Band. Jaargang 13

[p. 112]

Koninklijke Maatschappij voor Dierkunde van Antwerpen
De dierentuin te Antwerpen
Toeristische Attractie en Bron van Wetenschap en Vulgarisatie

DE Zoo te Antwerpen behoort tot een der meest toeristische aantrekkingspunten van België. Zelfs zonder de apenkooi zou deze meer dan honderdjarige instelling nog haar charme voor het publiek weten te behouden, want bedenk even dat sedert 1840, jaar van haar stichting, de Dierentuin voor maar al te vele bezoekers louter de tuin met dieren gebleven is, al blijkt de werkelijkheid nog zo oneindig anders te zijn. Inderdaad is de uitstraling van de Kon. Maatschappij voor Dierkunde van Antwerpen op diverse gebieden mee toonaangevend geworden.

Het algemeen begrip over de Zoo blijft dus als toeristische curiositeit opgeld maken, maar de realiteit is veel ruimer. Wie echter een mooie zomerdag uitkiest om door de groenende landen en langs de frisse gebouwen te wandelen ondergaat onmiddellijk de spontane verbazing van de talloze reizigers die van heinde en verre komen waar zij iets over de roem van de Zoo hebben vernomen. Trouwens in dit opzicht weet de Zoo, door haar eigen aantrekkingskracht te wedijveren met de haven - die voor de toerist blijkt te bestaan uit de twee wandelterrassen langs de Schelde. Bij officiële bezoeken aan de Scheldestad komt ook de Dierentuin haar deel van het programma opeisen, want Antwerpen mag er prat op gaan een der meest vooruitstrevende instellingen van die aard te bezitten.

Een korte bijdrage als deze over de ruime activiteit van de Kon. Maatschappij voor Dierkunde van Antwerpen, maakt het gevaar van te verdwalen in een labyrinth van cijfers en data niet denkbeeldig. Immers achter de toeristische attractie van een bezoek aan de Dierentuin, ontplooit deze instelling een grandiose activiteit op velerlei gebied.

Het is geen show van vreemdsoortige dieren alleen, een waarneming die de oppervlakkige bezoeker allicht geneigd is te maken.

Wie zich even nader buigen wil over het opzet en het werkplan van de Kon. Maatschappij voor Dierkunde ontdekt, zoals de geleerde in de microscoop, een bont en gevariëerd leven van bedrijvige aanverwante kernen, die in verhouding tot het geheel hun uitstraling van hoogstaande inzichten aantonen.

Er zijn immers geen uitingen van het wetenschappelijke, de vulgarisatie en het culturele waarop de Maatschappij geen eigen initiatieven heeft uit-

[p. 113]

gewerkt. De Antwerpse Dierentuin wordt als het ware een bedrijvig centrum van wetenschappelijke en culturele aangelegenheden, waar eveneens het publiek op doorgang een onuitsprekelijke bron van ontspanning en kennis vinden kan.

Tralies verdwijnen tussen mens en dier

Dat de laatste oorlog aan de Dierentuin zeer grote schade heeft aangericht zal wel niemand betwijfelen. Intussen heeft dit feit anderzijds de vooruitstrevende initiatieven van de beheerraad in zekere zin gunstig geholpen. Tegen de ouderwetse gebouwen en de verankerde gewoonten van onpractische hokken, heeft men te Antwerpen een hardnekkige strijd gevoerd die tot verbluffende resultaten heeft geleid. Men is er aan de hand van de dagelijkse ondervindingen tot experimenten overgegaan, maar het eerste opvallende is de sprookjesachtige omtovering van de 10 Ha. groenend leven dat in de stenen chaos van de sinjorenstee geklemd ligt. De verbeteringen nochtans tonen aan welke mooie resultaten op dit terrein konden verwezenlijkt worden.

Het aesthetisch uitzicht werd er in harmonische overeenstemming gebracht met de geschiktheid der parken en dierenverblijven. Voor de dieren werd er bijzonder naar gestreefd om hun verblijf ten opzichte van vrijheid, natuurlijk milieu, gewoonten en biologische en physiologische behoeften in overeenstemming te brengen.

Meer en meer ruimen het hok en de tralies de plaats voor het semi-vrije verblijf, een verbetering waardoor het dier en ook de toeschouwer tot elkaar in een idealer verhouding komen te staan.

Bleken de watervogels, flamingo's, kraanvogels en ibissen de eerste dieren te zijn om met dit moderne privilegie begunstigd werden, het zijn zij inderdaad die de bezoekers reeds bij het betreden van de Zoo de verfrissende atmosfeer van een herboren Dierentuin laten aanvoelen. Deze stelregel bleek echter maar de voorbode te zijn van de voortschrijdende bekommernis van het beheer om tot het uiterste te gaan.

Ook de pythonslangen werden niet vergeten. In een experimentele kooi ondergebracht, slechts gescheiden van het publiek door een kleine strook bevroren zand, dat zij trouwens nooit zullen overschrijden, staat de mens zonder zichtbare grenzen tegenover het dier.

Zelfs brevetten heeft men te Antwerpen op naam van de Zoo gesteld. Het ‘Antwerp Cage System’ heeft reeds op verschillende plaatsen in het buitenland een toepassing gevonden. In het nieuwe en luchtige gebouw van de zaad-etende dagvogels werd het voor de eerste maal uitgewerkt. In de feeëriek verlichte ruimten die als waarachtige sprookjes aandoen leven de vogels. Terwijl de bezoeker hen gadeslaat vanuit de donker gehouden galerij, berust het gehele principe op het feit dat de dagvogel zich niet wagen zal in de nacht, in casu de duisternis voor hem.

Ook de nijlpaarden, tapirs en buffels, terwijl de leeuwen weldra aan de beurt komen, kregen door nieuwe verwezenlijkingen in de heruitrusting van de Dierentuin, verblijven die hun een zeer grote beweging toelaten.

[p. 114]

Familietafel met uitgebreid menu

Met haar 6.000 dieren, verdeeld over ongeveer 800 soorten, want te Antwerpen worden prachtige resultaten op het gebied der voortplanting bekomen, heeft de kok van de Zoo heel wat gerechten te bereiden, al zou men beter van een goed georganiseerde fouragedienst kunnen gewagen. Rekening houdend met het geliefkoosde menu der verschillende dieren, komt daarbij ook het probleem van de afwisselende voedingsregimes.

Al slepen de bezoekers nog zoveel koekjes, nootjes, schillen en andere voedingsingrediënten met hun inkombiljet binnen, men rekent dit aandeel op ca. 6.250 kg. op een dag van nagenoeg 10.000 bezoekers, de kok wordt er weinig mee geholpen in zijn omvangrijke taak.

Wij moeten wel even de nuchtere taal der cijfers de bovenhand laten. Voor een jaar staat er op het bestellijstje, en men levert u de garantie dat het bedeeld wordt ook, 60 ton vlees, 40 ton vis, 140 ton hooi, 50 ton bieten, 40 ton gemengd voeder, 10 ton zemelen, 5 ton beschuiten, 10 ton zaden, 30 ton granen, 60 ton aardappelen en schillen, 10 ton verse groenten, 15 ton brood, 1 ton gedroogde garnaal, 10 ton fruit (bananen, oranjeappels, druiven, appels, rozijnen en vijgen), 20.000 liter melk, 350 kg. zout, 400 liter levertraan, 6.500 kg. gemalen galnoten. Maar hierbij mag men niet vergeten dat er ook nog boter, gist, levermeel, oesterschelpen, suiker, vleesextract en specerijen bijkomen. Bladeren voor de elan, okapis en het merendeel der hertachtigen, alsmede bamboescheuten voor de pandas.

Resumerende krijgt de keuken per jaar dus 500 ton te verwerken, wat maakt dat er per dag bijna 1 1/2 ton op deze zonderlinge familietafel wordt voortgezet.

Het rijk der vissen

Vooralsnog heeft het publiek nog steeds de batyscaaf van Prof. Picard niet van node om zich te verlustigen in de sierlijke en mysterieuse wereld onder de waterspiegel. De Zoo bezit een complex, daarboven is het paviljoen der reptielen, waar heel wat zeldzame exemplaren voor het oog der verbaasde kijkers hun natuurlijk leven leiden. In 1911 op plechtige wijze ingehuldigd kan het aquarium zich thans beroemen op een uitgebreide collectie waarvan de specimen afkomstig zijn uit alle delen van de wereld.

Bekroond aan het einde der grote zaal een met rondgang langs de mooiste en zeldzaamste exotische en tropische soorten, biedt de middengalerij aan beide zijden elf fantastische kijkkasten waarachter het bonte leven voortdurend voorbijschiet.

Ook de bevoorrading stelt hier zijn delicate zorgen. Eventjes 230.000 liters water, waarvan de helft zeewater, worden door de vissen in beroering gebracht.

Over de ingewikkelde werking der verschillende filters en pompen zullen wij U het hoofd maar niet laten breken. De zoetwatervissen krijgen hun water-

[p. 115]

verversing van de gewone stadsleiding na toevoeging van de vereiste minerale zouten. Het zeewater wordt echter aangevoerd uit de Golf van Gascogne, omwille van de hoge densiteit en het grote zoutgehalte aldaar. Gelukkig maar bestaat de mogelijkheid dit zeewater gedurende vele jaren te blijven gebruiken, mits de nodige verversing en aanvulling. Een andere zorg blijft de temperatuur voor de verschillende vissoorten waarvoor een ingenieuse installatie in werking blijft.

De Antwerpse zoo bezit doorgangsstation te Stanleystad

Toen wij in het bureau van de heer W. Van den Bergh, de actieve directeur van de Zoo, over deze bijdrage voor ‘Band’ gingen praten, kregen wij meteen de grootse plannen te zien welke de Kon. Maatschappij voor Dierkunde van Antwerpen te Stanleystad wil ontvouwen. Trouwens werden reeds de eerste grondvesten gelegd van de instelling die tot de Dierentuin van Belgisch Kongo zal uitgroeien.

Met het doel om de reputatie van de kolonie ook op dit gebied mede te helpen vestigen, zodat de beschermde fauna van die gebieden op goede wijze zou verzekerd worden, heeft de Maatschappij dit opzet gepland.

Terwille van de noodzakelijke acclimatatie en het transport van die exemplaren van de beschermde fauna van Belgisch-Kongo, die het Gouvernement naar de belangrijkste dierentuinen van de wereld wil zenden, heeft de Antwerpse directie een van haar medewerkers, de h. Gerard Willems, met de taak in dit doorgangsstation belast.

Het behoort tot een der overtuigende bewijzen van haar vooruitstrevende initiatieven, dat niet alleen te Stanleystad een doorgangsstation zou worden opgericht, maar tevens dat in samenwerking met de talrijke personaliteiten die hun medewerking hebben verleend en ook met de ‘Vrienden van de Flora en Fauna’ van Stanleystad, de groei van een definitief park zich voltrekt.

De blijken van waardering voor de Antwerpse Zoo liggen trouwens ook weerspiegeld in de belangrijke giften der beschermde fauna. Het was de heer Petillon, Gouverneur-Generaal van Belgisch Kongo, die vorig jaar twee prachtige exemplaren van Kongolese olifanten aan Antwerpen schonk. Dit jaar bestond zijn gift uit een jonge mannelijke gorilla. Naar de geplogenheden van de instelling waardoor de naam der dieren die tijdens eenzelfde jaar binnenkomen ook een naam krijgen aanvangend met dezelfde beginletter, voor 1953 de letter ‘G’, heeft Gust, de jonge gorilla zijn bestaansrecht reeds veroverd.

De verdragende bekommernis der Kon. Maatschappij voor Dierkunde van Antwerpen eveneens illustrerend is de aankoop in België van de gronden ‘Seggen’, een moerassig terrein van 35 Ha., en gelegen tussen de Kempische gemeenten Geel en Lichtaart. De ongerepte en natuurlijke staat van deze gronden die door verkaveling en ontginning werden bedreigd, kon door de Maatschappij bewaard worden en het wetenschappelijk belang van dit gebied

[p. 116]

voor het behoud van zeldzame specimen van eigen fauna en flora is stellig niet gering. Niet alleen als natuurreservaat is dit gebied uiterst interessant, maar de plannen voor oprichting van een biologisch station door het beheer van de Maatschappij wijzen op de verstrekkende werking van de Zoo.

Varia, maar even belangrijk

Onder beleid van vertegenwoordigers der vier Belgische Universiteiten ressorteren de drie laboratoria, welke voorzien zijn van alle technische vervolmakingen met bibliotheek, microfotografische kamers, zalen voor psychologische observatie en biologische cultures. Wetenschappelijke onderzoekers en jonge geleerden zijn er haast bestendig aan de arbeid. Door de Maatschappij zijn voor deze studies aanmoedigingspremies voorzien. Ook de schone kunsten werden niet vergeten en om het jaar worden afwisselend door het beheer een Bugatti-prijs voor jonge beeldhouwers en een Verlatprijs voor schilderkunst toegekend.

Er is het Natuurhistorisch Museum dat naast de Belgische fauna ook de levende have aanvult, waarbij men ook de rijke botanische collectie (er zijn bv. 1500 orchideeën) niet mag vergeten.

Voor de allerjongste bezoekers werd de ‘Baby-Zoo’ ingericht en het jonge volkje stoeit er in gezelschap van de zachtaardige dieren.

Moesten wij dit vrij onvolledige beeld over de Antwerpse Dierentuin tot volledigheid willen aanvullen, het zou een te dorre opsomming worden van al wat er leeft en groeit in deze sprookjesachtige oase.

Men moet trouwens de gevulde kalender van de Kon. Maatschappij voor Dierkunde van Antwerpen maar even overlopen, belangrijke voordrachten, samenwerking met diverse verenigingen, klassieke concerten, tentoonstellingen, filmvoorstellingen, verschillende feesten zijn er volgens de seizoenen aan de orde van de dag.

De wetenschappelijke activiteit en de culturele zending gaan aldus niet verscholen achter de attractie van het beroemde dieren-kijken der toeristen. Het is een grootse taak die door de Kon. Maatschappij voor Dierkunde van Antwerpen verricht wordt. Maar het hoogstaande doel wordt er in al zijn facetten op glansrijke wijze bereikt.

Remi De Cnodder.

[p. t.o. 116]

De Okapi's van de Antwerpse Zoo.

[p. t.o. 117]

Neushoorns van de Antwerpse Zoo.

Jonge gorilla ‘Gust’, een geschenk van Gouverneur Generaal Pétillon aan de Antwerpse Zoo.