Band. Jaargang 13

[p. 441]

De scheepskok

HET was rond de tijd dat ik weer naar Boston afzakte om mij bij mijn schip te vervoegen. Onderweg viel mijn oog op een soort snack-bar, juist ietwat bezijden van de grote baan gelegen. Het zag er een nette, kleine gelegenheid uit en van buiten gezien bleek het zelfs een zekere aanblik van rijkdom te willen geven. Ik verliet de hoofdweg en trok binnen, nam een stoel en daar, achter de toonbank, al in 't schitterendste wit, stond warempel mijn oude scheepsmaat Bill Stevens!

Het was hem goed aan te zien dat hij de grote baas was. Deze indruk werd overigens bevestigd door de breedte van zijn schouders, de wijdte van zinj broeksband en zijn trotse glimlach wanneer hij me zei dat ik hier ook gerust kon eten...

Ik liet mij een kop koffie opdienen, en dronk er een weinig van ondanks het protest van mijn maagstreek. Hij was juist sterk genoeg, en fris als het morgengloren. Ik stond er gewoon van te kijken.

Bill draaide zich om - liet me daarbij zijn zware rug zien - om me de affiche te tonen aan de overzijde van de kassa: ‘Eigenmaakte sandwiches’, las ik, ‘Alle brood wordt gebakken zoals U het wenst’.

Hij keek me aan met die oude bekende voldane glimlach over zijn guitig aangezicht, die glimlach die mij, in de Golf, steeds zo verwonderd had.

‘De sandwiches zijn verdomd lekker’, zei hij, ‘wil j'er één?’

‘Een halve’ zei ik... voorzichtig.

Bill Stevens had de hele Golf doorkruist als scheepskok tijdens de oorlog. Heel toevallig vaarden wij samen op. Hij was een lange, uitgeschoten jonge kerel met teruggetrokken manieren en een zachte stem, en van de eerste dag af dat wij zee kozen, was hij één en al belangstelling voor onze magen. De bootsman zag hem wel vijftien minuten lang in de keuken staan, rond hem starend als was hij overgebracht naar een andere wereld. Een matroos zag hem ijverig zijn naam in een keukenbank kerven met het enige goede vleesmes dat er aan boord was. Van de eerste twee werkuren in de kombuis, maakte hij al onmiddellijk gebruik om het fornuis met kokend vet in brand te steken en om de schouw voor een ganse week te verstroppen met een ongelukkig geplaatste rooster. Kortom, voor we een dagreis achter de rug hadden, wisten wij dat dit Bill's eerste reis als kok was, en als ik

[p. 442]

zeg dat hij geen water kon koken, raak ik alleen maar de geringste van zijn tekortkomingen aan.

Wij deden ons best om hem te helpen, omdat hij tenslotte een vriendelijke kerel was en hij alles deed om ons te behagen, maar er lag een noodlot over hem; en er is geen ding aan boord waar hij de hand naar uitstak dat niet falikant uitliep.

Het begon met een pruimentaart waar hij de stenen vergat uit te halen, zodat de bootsman er drie voortanden op brak al bij de eerste hap. Men had hem een pracht van een stuk roastbeaf gegeven om te bakken, en het kwam op tafel van buiten zo zwart gebrand als de mond van de schouw en van binnen zo rauw als het strand op een wintermorgen. Eén keer had hij een lekker maal gereed gemaakt, een perfekt maal. Wij snoven het op door het ganse schip, en het water stond de ganse morgen in onze monden. Hij vergat echter de zekeringsstaven aan de kachelplaat te bevestigen, het schip ging aan het rollen en het dîner schoof weg en viel op de voeten van een man. Overigens niet die van Bill.

Dat alles waren echter maar kleinere culinaire tekortkomingen, er was nog een veel grotere. Bill kon geen brood bakken.

Nu, op een schip als dat oude karkas van ons, werd er een aardig stukje brood gegeten. De stuurlui van wacht hielden chronisch een sandwich tussen de tanden en elk uur van de nacht kon je in de keuken een matroos aantreffen die zijn koffie zat te slurpen met een stuk brood.

In het begin serveerde Bill ons een stronk brood met in elke snede een gat ongeveer een gulden groot. De bootsman bracht gewoon deze sneden naar de keuken terug, legde ze op de tafel en ging weer buiten: ‘Te veel gist!’ zei hij, en Bill keek beschaamd naar zijn voettippen.

Daarna gaf hij ons kleine, zure deegplaten die koud aanvoelden en die je netjes in bolletjes kon rollen als goed-doorkauwde chewing-gum.

Het was de stoker die ze terugbracht: ‘Geen gist genoeg’ zei hij, en ging recht naar zijn kajuit om daar uit zijn koffer een blik noodrantsoenen te halen die hij tijdens de oorlog gespaard had in geval het schip zou gekelderd worden.

Bill bracht de nacht in zijn keuken door, diep gebogen over een stel kookboeken die hij mee aan boord gesjouwd had. 's Anderendaags diende hij kleine harde klompen op die een welluidende klank gaven als men ze weggooide. Men gooide er overigens veel weg.

Een matroos met donkere ogen maakte de reis naar de keuken. ‘Daar is genoeg gist’, zei hij, ‘maar ge doet er geen zout genoeg in.’

De volgende broodaflevering was zo zout dat onze levensgeesten in de vlam schenen op te gaan. Buiten dat een goede aflevering. Maar we liepen verder het schip af met hangende tongen als een bende afgebeulde trekhonden. Zodra onze dorst gelest was en wij weer stem hadden trokken we met de ganse bemanning naar de keuken.

[p. 443]

‘Vooraleer gij de maag van elke man hier aan boord naar de haaien helpt’, zei de bootsman, ‘gaat ge eens naar een goede raad luisteren!’

Hij duwde Bill tot aan de reling: ‘Ziet ge de oceaan daar?’ zei hij, ‘wel, in een kommeke daarvan is juist genoeg zout om brood te bakken!’

Dan nam hij hem bij de arm tot in de keuken: ‘Deze kraan hier’, zei hij vriendelijk en hij toonde een kraan met het plaatje ‘Zeewater’ boven, ‘is met de zee verbonden. Gebruik dit, en doe er niet méér zout bij!’

Bill knikte, en het verheugend licht van het begrijpen straalde uit zijn ogen...

De volgende dagen was het brood goed, en Bill steeg dagelijks in onze achting. En zo vloden de zorgeloze dagen tot we Abadan aandeden, in de Perzische Golf. En het is op die morgen dat de thermometer 135° in de schaduw stond, dat Bill het definitief verkorven heeft.

Het brood had een zure geur, zelfs wanneer het gebakken was. Ik ging naar de mess en vond er gans de bemanning aandachtig één dezer boterhammen onderzoekend, die op tafel lag in het volle licht.

Het was een klein stuk brood, oud-grijs van kleur, en zwaar genoeg om de hersenpan van een stevige zeebonk in te slaan.

Een matroos meende dat het zeker gebakken werd in een stokerspijp. Daarop ontstond een twist met de leden van de machinekamers die de matroos onmiddellijk op zijn plaats wilden zetten. Maar het werd bijgelegd omwille van de samenhorigheid.

En andermaal trokken wij naar de keuken. Ik merkte aan Bill's uitdrukking dat hij er van bewust was iets mispeuterd te hebben, maar hij toonde ons hoeveel gist en bloem hij gebruikt had.

‘Hebt ge water van de zee gebruikt?’ vroeg de bootsman met een hese stem, en Bill knikte.

Eén voor één verlieten wij de keuken en wij hadden de moed niet om nog één stom woord te zeggen: we lieten Bill daar staan met die teneergeslagen uitdrukking op zijn gelaat.

Ik ging aan de reling leunen en stak een cigaret op. De grijsgele stroom die langs het schip voer, zag er stevig genoeg uit om een man te dragen. Een hondenkreng kwam aangedreven en de stroming gaf het een soort walsende beweging. Een beetje, slechts een klein beetje verder, stroomopwaarts, zat een inlands jongetje op een bank. Hij hield zich ijverig onledig met het verwijderen van een sinds zijn geboorte ingewortelde slijkkorst van tussen zijn ver-ruikende platte tenen...

Ik draaide me om: Bill stond langs me. Ik was van plan hem uit te schelden, maar mijn geest stond er niet naar en ik gaf hem een cigaret.

‘Ze hadden me gezegd dat ik die kraan moest gebruiken’, zei hij troosteloos, ‘maar ze hadden me niet verteld dat ik dat niet mocht in een haven’.

[p. 444]

‘Het zou toch niets gegeven hebben’, zei ik...

Mijn gedachten sprongen plots terug op het heden. Ik stond in een kleine snack-bar en Bill hield me een schaal voor waar een halve sandwich op lag. Ik at er van: het smaakte verrukkelijk!

‘Heb... jij dat brood gebakken?’ vroeg ik.

Hij schudde het hoofd: ‘Neen, mijn vrouw!’ zei hij, ‘ik ben een getrouwd man nu, schone kostwinning, die het goed doet. Maar ik dien enkel maar op. Zij wil me niet laten koken.’

Ik kon moeilijk een grijnslach bedwingen, en Bill nam mijn lege kop koffie weg, wou ze terug vullen, maar de pot was leeg.

‘Ik heb er juist nieuwe gemaakt in de andere pot!’ lachte hij, en vulde de kop en zette haar voor me neer.

Ik wierp er een blik in en duwde de kop terug. Hij keek ook en hij bloosde.

‘God’, zei hij, ‘dat heb ik vergeten...’

En toch had Bill vooruitgang gemaakt, want al was het geen koffie, het was ongetwijfeld prachtig gekookt water.

Walter Geerts