Band. Jaargang 13

[p. 344]

Kennismaking met Beeldhouwer Jan Boedts

HET toeval kiest nauwkeurig zijn ogenblik en ligt soms in een kansspel; en de vonk die een nieuw vuur doet oplaaien moet wegspringen uit de edelste steen. Die avond in Juni kliefde de ‘Elisabethville’ op zijn zoveelste reis rustig de lichtgevende baren van de Golf van Guinea; die avond zaten we samen geschaard rond de speeltafel waar de traditionele ‘paardenwedrennen’ gelopen werden. Naast ons zat de lange, athletisch uitgeschoten manskerel, wier adelaarsprofiel en hooggewelfd voorhoofd ons al meer hadden geïntrigeerd. Deze man, waar wij toen definitief mee kennis maakten en in wiens vriendschap wij ons thans mogen verheugen, was Jan Boedts.

Beeldhouwer Jan Boedts heeft zijn ganse leven in het spel geworpen, in dat grote Spel waar Geest en Stof het tegen elkaar opnemen in een onherroepelijke wedren naar de kern der dingen. Zijn kansspel wordt wonderlijk gespeeld buiten en te midden der grenzen van het tijdelijke, zoals elke ware kunstenaar de bittere grond proeft en toch reeds deelneemt aan het eeuwig aanschouwen van het Transcenderende.

In 1904 wordt Jan te Tongeren geboren uit een Limburgse moeder en een West-vlaamse vader. Als knapen van vijftien hebben wij allen aan één of andere Muze geofferd en dachten wij schrijvers of musici met talent te worden; wanneer hij zo oud is snijdt Jan een kinderkopje uit hout; hij zal mes en beitel niet meer loslaten. Vader Boedts echter, brouwer en handelaar, ziet dit met een heel ander oog: ‘met mannekens maken zult ge niet ver komen’ herhaalt hij en stelt zijn veto. In 1924 wordt de knoop toch doorgehakt en gaat Jan in de leer bij de Benediktijnen te Maredsous; hij bezoekt ook de Vrije Academie te Luik, en in 1924 is hij 20, en het leven ligt verlokkelijk voor hem uit, en de wereld is er om gezien te worden. Met 200 fr. op zak ga je niet ver, Jan gaat er mee naar Parijs. De eerste dagen zijn vol verrukking, de volgende stellen hun koele wetten: als leerling van St-Franciscus weet hij des te beter ook dat ‘Broeder Lichaam’ zijn eisen stelt! Gelukkig is hij kloek gebouwd, en zal hij als model poseren om in het leven te blijven; het zal hem van groot nut zijn voor later. 's Avonds leurt hij langs de Boulevards met zelfgemaakte beeldjes van Jackie Coogan...

Maar de reis gaat huiswaarts. Echter maar voor een tijd, weer roept het buitenland en ditmaal gaat het naar Firenze waar Jan zich aanmeldt bij beeldhouwer Dante Sodini; hij wordt er aangenomen als... knecht, maar de meester

[p. t.o. 344]

De Pelgrim J. Boedts
(Uit de Hof van het Koninkrijk der Hemelen)

[p. t.o. 345]

De Boodschap J. Boedts
(Uit de Hof van het Koninkrijk der Hemelen)

[p. 345]

ontdekt meer in de knecht en Jan wordt zijn leerling. Het zijn gevulde dagen: 's morgens in de leer bij Sodini, 's namiddags de kost verdienen bij beeldhouwer Fairbanks (met wie hij weigert een contract voor de Verenigde Staten te sluiten), 's avonds Academie. In 1929 keert Boedts terug naar België, hij huwt en vestigt zich te Brussel. Hij voelt zich jong en hij heeft veel geleerd; hij verwacht alles van het leven. Het zal hem echter de komende jaren niets dan ellende en tegenkantingen bieden. Het pijnlijkst wordt hij getroffen in 1932 wanneer zijn werk ‘Moederschap’, vierde geklasseerd nochtans op 25 in de Prijs van Rome, niet wordt tentoongesteld; zijn laatste spaargeld had hij er aan besteed. Het zijn crisisjaren, maar Jan hardt zich en werkt, ijverig en strijdlustig. In 1934 gaat de zon weer op wanneer hij voor de eerste maal te Leuven ten toon stelt met een twintigtal werken. Zijn buste van Prof. Piccard wordt gunstig opgemerkt: het was een eerste daarstelling van een persoonlijke visie. Jan is vol vuur voor het menselijk lichaam, het athletisch gebouwde lichaam, zijn belangstelling gaat dan ook uit naar sportfiguren; hierin wil hij zich specialiseren: Roth, Scherens worden in de steen vereeuwigd. Hij vergist zich echter, daar ligt zijn taak niet, de toekomst verwacht anders van hem. In 1936 volgt een tweede en definitieve doorbraak, in het Paleis voor Schone Kunsten te Brussel. Jan stelt er veertig werken te toon, met o.m. een tweetal beelden van Koningin Astrid die in '39 voor goed het ene naar Luik gaat en het andere (marmer 2,60 m.) behouden wordt voor het Nationaal Gedenkteken van Koningin Astrid dat te Brussel wordt opgericht. Dat jaar ook neem hij deel aan buitenlandse tentoonstellingen: Kaunas, Venetië, Berlijn, Wenen en Budapest volgen elkaar op in snel tempo. Boedts begint vaste grond te voelen, hij heeft meer vertrouwen dan ooit. Zijn genre is nog niet scherp omgrensd, hij hanteert met schijnbaar evenveel succes het portret (o.m. Prins Albert van Luik, Prof. Maisin...) als de zuiver monumentale schepping (o.m. 7 beelden voor het Gerechtshof te Hasselt, in arduinsteen). Deze dualiteit zal hem trouwens in zijn verdere carrière steeds blijven volgen, zonder dat men duidelijk kan omschrijven in welk genre hij zich het best tot een meester ontwikkeld heeft.

Op de vooravond van de catastrofe van 1940 liggen Boedts' plannen klaar om in opdracht van het Ministerie van Koloniën naar Congo in te schepen; het zal echter alleen bij de plannen blijven. Bij het nieuws van de oorlogsverklaring voelt hij zich diep getroffen, en in een vlaag van verbijsterend protest slaat hij in zijn atelier de ontworpen schetsen stuk; met de kleifragmenten schept hij de figuur van Mozes dalend van de berg Tabor. Dit is meer dan een anecdote, dit wordt een blijvend keerpunt in Boedts's leven. Deze Mozes, trillend, barstend van schrijnende toorn bij het zicht van de dwaling rond het kalf, wordt het symbool van een heropstanding, of beter van de geboorte in de kunstenaar van een nieuwe facette van zijn kunde; de religieuze kunst, een tak die, buiten zijn creatie van O.L. Vrouw van Tongeren en enkele andere werken, tot nogtoe bij hem niet tot volle bloei gekomen was. Het zaad is gelegd voor dat wonder plan dat nu gaat rijpen in de scheppingsdrang van de kunstenaar, en dat zijn ganse verdere leven zal bepalen, zodat

[p. 346]

thans zijn keuze voor goed vaststaat: de kunst in dienst van de Geest, van God zelf, de Eerste Schepper.

Er volgt een verblijf te Kortrijk, waar hij nog het portret boetseert van Willem Putman. Dan gaat het naar St-Paulus bij Dax (Frankrijk); hier komt de genade in en neemt zijn nieuwe idee voor het eerst vorm aan: schepping van het eerste mensenpaar. Dan keert hij terug naar Brussel in 1941. Daar zal hij in de persoon van de dichteres Myriam le Mayeur de onmisbare zusterziel ontmoeten die wonderlijk zijn nieuwe werkstelling zal aanvullen. Samen zullen zij voortaan, ondanks tegenkantingen en verdachtmakingen het werk opbouwen dat hun boodschap moet worden aan de mensheid. Samen bouwen zijn ‘De Hof van het Koninkrijk der Hemelen’. Hun werk steunen zij op een onwankelbaar Geloof, in een franciskaanse eenvoud. Ook hun dagelijks leven wordt, deels door de gewilde armoede zelf, een stil maar hoe enthousiaste bidden in de dagelijkse strijd met de Stof en... de medeburgers. Stil, maar onversaagd stellen zij hun boodschap op die eens zal stralen in haar eenvoudige grootheid, in haar sublieme rijkheid. Beiden strijden zij verder, Boedts met hamer en beitel, le Mayeur met haar rijke dichtersgave.

Wat is dan die Hof? In hun nieuwe kader der geestelijke heropstanding door de Kunst, willen zij het herboren worden van het mensenpaar door de Verlossing van Christus aantonen en bezingen.

‘Wij vertrekken van de overtuiging’ zeggen zij zelf, ‘dat de Kunst, gave van God die ook God ten dienste staat, een machtig middel is om deze boodschap (van de Verlosser) aan het licht te brengen’. Zij willen een strijdend Christendom door een dienende Kunst. En toch is het geen ideologische of serviele kunst, want deze kunst dient slechts zichzelve; zij dient immers God! ‘L'art pour l'art’ en het bewuste ‘art engagé’ harmoniëren bij le Mayeur en Boedts op een gelukkige wijze.

Hun uiteindelijk doel bestaat er in het geheel der plastische werken, uitgevoerd op monumentale grootte, in een omvangrijke Tuin samen te brengen, en aldus door de eenheid van beeldhouwkunst en poëzie, een verbeelding te geven van het rijk der hemelen. In de voet van elk beeld wordt het aangepaste gedicht gegrift.

De Hof wordt in drie delen ingedeeld: de inleiding; het hart waar zich de verloste mensheid ophoudt; de bron van Leven en Waarheid. Aan de ingang rust de Pelgrim uit en denkt na over zijn geestelijke bestemming. Rond de Hof staan 24 ‘Ridders der H. Maagd’ biddend en wakend. Adam en Eva, het menselijk paar, worden uit het Eden verbannen, daar zij gezondigd hadden onder de Boom van de Kennis; Christus zelf, en de vrouwelijke tegenhanger: de H. Maagd, brengen hen terug in de Hof aan de voet van het Kruis, de Boom der Verlossing. Rond dit thema wentelt het ganse opzet van de Hof. Er hangt een diepdoorvoelde symboliek over het ganse werk, verbonden met de kern der Waarheidsboodschap als het Woord zelf der Evangeliën. De dualiteit man-vrouw wordt door heel de Hof volgehouden in een geslaagde tegenstelling; Adam kan niets zonder Eva, elke mannelijke schakel roept zijn vrouwelijke tegenhanger op: Christus de Maagd, de

[p. 347]

Verloren Zoon Maria-Magdalena; de Verloofden elkaar. De kunstenaar wil aan het voorbeeld van de Geschiedenis der Testamenten en de Openbaring, de Liefdesband aantonen die Vrouw en Man tot één dienend paar maakt van de Christelijke Charitas. Een volledige beschrijving zou een nieuw artikel vergen; het is onbegonnen werk binnen het bestek van deze bladzijden. Een overzicht willen wij echter geven.

Het eerste deel brengt ons doorheen het Oude Testament aan de ingang van de eigenlijke Hof. Het tweede bezingt de twee wegen die tot de gelukzaligheid leiden: het Celibaat en het Huwelijk, dit laatste zelf gesplitst in veertien beelden voor de Verloving en het Huwelijk. De twee wegen komen samen in de ‘Nieuwe en Eeuwige Verbondenheid’. Het derde deel behandelt de getuigenissen die borg staan voor de waarheden der eerste twee delen: God's Vreugderijk is geen sprookje, geen dichterskind! Daar is de Openbaring, daar zijn de Evangeliën. Er is het leven zelf van de Mensenzoon: een historisch feit; er is de Bergrede, en voor diegenen die Christus' woorden niet geloven, zijn er Zijn werken: de Mirakels. Alles leidt verder tot het grote Offer van Christus op Golgotha en zijn Verheerlijking. De Hof wordt besloten in een torenhoog eindmonument waar men de wegen leest die het mensenpaar naar hun Verlosser brengen: de H. Maagd, de Sacramenten, de getuigenis der drie Kerken; het geheel culmineert in de kroning van O.L. Vrouw: zij immers is de Vrouw die beloofd werd bij de Zondeval, en met haar Zoon thans het Verlossingswerk, begonnen bij de val van Eva, bekroont. In de top van de toren straalt een lichtbaken dat gelovigen en ongelovigen tot bezinning en aanschouwing roept. Aan de voet van het lichtbaken tenslotte wordt in deze sublieme openluchtkerk de H. Mis opgedragen. Dit is de levende deur, in het dubbel offer van Christus en Maria, welke ons de genade van het begrijpen wil bijbrengen en ons leiden naar de Eeuwige Deur, open naar het Rijk der Hemelen.

Dat is, in eilaas al te grote trekken, de physionomie van de Hof van het Rijk der Hemelen. Dat is de beeldende boodschap welke le Mayeur en Boedts ons willen brengen.

Een utopie? Wij menen van niet en wij denken aan onze middeleeuwse kathedraalbouwers die in hun tijd voor even grote dromers doorgingen, maar hun droom in steen uitbouwden, gesteund op hun eigen rotsvast Geloof en het vertrouwen, het mede-levend vertrouwen van het gelovig volk.

Is onze 20ste eeuw nog vatbaar voor zulk mystisch avontuur? Het volstaat de auteur gezien en gehoord te hebben, en zelf tot in het wezen van zijn werk door te dringen, om het enthousiasmevuur in zich te voelen oplaaien. Dagelijks bidden wij ‘Onze Vader... Uw Rijk kome...’; deze twee kunstenaars bidden in steen en woord, en zij werken letterlijk de woorden van de Evangelist uit: ‘Het woord dat Vorm gekregen heeft in de Vleeswording’. Zij willen het ons in beeld voorhouden, door de magische mededelingskracht van een waar kunstenaarschap.

Heden, 1954, is dit werk (50 groepen, 200 beelden) reeds volledig op schetsen-formaat uitgewerkt, de helft op halve grootte, verschillende beelden

[p. 348]

reeds op monumentale grootte. Een dichteres, een musicus (Jan Leopold), een architekt verleenden hunne medewerking; een Ha grond werd reeds aangekocht in de dennebossen rond Tremelo, duizenden betuigden hun sympathie voor dit ‘avontuur’. In deze eeuw van contrasten en herdieping van het Christelijk leven, blijkt dit wel mogelijk te zijn.

Thans heeft Jan Boedts zijn wens van 1939 werkelijkheid zien worden: sinds Juni 1954 is hij ontscheept in de Kolonie; hier ligt op zijn gebied een land vol nieuwe mogelijkheden dat zijn edel kunstenaarschap nog rijkelijk kan inspireren. En ook voor hem schijnt het gevleugeld woord van Goethe ‘niemand wandelt ongestraft onder de palmen’ bewaarheid, want wat hij hier reeds verwezenlijkt heeft, wat Kongo hem reeds geboden heeft, laat ons het mooiste, het beste voor de toekomst verhopen. Straks gaat zijn reis verder, naar Ruanda en de wouden van Ituri. Rond Maart 1955 wil hij terug te Leo zijn waar hij dan een tentoonstelling zal houden welke, wij zijn er diep van overtuigd, een revelatie zal zijn, voor ons... en voor hemzelf!

Veel bagage heeft Jan Boedts nooit bij op zijn trektochten; maar als U straks ergens langs een Kongolese baan, een grote, athletische figuur ziet lopen, in een witte short, onder een grote witte helm, die een klein oud koffer aan de hand draagt, stop dan even, laat hem instappen: veel ruimte neemt hij niet in, maar in dat kleine koffertje bergt hij een ongekende rijkdom en een boodschap die U niet licht zult vergeten.

Walter Geerts.