Band. Jaargang 13

[p. 122]

Het Schilderij

KOM, laat ons gaan, zei de dokter tot zijn vrouw. Hij trok haar onopgemerkt doch krachtig bij de arm. Zij keek hem aan, omdat hij zo vreemd deed.

Amper tien minuten waren ze in de tentoonstellingszaal, amper drie doeken hadden zij bezien. Een paar weken geleden had hij zelfs zorgvuldig de datum der tentoonstelling genoteerd. Zonder bepaalde reden wilde hij er heen. Daar moeten we stellig naar toe, beweerde hij; dan ben jij meteen ook eens in stad; anders verdor je nog zoals de takken op de bomen verdorren; de bomen krijgen nieuwe takken, maar wat zou ik doen zonder jou! - Hij had eens gelachen. En haar met een open vraag te meer alleen gelaten. Hij was nu niet bepaald een kunstenaar, en sinds zij in de kolonie waren ging al zijn tijd naar zijn wetenschap. Dat hij haar voorstelde naar de stad te rijden, honderd en zeventig kilometer ver, enkel en alleen om schilderijen te zien - zién, had hij gezegd; hij had niet gezegd bewonderen -, dit had haar toen al eigenaardig geleken. Doch voor zover kende zij hem, dat zij wist op zulke neigingen geen uitleg te mogen vragen, evenmin als zij bij hem rechtstreeks naar een verklaring zocht wanneer hij zich voor een hele tijd opsloot, of wanneer hij twee, drie dagen naeen geen woord sprak, - en daarentegen zonder reden een uitbundig feest op touw kon zetten.

Nu wil hij zonder uitstel de zaal verlaten. Waar gaan we dan heen, vroeg zij. Naar huis, en hij keek haar verwonderd aan. Wel, naar huis, herhaalde hij langzaam. Was hij dan vergeten dat zij tot de volgende dag in stad zouden blijven?

Zij stapten in de wagen. Hij stak een sigaret op. Nog nooit had hij willen roken terwijl hij achter het stuur zat. Traag haalde hij de rook in, en deed geen moeite om hem uit te blazen. Het was er stil en martelend warm.

Het broeit hier onder dit metalen dak, zei ze. Zij boog haar hoofd door het raampje en zag over de straat. Het is goed, er is geen enkele auto, we kunnen starten.

Hij bleef zonder beweging, en keek star voor zich uit. Ineens stak hij de ruitenwisser aan. Hij keek niet door de ruit, doch op de ruit, als op een filmdoek.

Herman! riep zij zacht. Hij keerde zich naar haar toe; en dan weer naar de voorruit van de wagen; rimpels stonden op zijn voorhoofd, het zweet liep hem langs het gezicht. Hij veegde tegen het glas, en zette dan aarzelend de wisser af.

[p. 123]

Mag ik nog even gaan zien, vroeg hij, en zijn stem beefde als bij een kind dat tot iets gedwongen wordt en schrik heeft. - Wil ik meegaan? - Ja, kom, en geef me je hand. Zij hielp hem uitstappen, en voelde de angst in zijn hand. Herman, wat scheelt je? - Laat me nog één keer kijken. Dan geloof ik wellicht dat het niet dood is, fluisterde hij. Deze laatste woorden had zijn vrouw niet gehoord. Zij waren ook niet voor haar bedoeld.

Bij het derde doek bleef hij staan. Het droeg geen titel. Hij klemde krampachtig de hand van zijn vrouw in de zijne. Zij keek van het doek naar hem, van het onschuldige kindergelaat op het doek naar de ontzettende angst in zijn ogen. Zij zuchtte. Hij scheen versteend in een overvallende schriklava.

Het is mogelijk dat zij daar een uur hebben gestaan. Misschien ook slechts vijf minuten. De gevoelens, die de twee mensen voor het doek nummer drie in hun greep hielden, hadden hen ontvoerd aan alle tijd.

Als uit een droom ontwakend keek de dokter om zich heen. Hij bevond zich in een tentoonstellingszaal. Een vrouw, zijn vrouw stond naast hem. - Gaan we nu naar huis, vroeg hij eindelijk.

In de wagen knipperde hij enkele malen met de ogen, wreef hen met de vingeren tot ze rood waren, zag over de voorruit, haalde diep en traag adem, en startte plots met een wilde beweging. Zijn vrouw was kalm. Zij bleef zichzelf meester, voor hem. Zij zweeg. De jaren ondervinding en haar groot gemoed hadden het haar geleerd.

Met een angstwekkende snelheid sneed hij door het stadsverkeer, en sloeg de brousseweg in. De bomen schoven tegen elkaar aan. De grond lijnde zich als de schering van een onafgewerkt stuk linnen op het getouw. De wagen ruiste door de kilometers en de minuten. De zon kreeg geen tijd om haar warmte op het metaal van de auto vast te zetten. De stilte stond tussen die twee mensen als een bevroren fontein, in volle werking door de vorst verrast; doorzichtig doch ondoordringbaar en dodend.

Ineens viel de motor af. De dokter stampte op de pedalen.

Je hebt vergeten benzine te nemen in stad, Herman, zei zijn vrouw. De dokter zag naar haar op als werd hij nu voor het eerst haar aanwezigheid gewaar op deze eenzame weg.

We zullen moeten in de wagen overnachten, zei ze onbewogen doch vriendelijk, het is bijna avond. We kunnen de courrierwagen opwachten, wanneer hij hier morgen vroeg voorbij komt.

De dokter vloekte.

Herman..., zuchtte zij; eerder een medelijden dan een verwijt. En ineens voelde zij haar grote verlatenheid, het onbegrip, in dit nieuwe gebeuren wakker geroepen, de geslotenheid van haar man, en haar eigen goede bedoeling. Het werd haar te machtig, en zij weende achter haar witte koude handen.

Hij wendde traag het hoofd naar haar toe. Een ontwakend schuldbewustzijn tegenover haar droop in zijn bloed, vloeide rond en ging in zijn ogen liggen.

[p. 124]

Herman, wat scheelt jou?...

Hij antwoordde niet. Zou wel willen, zou àlles willen vertellen. Doch jaren lang heeft hij gezwegen, al die jaren is zijn misdaad daardoor aangegroeid binnen in hem, als een boom die in een binnenplaats opschiet, en waarvoor weldra geen poort groot genoeg is om hem buiten te dragen.

Wat is er gebeurd met dat doek, Herman?

Welk doek? - Weer wrijft hij over zijn ogen, om er schrikbeelden in terug te drijven of uit te wissen, de tonelen die reeds de ganse namiddag voor zijn geest spelen.

Dat derde doek...

...Derde doek?

Ja, Herman, dat derde doek. Met dat kind.

Heb je het dan herkend! - Het kwam uit hem, hees, als een ongewilde schreeuw van een gemartelde.

Wie herkend?

Dat kind? - dat kind, dat ik - hij sloeg zijn vuisten in zijn ogen, - dat ik vermoord heb; en die onschuld die -

Herman!

De vuisten bleven in zijn ogen duwen. De opgeschoten boom van zijn misdaad was zich aan het versplinteren. En hortend vertelde hij àlles. Kón alles vertellen.

Hoe hij jaren geleden een kind had gedood. Om zich op een vijand te wreken. Het kind van zijn vijand had hij vergiftigd, toen hij er werd bijgeroepen om het te genezen van een ziekte. Toen had hij gehoopt alles te kunnen vergeten, was getrouwd, was het land ontvlucht. Maar het kind achtervolgde hem, en van God kon hij zich niet bevrijden. Daarom sloot hij zich op. Daarom verdoofde hij de aanklacht in feestlawaai. Waarom was hij op die vervloekte tentoonstelling gekomen? Waarom? Hij wist het zelf niet. En dan bij het derde doek. Het doek nummer drie. Het titelloze doek. Alleen een cijfer als op de graven van een ongekende dode. Nummer drie. Daar had hij de ogen herkend van een stervend kind, dat onschuldig was, een beetje angstig, doch helemaal geen misdaad kon vermoeden, - en dat juist daarom zo ontzettend verwonderd keek naar de dood, naar zijn moordenaar, die gekomen was om hem te genezen, en het niet kon... Ogen die hem altijd hebben achtervolgd, die hij vluchtte en die hij telkens weer zelf ging opzoeken bij ieder kind, en waarvoor hij alle kinderen in zijn eigen huis had geweigerd, tegen het smekend verlangen van zijn vrouw in. En achter die ogen had hij altijd God geweten. - Vrouw, stoot me nu van u af; drijf me uit de wagen, dood me, - met een moordenaar ben je getrouwd, een moordenaar, die bij u in de eerste plaats - nee, uitsluitend, - zichzelf zocht, en het vergeten van een misdaad. Kunt ge zelfs nog medelijden hebben.

Zij zat roerloos naast hem, had zijn handen in de hare genomen. Weende niet meer. Als een Monica. In dit verhaal van een verleden zag zij de mogelijkheid voor een hernieuwde toekomst. Zij zag voor zich uit in de vallende avond. De bomen zijn weer uit elkander gegaan. De grond is weer uiteengevallen. De opheldering van haar jarenlang voorvoelen had haar ver-

[p. 125]

lost van een slopend duister, dat in haar hart waarde als een made. Haar grote liefde vergaf. Naarmate zij doorheen de jaren haar man verloren had, had zij God gevonden. Haar kennen van de mens dwong bewondering af voor die man naast haar, die zo eenzaam had moeten strijden om aan zijn onrust te ontkomen, al was die strijd niet zuiver geweest, - doch daarom was die strijd niet minder pijnlijk. Dit voelde zij. Met haar heldere blik, door scherpe visioenen geslepen, doorzag zij hoe God hem nooit had verlaten, hoe zij in Zijn hand een instrument was geweest, onbewust, en het nu ook blijven moest, bewust; - en wie anders dan God had hem op die tentoonstelling gebracht?

Herman, zei ze zacht, hoe kom je er bij dat ik je zou veroordelen? Heeft ooit een mens als zodanig een ander mens terecht kunnen veroordelen? Daarin ligt de grootheid van de mens, dat hij die strijd vermag. En er aan uit kan. Zouden we nu nog de naam van een Maria Magdalena kennen, zonder haar zonde? - Het leven is een buigen en een strekken. Toen God zich van heel nabij ons lot aantrok heeft hij dezelfde kurve gekend: ik houd het meest van God in de hof van Olijven, de woedende God in de tempel, de beminnende God bij Joannes, de wenende God bij Lazarus; dit is iets voor ons, mensen. Hoe zou ik je kunnen veroordelen, Herman... je afstoten. Je bent zo groot in je lijden; de oorzaak van je lijden was klein, doch nu je dit wegneemt, Herman, nu blijft alleen nog je grootheid over. Nu valt bij mij alle medelijden weg, zoals ik het al die tijd heb gevoed in jou, en eerbied en bewondering maken mijn liefde tot jou nog zuiverder en sterker, Herman. - Langzaam en waardig, overtuigend, had zij gesproken.

Maar ik trouwde je, om de dood van een kind te vergeten, om de moord op een kind te vergeten. - Dit werd zijn laatste weerstand. Hij was ontzettend moe.

Laten we dan herbeginnen, Herman, en - zij keek hem aan - in eigen kinderen zouden we het dode kind kunnen vervangen... Herman?

Het bleef lange tijd stil. Een paar keer huiverde hij. Een strijd leefde zich uit. De lucht werd vochtig en killig. De schimmen der bomen sloten hen in, en de hele nachtelijke omgeving ademde als een schurende zieke long. - Nog eenmaal fluisterde de dokter iets, alvorens de moeheid van het gebeurde hem overmeesterde in een zware slaap: ik hoop dat het niet te laat is; ik heb volledig te herbeginnen, tegenover God, en tegenover U, van vooraf aan...

Ange Clooster