Band. Jaargang 13

[p. 128]

Herman Teirlinck 75 jaar

Op Vrijdag, 24ste Februari j.l. werd Herman Teirlinck 75 jaar. Twee dagen later hebben wij hem ontmoet op de Varkensmarkt te Brussel, in een der stamcafé's van de Mijolclub, een voor buitenstaanders veeleer gesloten en geheimzinnige artistenclub, waarvan Teirlinck het presidentschap waarneemt.

Weinigen van de in het café aanwezige volkstypen en volksvrouwen uit de ‘rue de Flandre’ zullen vermoed hebben dat de rijzige aristocraat met de Aziatische spleetoogjes die in de hoek van de gelagzaal, met zijn jonge vrienden, als een ware kenner zat te savoureren van de schuimende geus, - zerpe wijn uit het Zennedal, - zopas zijn 75ste verjaardag had gevierd, en vooral niet dat hij op dit ogenblik een onzer grootste letterkundigen is, en bovendien op vele andere gebieden van het Vlaamse kultuurleven een onbetwistbare leidersplaats inneemt.

Wie met Teirlinck praat komt onmiddellijk onder de bekoring van zijn levendig-schitterende ogen - spiegels van zijn jeugdig-rusteloze geest - die hem - ook nu nog - er toe drijft belang te stellen in steeds nieuwe experimenten, en in het werk van jonge kunstenaars wier grootvader hij had kunnen zijn.

Wanneer wij Teirlinck's activiteit van tegenwoordig willen beoordelen, mogen wij nl. niet vergeten dat hij naast de onverwoestbare Stijn Streuvels en de stille teruggetrokken Alfred Hegenscheidt de jongste is onder de nog levende medewerkers van het ‘epochemachend’ tijdschrift ‘Van Nu en Straks’ dat voor het eerst verscheen 50 jaar geleden, met als eerste medewerkers Cyriel Buysse, Prosper van Langendonck, Emmanuel De Bom, August Vermeylen en Alfred Hegenscheidt. Tot de tweede generatie behoorde dan Teirlinck, samen met Streuvels, Karel van de Woestijne en Toussaint van Boelare.

De grote betekenis van de letterkundige beweging, ingeluid door ‘Van Nu en Straks’ ligt ongetwijfeld in het feit dat zij de Vlaamse literatuur in het bijzonder en het Vlaamse geestesleven in het algemeen verheven heeft boven

[p. 129]

het regionale plan om ze op te tillen tot een algemeen menselijk, zegge Europees peil, opgave die Vermeylen zo kernachtig uitdrukte in dat gevleugelde slagwoord: ‘Wij willen Vlamingen zijn, om Europeërs te worden’.

Dat ideaal van algemeen-menselijkheid is Teirlinck voortdurend trouw gebleven van het ogenblik af dat hij, op 19-jarige leeftijd, toetrad tot de ‘Van Nu en Straks-ers’ tot op zijn huidige levensdag.

Hij begon zijn literaire loopbaan, net als zoveel anderen met het schrijven van verzen. Het waren Franse verzen bovendien. Vervolgens schreef hij in het Nederlands landelijke verhalen, waarvan hij het gebeuren situeerde in zijn wondermooie geboortestreek, de Vlaamse Ardennen. Via Lodewijk van Deyssel kwam hij in kontakt met het impressionisme, waarvan we de neerslag vinden in de sprankelende schetsen, gebundeld in ‘Zon’ (1907).

Daarna schreef hij zijn reeks grotere werken, reeks die hij inzette met ‘Mijnheer Serjanszoon, orator didacticus’ (1908) waarin men een soort geestelijk zelfportret van de auteur heeft willen zien, en dat door velen nog steeds beschouwd wordt als zijn beste werk.

Met ‘Het Ivoren Aapje’ (1909) introduceerde Teirlinck de grootstadsroman in onze letterkunde, die zich tot dan toe hoofdzakelijk had beperkt tot het leven op het platteland. Na een paar romans van minder belang, schreef hij dan in samenwerking met Karel van de Woestijne ‘De leemen Torens’ (1928).

Daverend van bruisende vitaliteit verscheen in 1941 ‘Maria Speermalie’ die men wel eens een Vlaamse ‘Lady Chatterley’ heeft genoemd. In 1945 gaf hij ‘Rolande met de Bles’ in het licht, de zwaar-sensuele geschiedenis der ongelukkige liefde van een Brabants edelman tot een Parijse vamp.

‘Het Gevecht met de Engel’ (1952) - een groots opgevat en fascinerend epos van het Zoniënwoud - besluit, althans voorlopig, het prozawerk van Teirlinck, die zonder twijfel in Vlaanderen het rijkste en weelderigste proza schrijft.

Onmiddellijk na de eerste wereldoorlog voelde Teirlinck zich aangetrokken door het expressionisme, dat hem naar het toneel dreef. In die periode schreef hij enkele toneelwerken waarmee hij uiterst interessant experimenteerde en het toneel in Vlaanderen in nieuwe banen stuurde. Zijn avant-garde-toneelwerk omvat een vijftal stukken die getuigen van een verbazende durf en van een verrassend inzicht in de mogelijkheden van de toneeltechniek. Zijn bijzonderste stukken, waarvan de titel soms reeds wijst op een vernieuwing, heten: ‘De vertraagde film’ (1922), ‘Ave’ (1923), ‘Ik Dien’ (1924), ‘De Man zonder Lijf’ (1925) en ‘De Ekster op de Galg’ (1937). Hij organiseerde bovendien onvergetelijke ensceneringen van Karel van de Woestijne's ‘De Boer die sterft’ en van het Middeleeuwse Spel van Sinne ‘Elckerlyc’. Ook op het stuk van het symbolieke radio-hoorspel toonde hij zich vaak een meester.

[p. 130]

In het toneel is Teirlinck ook de jongste jaren belang blijven stellen. De oprichting van het ‘Nationaal Toneel van België’ is als het ware zijn werk. Ondanks zijn hoge leeftijd is hij de ziel van de Studio van dit Nationaal Toneel, deze jonge leerschool voor dramatische kunst. Hij is bovendien als leraar verbonden aan de toneelafdeling van het Brusselse Conservatorium.

Ter illustratie van zijn veelzijdige persoonlijkheid moge er vandaag tevens nog aan herinnerd worden dat Teirlinck hofleraar is geweest bij drie Belgische koningen; dat hij, die 50 jaar geleden medewerkte aan ‘Van Nu en Straks’, op dit ogenblik directeur en bezieler is van het ‘Nieuw Vlaams Tijdschrift’, momenteel beslist het meest vitale der letterkundige tijdschriften in Vlaanderen; dat Teirlinck gedurende vele jaren directeur is geweest van het Hoger Instituut voor Architectuur en Sierkunsten te Brussel, en dat hij thans nog het Ministerie van Openbaar Onderwijs blijft adviseren voor de aankoop van moderne beeldhouw- en schilderwerken.

Volledig zijn bij het uittekenen van deze veelzijdige en oorspronkelijke persoonlijkheid is haast onmogelijk. Daarom is zijn geest te levendig, en vertoont zijn persoonlijkheid te veel facetten. Een van zijn vrienden die hem bij zijn 75e verjaardag heeft willen huldigen heeft, niet helemaal ten onrechte, beweerd dat de kop van Teirlinck door geen enkel kunstenaar kan geconterfeit of gebeeldhouwd worden, omdat geen enkel beeld van hem zijn beweeglijkheid weet vast te leggen. Dat is dan wellicht ook de reden waarom men gemeend heeft een Teirlinck-film te moeten maken, in de hoop op die manier tenminste enkele flitsen van zijn veelzijdig talent en zijn menigvuldige activiteiten voor zijn vele vrienden en bewonderaars aanschouwelijk te kunnen maken.

Rik Schepens