dagen voeren ze uit ter vangst voor verscheidene maanden, naar het Noorden, naar de verre, eenzame kusten van IJsland.

Op de kade stonden de oude pijprokende vissers en de matrozen in groepjes saamgetroppeld, schijnbaar kalm, maar vol verwachtingen. De geest der geheimzinnige rusteloosheid van de zee was in hen gevaren.

Langzaam was de zachte voorjaarsavond gevallen. De levendige havenbeweging had voor een stemmige stilte plaats geruimd. De weemoed van het komende afscheid hing reeds tussen de masten en het touwwerk der vaartuigen.

Een meisje met een vismand onder de arm kwam langs de havenkom. Zodra een jonge visser haar in 't oog kreeg, liet hij zijn twee maats ongemerkt in de steek en ging haar vlug achterna.

Vrolijk groette hij:

‘Goeden avond, Jaantje. Mag ik mee naar huis toe wandelen?’

Het meisje knikte instemmend. Hoe vluchtig ook, Martijn, de visser, had haar schalks lachje opgevangen.

‘Kom, dan zal ik uw mand dragen’, zei de jongen en meteen nam hij zonder verdere goedkeuring af te wachten, de last over.

Naasteen liepen ze verder, eerst zonder een woord te zeggen. Maar dan sprak Martijn met iets ernstigs doorheen zijn anders zo luchthartige toon:

‘Nog twee dagen, Jaantje, dan varen we uit. Vindt ge het niet lang, zo meer dan vijf, zes maanden alleen te zijn?’

‘O ja. Ik weet het nog goed van vroeger, toen vader ook nog meeging. Sinds moeder zaliger stierf enige jaren geleden, doet hij het niet meer.’

‘Ik wou dat ik evenals uw vader thuis kon blijven.’

‘Waarom dat?’

‘Wel, dan was ik toch elke dag bij u.’

‘Och, 't is wat...’

Jaantje poogde achteloos te doen maar bloosde licht.

[p. 450]

‘Ja, ja, ik weet het wel. Nu er zoveel jonge mannen zullen weg zijn, zult ge het wel eenzaam vinden.’

Martijn gluurde van ter zijde naar haar gezicht.

‘Plaaggeest! We trachten hier allen naar de thuiskomst.’

‘Dus tracht ge ook om mij weer te zien.’

Martijn bekeek stoutmoedig doch vragend het meisje, dat zich in 't nauw gedreven voelde. Maar ditmaal bekende ze rechtuit:

‘Wel ja. Waarom niet?’

‘Jaantje.’ Martijn hield stil. ‘Ik moet u iets vragen. Ge weet wel wat. Ik heb het reeds eerder gedaan. Maar nu zou ik een duidelijk en beslist antwoord willen. Mag ik vertrekken met uw jawoord?’

De jonge zeeman hield het meisje bij de arm en trachtte in haar ogen te zien. Maar ze sloeg verward de blik neer.

‘Mag ik er op rekenen, Jaantje?’ drong hij aan. ‘Geef me het mee. Het is nog tijd. Ik ben nog aan wal.’

‘Ik kan nog niets vast zeggen’, prevelde ze.

‘Dus ge geeft niets om mij?’

‘Dat heb ik nooit gezegd. Zo moet ge dat niet opnemen, Martijn.’ Er lag een soort verwijt in haar stem. ‘Maar 't is voor mij... 't is zo moeilijk.’

‘Nog twee dagen en dan zal ik u in zes maanden niet meer zien. Hoe gaarne zou ik uitvaren met zekerheid in het hart. Gij kent die eenzaamheid der zee niet. Vrouwen hebben van dit leven geen begrip. Het zou voor mij een grote opluchting zijn. Ge weet dat ik u gaarne zie, Jaantje. Zo kan ik niet scheiden.’

Er klonk hartstocht en een verre angst in de bevende stem van de jonge visser.

‘Ja, Martijn, ik begrijp u wel. Maar ik weet nog niet goed wat ik moet doen. Ik wijs u niet af, dat weet ge wel. Het is echter een grote beslissing. Ik kan die niet zo ineens nemen. Ik heb het u nog al gezegd. Laat me er nog eens goed over nadenken’, meende het meisje.

‘Goed, ik zal wachten; maar tot wanneer?’

Weer stond Jaantje besluiteloos.

‘Ik weet nog niet’, zei ze. Dan na een poosje: ‘Maar als ge terugkomt, zal ik het vast en zeker kunnen zeggen.’

‘Nog zo lang...’ Een droeve trek kwam op het gelaat van de zeeman. ‘Nog zo lang...’

Het meisje zweeg, niet wetend wat te antwoorden.

Martijn staarde naar de haven en zei zacht:

‘Als het dan niet anders kan. Ja, dan zal ik wachten. Ge weet het: voor u doe ik alles... Kom hier.’

[p. 451]

Zijn stem was bij deze beide laatste woorden enigszins verlevendigd, olijk zelfs. Voor Jaantje het kon verhinderen had hij haar vast in zijn sterke armen gesloten en kuste haar.

Dit was hun afscheid.

‘Wel IJsland, gij bedroefde kust,
Gij doet er menig herte lijden,
Gij maakt de meisjes heel ongerust...’

In de havenbuurt zongen de vrouwen en de meisjes hun liedjes bij 't nettenbreien.

Reeds twee maanden waren de IJslanders weg.

Het leven ging zijn gewone eentonige gang. Een paar dagen nadat de vaartuigen de haven verlaten hadden, joegen er een week lang zwarte wolken, storm voorspellend, langs de kust van Duinkerken. Doch het ontij was niet losgebroken. En nu was alles weer kalm.

Jaantje moest een paar boodschappen doen bij de kruidenier. Het was in de voormiddag. Ze was alleen in de winkel. Voor 't ogenblik was het er niet erg druk. Er waren ook geen nieuwe vaartuigen binnengelopen.

Simon, de zoon, bediende haar.

Toen hij de rekening moest opmaken, treuzelde hij wat en zei onhandig:

‘Jaantje, ik zou u iets willen vragen... We zijn juist alleen. Ik heb... eh, al lang op deze gelegenheid gewacht. Ge hebt misschien reeds eerder opgemerkt dat er mij iets op 't hart ligt.’

Simon gluurde even naar de straatdeur, als vreesde hij dat er klanten zouden komen. Dan kwam hij dichter naar het meisje toe en fluisterde:

‘Misschien klinkt het voor u zonderling, zo onverwacht, Jaantje, maar zoudt ge mijn vrouw niet willen worden? 't Is maar een vraag hoor, doch ze komt me uit het hart.’

Jaantje was enigszins verbaasd door deze woorden. Vlug echter schudde ze glimlachend het hoofd:

‘Waar gij aan denkt, Simon!’

‘Waarom niet? Waarom zou ik u niet mogen vragen?’

Hierop bleef Jaantje het antwoord schuldig en keek als gevleid voor zich uit.

Simon, enigszins zijn eerste verwarring te boven gekomen, ging verder, terwijl nu zijn kruideniersgeest de bovenhand kreeg, wat hem welbespraakter maakte:

‘Mijn vader heeft een goed beklante winkel. Die is later voor mij, want mijn zuster is gehuwd met een paardenkoopman uit Kassel en andere kin-

[p. 452]

deren zijn er niet. Ik heb dus een verzekerde broodwinning. Daarbij zit mijn vader er warm in, aan u kan ik dit wel verklappen. Het is een mooie kans, Jaantje. En wat mij betreft, zo 'n lief meisje als gij vind ik nergens meer. Dat is niet zo plots opgekomen. Ge moet het voorzeker reeds vroeger opgemerkt hebben, dat ik voor u iets heel bijzonders gevoelde. Neemt ge aan?’

‘O, wat zijt ge haastig’, poogde Jaantje te schertsen, ‘als ik uw zin moest doen waren we aanstonds getrouwd!’

‘Waarom niet?’

‘Omdat ik zo gauw geen besluit neem. Wat denkt ge wel!’

Ze legde haar geld op de toonbank om af te rekenen. Alhoewel Simon blijkbaar een meer bepaald resultaat had verwacht, scheen hij toch niet helemaal teleurgesteld. Terwijl hij weergaf besloot hij:

‘Denk er dan in ieder geval maar eens over na. Ik kan begrijpen dat het voor u wat al te overhaast lijkt.’

Jaantje verliet haastig de winkel met een vluchtige groet. Opeens voelde ze behoefte om hier weg te zijn.

Op straat dacht ze over het aanzoek na. Ze had reeds enige tijd bemerkt hoe Simon om haar heen draaide. Het had haar in zekere zin vermaakt zijn gejaagdheid en soms onhandigheid in haar bijzijn na te gaan.

En nu deze vraag. Het was ernst bij de kruidenierszoon. Hij verwachtte een antwoord. Wat moest ze hem zeggen? Jaantje besefte opeens dat het geen spel meer was. Ze had zich steeds die vriendelijkheid vanwege Simon laten welgevallen. Het had haar gevleid. Maar eigenlijk liet die jonge man haar volkomen koud. Welk antwoord zou ze hem nu geven? Dat het tot een aanzoek zou gekomen zijn had ze kunnen voorzien. Maar daaraan had ze niet gedacht, wijl ze het spelletje steeds luchthartig had bekeken. Men is toch jong voor iets.

En Martijn? Weer dacht ze aan hem. Hij zwierf nu op zee, ver weg van hier. Hij was de eerste die haar gevraagd had. Iedere dag bijna, als ze langs de haven kwam en de meeuwen om de masten der schepen zag cirkelen, gingen haar gedachten onwillekeurig naar de vaartuigen, die naar het verre eenzame IJsland waren. Was het om Martijn of louter uit gewoonte? Was ze eigenlijk nog vrij? Hij had een belofte van haar meegenomen. Kon ze het woord, waarom hij gevraagd had, aan een ander geven tijdens zijn afwezigheid?

Maar zo zwaar moest ze het niet opnemen. Ze deed toch haar eigen zin en was nog aan niemand gebonden.

Doch er was een heimwee over haar gekomen en het bleef haar bij.

Jaantje zat te dromen in de deemstering. De avond was wonderlijk, zoals er nog geen was geweest in haar leven. In de schemerhoeken der kamer

[p. 453]

verscholen zich nog ongekende dingen. Er hing een zonderlinge stilte. In haar blik was alles anders geworden dan naar gewoonte.

Het was haar vreemd te moede.

Ze staarde voor zich uit zonder eigenlijk duidelijk te weten waaraan ze dacht.

‘Jaantje!’

Ze sprong opschrikkend recht en verloor zich in twee zware mannenarmen.

‘Jaantje.’ Weer hoorde ze haar naam noemen.

Was het een droom?

‘Martijn, gij’, fluisterde ze.

Hij wist niet of hij in haar stem vreugde ofwel verwondering zoeken moest.

‘Ja, ik.’

Als van verre hoorde ze de woorden uit de mond van de visser aanruisen als de nachtelijke zee, die men achter de duinenreeks weet.

In een Schotse haven waren ze binnengelopen. Hij had het niet meer uitgehouden. Toen hij wist dat er aan diezelfde rede een schip klaar lag voor Duinkerken, was hij er zonder zich te bedenken opgegaan. Nu nog wist hij steeds niet waarom het zo plots in hem opgekomen was. Maar hij wist in zich een oersterke kracht ontwaakt, die niet te breken was.

Als men door zijn hart gedreven wordt, vraagt men niet waarom. Ook Jaantje niet. Want het doel verklaart zichzelf.

Johan De Coninck