Band. Jaargang 13

[p. 230]

Bij een grootse Tentoonstelling te Antwerpen
Jespers' Kongo in de Stadsfeestzaal

‘...nu, beleef ik iedere minuut nieuwe dingen, die de mensen hier niet zien: al dit mysterie, deze wolken, de blinkende hemel; - de bosbrand in de brousse - de gele goud-gekleurde pagne, die diepe ogen van zeer mooie mensen - en lijnen, of ze met een passer zijn getrokken.’
Floris Jespers in een brief uit Kongo

ER zijn gebeurtenissen die hun diepgaande betekenis niet onmiddellijk naar ware omvang loslaten. Het komt mij voor dat de grootscheepse ontplooiing van het Kongolese oeuvre van de 65-jarige Floris Jespers, buiten de werkelijke schok die het aan de talrijke kijkers bezorgde, meer nog in de toekomst zowel vruchten als invloeden zal bezorgen.

Inderdaad Floris Jespers is 65 jaar geworden en in de stellig niet kleine Stadsfeestzaal aan de Meir te Antwerpen, waar de grote ruimte in zovele salons werd verdeeld, hangt zijn magistraal werk uit Kongo. ‘Kongolese Schoonheid’ heet deze belangrijke show, die onder bescherming van het Antwerpse Stadsbestuur van 8 tot 23 Mei 1954 ingericht, ontelbare bezoekers onder de indruk heeft gebracht.

Het was tijdens de vernissage dat Burgemeester L. Craeybeckx, op de hem eigen markante improvisatietoon, Floris Jespers als een uitzonderlijk mens en kunstenaar heeft uitgetekend. Hij noemde deze Jespers tot alles in staat, wat reeds duidelijk blijkt uit het feit dat men de weerga van zijn scheppingsdrang niet zo gemakkelijk elders zal vinden. Spreker roemde de encyclopaedische uiting van Jespers' productie en evenzeer de universele bronnen van diens inspiratie.

Dat zelfs Antwerpens burgemeester het voor Jespers betreurde in een klein land geboren te zijn, deed geen afbreuk aan de wens van spreker opdat deze werkelijk artistieke machtsontplooiing in geheel Europa zou kunnen geëxposeerd worden.

Op Zaterdag 8 Mei 11. werd kunstschilder Floris Jespers dan op het stadhuis officieel ontvangen, dit naar aanleiding van zijn 65e verjaardag, alwaar de h.R. Van Avermaete, van wie eerlang een kunstmonografie over de Kongoperiode van Fl. Jespers zal verschijnen, de kunstenaar voorstelde, terwijl de h. Wilms, Schepen voor Schone Kunsten de plechtigheid voorzat.

In zijn bijdrage ‘Jespers' Congolees Avontuur’ (‘Volksgazet’, 20 Mei 1954) stelt H. Lampo de gedachte voorop, dat de houding der critiek tegen-

[p. 231]

over Floris Jespers geheel moet herzien worden. Schrijver stipt terecht aan dat Jespers' grote fout zijn trouw aan Antwerpen is, waardoor meteen zijn kans op de fenomenale reputatie die ‘in het Brusselse milieu om en rond het Paleis des Beaux-Arts’ kan opgewekt worden, vervallen moet.

Wij hebben ons voorgenomen deze bijdrage voornamelijk te stofferen met wat de pers over Floris Jespers' grootscheepse tentoonstelling publiceerde. Maar voornamelijk steunt de pers over deze expositie zich op een paar sporadische, doch trouwe Antwerpse critici, terwijl andere klanken ons niet hebben bereikt.

Vervolgen wij nog even met H. Lampo in zijn vermelde bijdrage:

Maar hoe dan ook, hij treedt thans voorgoed op ons toe als een van de belangrijkste meesters van het levende Vlaanderen. Zijn virtuositeit, die destijds voor menigeen een steen des aanstoots was, maar die wij persoonlijk als één van de vormgevende elementen van het ware meesterschap beschouwen als zij uitgebaat en niet uitgebuit wordt, verleent thans aan zijn oeuvre een ruggesteun van onschatbare waarde.
Jespers heeft zich in de kolonie hoofdzakelijk tot de menselijke figuur beperkt en het is interessant te volgen, hoe zijn schitterende, rake en vormvaste tekeningen, die als studiemateriaal dienden, uitgroeien tot grootse decoratieve panelen, bevolkt door ten voeten uitgeschilderde negerinnenfiguren, ogenschijnlijk statisch van compositie, doch die trillen door hun ingehouden dynamiek. In de meeste van deze doeken, die slechts voor de oppervlakkige en haastige toeschouwer op herhaling kunnen wijzen, wordt de door het oog waargenomen vorm gerespecteerd, doch op expressionistische wijze aangepast aan de rhythmische eisen van de compositie terwijl, waar het nodig is, de ene vorm doorheen de andere zichtbaar blijft, een oplossing die Jespers naar eigen zeggen dankt aan zijn vroegere ervaringen met schilderingen op glas. Wanneer wij hieraan toevoegen, dat zijn negerinnenfiguren in hun kleurige gerhythmeerde jurken een statige en diep ontroerende schoonheid bezitten dat vaak het gebaar van de op de bovenarm bij het torsen van een last op het kleine eivormige hoofd aan deze gestalten een hiëratische noblesse verleent, die aan Egyptische plastieken en wandschilderingen doet denken en dat het geheel zingt van kleuren en tonen, zo kunnen wij bij de lezer ondertussen slechts een vaag denkbeeld wakker roepen van de picturale explosie, die zich bij Floris Jespers tijdens zijn Congoreis heeft voorgedaan.

Begrijpelijk is het alleszins dat de meeste critici zich over het werkelijke thema van Kongo hebben gebogen. In dit verband laten wij even de stem van Op Somerke (‘'t Pallieterke’ van 6 Mei 1954) aan de beurt komen:

Ik heb een bedreven koloniaal die over Kongo meer weet dan alle Kongolezen te zamen, horen zeggen dat hij nooit iemand zo zuiver de ziel van dat land heeft zien begrijpen, als Flor Jespers, die er toen nog maar een paar weken was. Wie hem kent, begrijpt het, en kan het ook geloven...
Men kan Jespers niet begrijpen zonder hem te kennen. En daar zit nog veel meer aan vast; terwijl men in zijn oeuvre de hele ontwikkeling van

[p. 232]

onze Vlaamse schilderkunst van de laatste halve eeuw ten voeten uit getekend ziet, kan men hem uit die ontwikkeling niet bannen.

Tot de intelligente critici uit het Antwerpse mag tevens M.C. (Marc Callewaert) gerekend worden. Deze recensent heeft trouwens reeds meerdere bijdragen over Fl. Jespers geschreven. In dit verband is het van belang nog een korte passus uit zijn tekst ‘De Kongo van Floris Jespers’ (‘Gazet van Antwerpen’, 11 Mei 1954) te lichten:

Blijkens deze expositie is gans de Kongo voor Jespers gekristaliseerd in één beeld, waarvan hij de obsessie in honderden varianten moet uitschilderen, waarvan hij de picturale mogelijkheden tot het uiterste wil exploreren. Dit beeld is een groep inlandse vrouwen, meestal op een rij naast elkaar staand, schrijdend, sierlijk zich bewegend, terwijl een paar andere neerhurken. Sommige torsen lasten. Alle zijn gedrapeerd in kleurige pagnes. De conceptie is vlak, fresco-achtig, decoratief, vaak monumentaal. Van veel belang zijn de hoeken en kurven die beschreven worden door armen en handen, dikwijls behandeld in een stijl die door zijn hiëratische statiek aan Egyptische kunst herinnert.
Er is geen beperking aan de kleurenweelde, die in sommige komposities de meest bonte en gewaagde kontrasten vertoont, in een felheid van gelen, roden en blauwen, en in weer andere gedoofd wordt in diepe bruinen, die aan exotische houtsoorten doen denken en waarvan het raffinement zijn vroegere glasschilderingen benadert. Telkens weer wordt hetzelfde thema hernomen, wordt de figuratie enigszins anders gegroepeerd, in een ander rhythme, in een andere toonaard. Er zijn zeer grote panelen en kleine doekjes. Soms is de voorstelling bijna ‘realistisch’, vaker is zij gestileerd en nu en dan is de stilering tot op de rand van de abstraktie doorgedreven.

Dit blijft alvast de algemene uitspraak, namelijk dat Floris Jespers een krachtig bewijs van zijn meesterschap heeft gegeven. Problemen van kleur en vorm heeft de kunstenaar onwillekeurig dienen te overwinnen. In zijn huidige Afrikaanse productie blijkt veelal de expressionistische basis - al kan men hier van geen zuiver stijlproces gewagen - tot een gelukkig convergeren van de onderwerpen aanleiding gegeven te hebben. Maar Kongo stelde voornamelijk problemen op coloristisch plan. Volgens de kunstenaar slorpt het overdadige licht de kleuren op en wanneer men dan wit zou aanwenden in het schilderij, dan schijnt het doek als het ware met ‘platte kaas’ geconterfeit. Voor Jespers kwam het er hoofdzakelijk op aan de warmte uit te beelden, het zwoele exotische van het vreemde Afrika. De kunstenaar schreef destijds in een brief van uit Kongo: ‘Het is dat grenzeloos mysterie, die medelijdend erotieke ogen, en die bewegingen die hen allen zo schoon maken. Ik supprimeer dan ook in mijn nieuw werk, ieder detail - al wat te veel zou kunnen worden, ‘een beeldeken van Kongo’ - maar wil alleen dat essentiële, dat abstracte geven, waar ge veel, veel moet voor weten en gezien hebben, om het te kunnen uitdrukken. Mijn werk ruikt naar de brousse, naar het mysterie van de Tropenwereld - naar die geweldige plechtigheid - en naar het

[p. 233]

rhythme, dat voor de schilder-fotograaf niet is te ontdekken, maar wel voor een schilder-dichter en musicus...’

Tot zulke oerechte wezenheid van vreemde spanningen, van zwoele atmosfeer kwam Fl. Jespers in zijn beste werken. Een kunstenaar die kunstenaar is tot in de vingertoppen en van in het aarzelend begin van zijn Afrikaanse exploratie reeds ongemerkt het essentiële wist te benaderen. De neger, zijn omgeving, de brousse en het woud herleven op een sterk plastisch plan in deze werken. Een productie die zich openvouwt van zuiver genoteerde notities, langs waarachtige schilderkunst naar monumentale en murale uitbeeldingen die waardig zijn om in grote gebouwen te worden toegepast.

Met deze kunst moet men herhaaldelijk in intens contact treden om er alle rijkdom en schoonheid van te ervaren, de kern ervan te ontdekken die verder reikt dan de eerste verbluffende vaststelling van veelheid en verscheidenheid.

Floris Jespers heeft voor zich zelf, de Afrikaanse schoonheid als het ware gecadastreerd, een intense weelde die zelfs de koloniaal wellicht de ogen zou kunnen openen voor het verborgene dat aan de dagelijkse observatie ontsnapt. Zulk een taak blijft aan de kunstenaar opgedragen. En Floris Jespers volbrengt deze opdracht door de krachtige picturale boodschap van zijn oeuvre, een oeuvre dat boeiend en magistraal is naar omvang en diepte.

Remi De Cnodder