Band. Jaargang 13

[p. 246]

Graficus Frans Dille bezoekt Kongo

‘De gravure dwingt de toeschouwer naderbij te komen. De gravure vraagt intimiteit. De gravure rust op de hand; stille concentratie zonder medezieners is haar wens. De gravure straalt niet uit, ze behoudt het licht.’
Frans Dille

ER zijn verheugende tekenen aan te stippen in de culturele belangstelling die van uit België naar de kolonie gericht wordt. Onze beeldende kunstenaars hebben in niet geringe mate reeds de resultaten van hun studiereizen in Kongo vermogen aan te tonen. Wellicht is het hoofdzakelijk de 65-jarige Floris Jespers die de ontzettende rijkdom van Afrika heeft ontsluierd in zijn recente tentoonstelling te Antwerpen, waar elke toeschouwer verbaasd werd door de massale productie van deze schilder.

Intussen hebben in het kader van de studiereizen naar Kongo reeds andere artisten de weg naar de hun vreemde gebieden gevonden. Waar de kunstenaar moet bewijzen in hoever Kongo voor hem een artistieke ontdekking is, dient het publiek door zijn werk trevens geestelijk verrijkt te worden.

Einde Juni trekt de Antwerpse graficus Frans Dille zijn Kongo-avontuur tegemoet. Toen wij na een bezoek aan zijn atelier afscheid namen van deze graficus, waren zijn laatste woorden: ‘Ik hoop U met mijn Kongo-reis niet teleur te stellen’ en terwijl deze bijdrage verschijnt, vertoeft Frans Dille met zijn ontvankelijk en poëtisch hart in de voor hem duistere gebieden van Afrika.

Frans Dille is een vruchtbaar graficus wiens naam voornamelijk tot een elite kon doordringen, al kan men hem ook weer niet rekenen bij de kunstenaars die nooit of zelden exposeren. Dat hij een kunstenaar is die door zijn arbeid minder algemene bekendheid geniet, ligt in feite slechts in het uitdrukkingsmiddel dat hij voor zijn geladen werkdrift heeft gekozen, nl. de grafiek.

Een sierlijke brochure van Frans Dille die de veelzeggende titel draagt ‘De Grafiek die onbeminde.. mijn grote liefde’, waarmede wij onze bijdrage inleidden, wijst reeds op de sterke affiniteit die hem aan de grafiek verbindt. Inderdaad de grafische kunst vergt een diepere overgave van de kijker dan welke andere uiting ook. De voortschrijdende inspanningen om de grafiek de plaats te doen toekennen die zij krachtens haar betekenis verdient, mogen stellig nog niet gestaakt worden. Ons publiek dat zich geredelijk openstelt voor de picturale emotie van het schilderij, kan niet genoegzaam worden opgeleid om ook de gevoelige code van het wit en zwart te leren verstaan.

[p. 247]

Het zal niemand verwonderen dat het vertreksein van deze graficus plaats vond in een periode toen onze grafiek, met name de houtsnijkunst, in het teken stond van een sociale functie. Dr Louis Lebeer schrijft, in ‘Vlaanderen door de eeuwen heen’: ‘Frans Dille is een gekwelde, die eerlijk reageert tegenover al wat het leven - inwendig en uitwendig - op zijn weg legt’. Het zijn daarbij de tijdsomstandigheden die hun invloed hebben gehad op een gevoelige natuur, een streber, die tot basis van zijn kunst ook zijn stelling tegen sociale en menselijke wanverhouding innam. Niet alleen als jongere die van uit de sporen der Vlaamse xylografie gevormd door Frans Masereel, Joris Minne, H. Van Straten en de gebroeders Cantré vertrekken moest, doch ook door zijn inwendige afstemming op gevoelsmotieven is Frans Dille de weg gegaan die alleen voor hem bestemd bleek.

Geboren te Antwerpen op 31 Mei 1909, voltooide hij zijn studies aan de Normaalschool en aan de Kon. Academie voor Schone Kunsten van zijn geboortestad. Thans is hij leraar aan de school voor Sierkunde te Antwerpen.

Het is tijdens zijn normaalschooltijd in 1928 dat Frans Dille tot de linoen houtsnede kwam. Trouwens als graficus is hij een autodidact en kan men het hem bezwaarlijk ten kwade duiden dat de Vlaamse xylografen, en stellig in niet geringe mate Joris Minne, naar uitdrukking en inhoud de toon hebben aangegeven: Weinig persoonlijks tekende zich af in deze prenten van een jonge man, die zijn gekwetst gemoed door de sociale wanverhoudingen van de wereld als een credo voor een schonere toekomst naar voor bracht. Men kan na de tijd die er verliep tussen de eerste proeven van een zoekend artist en de subtiele verfijning van het huidige ogenblik, terecht wijzen op de tekortkoming van Dille's debuut naar de uitdrukking, al bleek de constante bekommernis om mede in zijn werk de goede boodschap te brengen van een waarachtig gehalte.

Bij Frans Dille is de genereuse ondertoon van zijn menselijke belangstelling voortdurend terug te vinden in de arbeid die hij als graficus in de loop der jaren heeft voortgebracht. Een oeuvre dat men niet meer gering kan noemen en hem ook op andere paden dan deze der grafiek heeft geleid; vermelden wij o.a. slechts zijn ontwerpen voor decors en costuums voor het Nationaal Toneel en de dansschool Brabants. Maar zijn grote ontplooing ligt vooralsnog op het gebied der grafische kunsten, een instrument, dat de kunstenaar door zijn voortdurend zoeken en beoefenen technisch reeds tot de meest doorgevoerde procédé's en nuances weet aan te wenden, en hem rangschikt tussen de beste grafici die op het ogenblik in ons land werkzaam zijn. Inderdaad, tegenover de spontaneïteit van de schilderkunst, doet de graficus eerder aan een alchimist denken, omdat hij, voorbedacht en zorgzaam, zijn eigen schiftuur in het vlak slechts door een hoge bekwaamheid kan weten neer te schrijven.

Dat zijn kunst minder opvallend wordt behandeld in de diverse kunstperiodieken ligt wellicht mede in het feit dat Frans Dille nog niet tot de verloochening van het object is overgegaan. Zijn middel tot mededelen van het schone blijft nog steeds onderworpen aan de gevoelvolle lijn, die de vorm

[p. 248]

van het onderwerp volgen moet. Het experiment waartoe Dille blijkt over te hellen beweegt zich uitsluitend op een geestelijk plan en dit zal blijkbaar ook in de toekomst zo blijven.

Terecht kan men Frans Dille nergens scherp afgetekend bij een groep of klasse onderbrengen. Wellicht is het naar de innerlijke ‘background’ grotendeels afgestemd op equivalenten van het surrealisme. Een tijdlang immers ging de graficus het onderwerp coördineren met metaphysische elementen, zoals in talrijke van zijn droge naalden, een techniek die Dille met een volkomen gaafheid weet aan te wenden.

Maar de zeer sterke affiniteit met een serene Oosterse wereldbeschouwing, een philosophische waardering van de eenvoud, wisten steeds het strakke en cerebrale van het surrealisme aan zijn werk te onttrekken. Wanneer Frans Dille een Chinees spreekwoord als ‘Breek ik mijn penseel, dan bloedt het’, met voorliefde ergens aanhaalt in zijn geschriften, dan mag men onmiddellijk voor waar aannemen, dat de grootste stimulans bij hem nog het visuele object is. Dit object, hoe verscheiden in zijn oeuvre ook onder vorm gebracht, toont duidelijk aan hoe gevoel en geest op fijnzinnige wijze gepolariseerd worden. Het is voor Dille niet voldoende de uiterlijke gestalte van iets te ondergaan. Voor hem spelen onbetwistbaar de droom en de poëzie, elementen die door een artistieke ‘feeling’ een eigen karakter aan alles geven kunnen, een zeer grote rol.

Frans Dille geeft niet steeds de voorkeur aan het droomtafereel, dat hij maar al te goed weet te mengen met zijn subtiele visie op eenvoudige onderwerpen, zoals enkele buigzame rietstengels in de wind of een bloesem met vogel of de sensibiliteit van een paar herfstbladeren. Als een geëxalteerde door de droom en de poëzie van de eenvoud, komt hij juist door de magische kracht van zijn visie en door de technische gaafheid van zijn métier tot prenten die, hoewel afzijdig van stromingen en perioden, slechts kunnen ontstaan door een innerlijke waarneming. Derhalve is Frans Dille minder een representatieve kunstenaar in de functie van de stijlvernieuwing, als wel door de intrinsieke vernieuwing van zijn belijdenis van het loutere schone.

De grootste kleurschakering voor deze artist ligt nog tussen de uitersten die wit en zwart vormen. Al zoekt hij naar essentiële resultaten in de kleurenlithografie en komt ook de gouache op aanzienlijke wijze voor in zijn productie, de scherpste exploratie die Dille's ontroering vermag te registreren ligt in menige ets en droge naald vast.

In deze grafiek blijft de dichterlijke droom het hoofdmotief, welke elementen en onderwerpen deze subtiele en in mineurtoon gestemde kunst ook mag veruiterlijken. Wanneer men terecht een aanwijzing als ‘elke vogel zingt zoals hij gebekt is’ aanvaarden blijft, dan wijst men meteen op de oprechte en onverloochenbare trouw die Frans Dille aan zijn eigen persoonlijkheid bindt, want nimmer volgt hij het spoor van een experimentele kunst naar de vorm. De lijnen van het object bezitten voor hem voldoende varianten en gevoelens om de eigen ontroering en zijn streven naar een irreële sfeer op zuivere wijze te bestendigen.

[p. t.o. 248]

Naakt Frans Dille

[p. t.o. 249]

Tekening Frans Dille

[p. 249]

Voor Frans Dille die met zijn productie reeds exposeerde te Antwerpen, Gent, Brussel, Luik, Parijs, New-York, Milaan, Warschau, Stockholm, Montevideo, Curaçao en elders, terwijl van zijn platen in de musea van Brussel, Antwerpen, Parijs, Cincinatti, Warschau en Otterlo werden opgenomen, zal thans ook de Kongo een gevarieerd themata voor zijn toekomstige productie leveren. Wie zijn werkplaats te Antwerpen bezoekt, kan waarnemen dat elke reis hem inspireerde voor talrijke notities en definitieve werken. Een tocht in Frankrijk en Spanje brachten hem onlangs nog tot een omvangrijke reeks gouaches en monotypes, waarvan sommige door een experimenteel zoeken om de kleuren te versterken door was en vernis een fascinerend ophalen van het coloriet vertonen.

Voor alles wil Frans Dille in Belgisch-Kongo zijn tijd vrijwaren om tot de ziel van het vreemde land door te dringen en alzo de ruimst mogelijke oogst voor zijn nieuw werk te verzamelen. Wij verhopen evenwel dat de fardes met litho's, monotypes, gravures die hij op deze tocht zal medenemen, ook in Kongo voor de ernst en de betekenis van zijn kunst mogen getuigen, zonder dat dit hem van zijn waar verlangen naar observatie en studie mag afbrengen. Het is om deze artistieke ernst van Frans Dille dat men nu reeds geloven kan dat hij niemand zal teleurstellen na zijn terugkeer uit Belgisch-Kongo.

Remi De Cnodder

Schelp Frans Dille