Band. Jaargang 13

[p. 42]

Harry
Door Hugo Wauters

HET gebeurt soms dat wij plots terug aan iemand denken, die wij vroeger gekend hebben, maar die wij daarna uit het oog verloren. Iemand die door allerlei omstandigheden, op een bepaald ogenblik, uit ons leven verdween en van wie wij zelfs daarna het bestaan niet meer vermoedden. Tot wij, zo maar, die persoon terug vóór ons zien: helder en op een manier alsof hij nooit uit onze onmiddellijke nabijheid verwijderd was geweest. En wij blijven aan die terug ontdekte vriend denken: weken, maanden, misschien jaren, op een wijze die aan het hardnekkige grenst, want wij willen die vriend terugzien, hem vragen stellen, hem over ons zelf vertellen.

Zo heb ik gisteren aan Harry zitten denken. De hele avond, tot ik er bijna misselijk van werd, omdat ik onmachtig stond tegenover de werkelijkheid. Ik wist niet wat hij voor het ogenblik uitvoerde, waar hij verbleef; zelfs zijn familienaam was ik vergeten. Of was Harry soms dood? Was hij gesneuveld in de gevechten van Mei 1940, viel hij tijdens de bombardementen of hadden de Nazi's hem vermoord? Vragen die onbeantwoord bleven!

Hoe ik terug aan Harry heb moeten denken? Een notaboek uit mijn studententijd, dat ik toevallig terug vond en waarin zijn foto nog altijd stak. Harry, de bleke, ietwat slungelachtige jongen, die scheepskapitein wilde worden, die droomde van allerlei dingen waaraan een nuchtere geest als ik geen aandacht schonk. Maar had je hem nu terug! Zouden zijn wensen in vervulling zijn gegaan? Allemaal? Of maar gedeeltelijk? Of... was er helemaal niets van terecht gekomen? Een intens verlangen om mijn jeugdvriend terug te zien, maakte zich van mij meester. Een verlangen, beschaduwd door een vage vrees voor een weerzien, dat misschien een desillusie ging worden.

En nu is Harry, vroeger dan ik ooit had durven vermoeden, mijn gast geworden. Ik heb hem de trap horen opkomen. Vóór de deur van mijn appartement hield hij stil. Mijn hart bonsde. Het was alsof een vreemde kracht mij op dat ogenblik overweldigde en mij dwong te geloven, dat Harry daar stond te wachten. Toen ik de deur opende, zag ik hem vóór me staan.

- Harry, mijn vriend, goed dat je gekomen bent. Ik verwacht je sinds gistermiddag.

Hij keek mij glimlachend aan.

[p. 43]

- Mijnheer Van Scharen, onze prof in wiskunde, heeft mij je adres bezorgd. Je woont hier knap, zeg. Je bent helemaal niet veranderd. Nog altijd je kleine, gitzwarte snorretje.

De complimenten, die hij me toestuurde, brachten mij weer dat gevoel van veiligheid, dat ik altijd gekend had wanneer ik bij hem was. Ik liet hem praten, omdat ik brandde van verlangen om alles te vernemen wat er met hem gebeurd was sinds wij elkaar voor het laatst hadden gezien. Maar het was net alsof hij alles wat met hem in betrekking stond, angstvallig vermeed. Daarom vroeg ik, toen wij van tafel opstonden en ons naar mijn zitkamer begaven:

- Is er dan helemaal niets met je gebeurd tijdens deze oorlog, Harry?

Hij keek mij even wantrouwig aan. Maar toen hij zag, dat ik het goed met hem meende, dat ik zelfs verlegen werd om mijn vraag, veranderden zijn ogen van uitdrukking. Zij werden weer zacht en gelaten als van iemand die meer doorstaan heeft dan goed is voor zijn leeftijd. Het was alsof Harry plots weemoedig was geworden, alsof er iets was dat hem dwong mij dingen toe te vertrouwen waarover hij tot nog toe met niemand gesproken had.

- Ik kan het je wel zeggen, zei hij, dat deze oorlog niet helemaal goed voor mij is verlopen.

Hij aarzelde even om verder te spreken, toen vervolgde hij:

- Ik draag er nog altijd de sporen van.

Ik stond op het punt hem te vragen welke sporen hij bedoelde, maar ik begreep, dat ik het recht niet had verder aan te dringen op een verklaring, die hem misschien zou pijn doen.

Hij ging vóór mij zitten, stak een sigaret op en zei, alsof hij vast besloten was alles te vertellen, wat hij voor mij tot nog toe verborgen had gehouden:

- Goed! Je zult alles van mij horen.

Hij inhaleerde lang de rook van zijn sigaret, daarna zei hij:

- Rebecca Rosemeyer... Ik heb Rebecca teruggezien...

Het was alsof hij plots door deze woorden een hele wereld voor mij opriep. Vóór mij zag ik weer duidelijk het kleine, zwartharige Jodinnetje. Op school hadden wij elkaar het hof gemaakt. Ik herinnerde mij nu terug hoe ik haar eens een foto van mij had gegeven. Kort daarop werd het oorlog. Ik zocht in Engeland een veilig onderkomen. Rebecca...

Ik keek Harry onrustig aan. Ik zag hoe zijn gelaat van pijn in elkaar dreigde te krimpen. Zijn stilzwijgen duurde ontzettend lang, nu ik voelde dat er iets met Rebecca moest gebeurd zijn.

- Ik heb haar teruggezien, zei Harry op een toon alsof hij nog alleen voor zichzelf sprak. Een Octoberavond in 1943. Ik verbleef toen als ondergedokene bij vrienden op een hoeve, dicht bij Turnhout, omdat de Gestapo mij wegens sabotage zocht. Die avond werd ik voor het eerst sinds mijn

[p. 44]

verblijf aldaar, onrustig. Het minste geluid, buiten op het erf, was voldoende om mij te doen opschrikken. De tijd kroop traag voorbij. Ik begon mij allerlei dingen in te beelden, die zouden kunnen gebeuren. Een schuilplaats. Gestapo-agenten, die nog dezelfde nacht een inval deden op de hoeve en mij en mijn beschermers meenamen. De kruisverhoren, de onmenselijke folteringen, de executie... Ik wist dat het onzinnig was mij met deze veronderstellingen te kwellen, die alleen konden ontstaan in een overspannen brein. Ik deed bovenmenselijke inspanningen om mij te beheersen, maar telkens ik op het punt stond mezelf te overwinnen, bezweek ik opnieuw. Ten slotte - het moet ongeveer tien uur zijn geweest - hield ik het niet langer uit. Ik verliet de hoeve en liep door de omliggende velden. Misschien bracht de nachtlucht me weer tot mezelf. Het was kil en mistig, zodat ik bijna geen hand ver vóór mijn ogen kon zien. Ik wilde alleen maar lopen, onophoudelijk verder lopen, tot er iets gebeuren zou, dat mij tot stilstand bracht. Een beek, een haag, een Gestapo-agent misschien! Ik huiverde bij deze gedachte. Nadat ik een hele tijd gelopen had - het kon net een kwartier als een uur geweest zijn, want ik had die avond geen begrip meer van tijd, noch plaats - bleef ik staan. Ik voelde mij plots zo moe worden, dat ik besloot terug naar de hoeve te keren. Het is op dat ogenblik, dat een zacht kreunen mij deed opschrikken. Ik herinner mij nog alles zo ontzettend goed!...

Harry zweeg. Zijn gelaat was zeer bleek, zijn lippen trilden. Ik wist dat hij alle gebeurtenissen van die avond thans nog eens opnieuw beleefde. Daarom zei ik:

- Ik schaam mij zo, Harry, omdat ik je dit heb aangedaan... Maar onmiddellijk belette hij mij verder te spreken.

- Je hoeft je niet te schamen. Misschien wordt dit hele verhaal een ontlasting van iets, dat me nog altijd kwelt.

Ik zocht niet verder naar woorden om mijn gedrag goed te praten, omdat ik overtuigd was, dat Harry het best met mij voorhad.

Nadat hij een nieuwe sigaret had opgestoken, vervolgde hij:

- Het was Rebecca Rosemeyer. Eerst herkende ik haar niet. Maar toen ik haar naar de hoeve had gebracht, vond ik in haar handtasje de foto van onze klas. Rebecca was volkomen uitgeput. Eerst tegen de morgen kwam zij tot het bewustzijn. Onmiddellijk begreep ik de samenloop van omstandigheden, die haar naar hier had gedreven: de Gestapo... de klopjacht op het Joodse meisje, wiens schuilplaats ontdekt werd.

Drie weken bleef zij bij ons op de hoeve. Het was een korte tijd, maar voldoende om tussen ons beiden een onverbreekbare band van genegenheid te doen ontstaan. Wij spraken uren lang over onze wederzijdse belevenissen, over onze verlangens en idealen, zodat ik op de dag van haar vertrek met een gevoel van eenzaamheid vervuld werd. Ik smeekte haar om nog enkele dagen langer op de hoeve te blijven, maar zij bleef onwrikbaar in haar besluit om het maquis in Frankrijk te gaan vervoegen. Zo heeft Rebecca mij verlaten.

[p. 45]

Nog zie ik haar vóór me staan: klein en tenger ingevolge de vele ontberingen, die zij had moeten doorstaan. Ik wist, dat dit vertrek ook voor haar het begin zou worden van een onmetelijk gemis, maar zij hield zich dapper als iemand die door de tegenslagen van het lot geleerd heeft op ieder ogenblik beroep te doen op eigen wilskracht, ‘Dank je, Harry, voor alles...’ Dit waren haar laatste woorden toen ze van mij afscheid nam. Het uur dat volgde, was onmenselijk voor mij, omdat het tot mij doordrong, dat Rebecca niet gezegd had: ‘Tot weerziens’. Ik begon mij af te vragen of zij reeds bij haar vertrek overtuigd was geweest, dat zij me nooit zou weerzien, dat zij of ik, of misschien allebei, zouden sterven vooraleer het lot ons weer bij elkaar had kunnen brengen. Angst overweldigde mij, net als op die avond toen ik haar voor het eerst had teruggezien. Hoe ik mij ook trachtte te dwingen aan iets anders te denken, ik gelukte er niet in het beeld van Rebecca uit mijn geest te zetten. In mijn verbeelding zag ik haar lopen in de richting van het dorp: dapper en vol verlangen om straks het Franse maquis te gaan vervoegen. Ik had haar moeten volgen, waarheen zij ook ging. Ik was echter te laf!...

Harry zweeg. Zijn verhaal had mij zo hevig geboeid, dat ik verrast opkeek. Ik zag hoe hij nogmaals een sigaret opstak, net als de vorige keer de rook langzaam inhaleerde en toen vervolgde:

- Over wat nadien gebeurd is, zal ik kort zijn. De volgende morgen vernam ik, dat de Gestapo in de straten van Turnhout een meisje had gearresteerd, wier persoonsbeschrijving met die van Rebecca overeenstemde. Wat er verder met haar gebeurd is, weet ik niet met zekerheid...

Weer zweeg Harry, doch zijn stilzwijgen duurde slechts één ogenblik, want hij vervolgde:

- Drie maand geleden heb ik haar naam in het Belgisch Staatsblad teruggevonden... Vermoedelijk overleden in het concentratiekamp van Dachau.

Toen ik naar Harry keek, zag ik hoe dikke zweetdruppels op zijn voorhoofd stonden, alsof hij een bovenmenselijk werk tot een goed einde had gebracht.

- Je ziet dat deze oorlog niet helemaal goed voor mij verlopen is, zei hij, terwijl hij mij aankeek met ogen, waaruit een vreemde mengeling van leed en gelatenheid sprak.

Ik begreep dat ieder woord van mij. met betrekking tot Rebecca, nu zinloos zou zijn. Daarom stelde ik voor even in de stad te gaan voor een dringende boodschap. Met een zucht van verlichting stond hij op en volgde mij in de richting van de deur, die toegang verleent tot de trap.

Hugo Wauters