Band. Jaargang 12

[p. 282]

De gek van Kiakenge

ENKELE jaren geleden was ik werkzaam bij een mijnuitbating in Katanga. Als jong geoloog kreeg ik zwaar, doch zeer interessant werk te doen: prospectie.

Het was mijn taak de streek af te reizen en, bij middel van proefboringen en opgravingen, nieuwe ertslagen te zoeken.

Met enkele zwarten, mijn tent en kampgerief, instrumenten en materieel kwam ik overal, in de diepe broesse van de binnenlanden, waar misschien nooit een blanke en zelfs weinig zwarten geweest waren.

Ik mag zeggen dat ik de omgeving kende zoals weinigen en wist wat iedere berg en iedere waterloop aan rijkdommen verborg. Daarom werd ik op zekere dag teruggeroepen door de Directie der mijn, waar men mij wilde raadplegen over de mogelijke energiebronnen voor een nieuwe cassiterietuitbating.

Ik kende wel verscheidene watervallen in de omgeving, waar electriciteit kon verwekt worden; maar het Beheer vond ze alle op te grote afstand van de toekomstige mijn, wat bezwaren medebracht van financiële aard, wegens lange en kostelijke hoogspanningsleidingen.

Toen deed ik de heren een voorstel, dat hen wel een tijdje verbouwereerd heeft, door het nieuwe en het gedurfde van het idee: Ik wilde de warmte van het kokende bronwater van KIAKENGE omzetten in drijfkracht!

Ik wist dat Engelse ingenieurs er toe gekomen waren, door drukvermindering, het kokend water dat in andere werelddelen eveneens op sommige plaatsen uit de aardkorst opwelt, om te zetten in stoom en daarmede electrische turbines op gang hielden.

Daar de heet waterbronnen op slechts enkele kilometer afstand van de rijke tinertslagen van Bukandaie lagen, werd het voorstel naar Brussel overgemaakt en na enkele maanden studie aangenomen en ter uitvoering gelegd.

Ik werd heel natuurlijk met de nadere opzoekingen en metingen belast en ging mijn kamp optrekken in de vallei van de Mai-Ya-Moto, een beekje dat zijn oorsprong vindt in de bewuste warm waterbronnen.

Een dertigtal boys werden te mijner beschikking gesteld voor de eerste graafwerken, en trokken eveneens enkele voorlopige hutten op in de omgeving van mijn nederzetting.

[p. 283]

De eerste avond reeds van mijn aankomst, toen mijn capita de werkzaamheden voor de volgende dag kwam bespreken, bekloeg hij zich over de last die hij en de mannen ondervonden hadden van een oude dwergneger, welke in de buurt van de bronnen, blijkbaar heel alleen, kluisde in een vervallen oude hut.

Hij had hen bedreigd met speer en boog, en een vloed van radde scheldwoorden, die zij maar half begrepen, want de pygmeeën houden er een eigen taaltje op na, dat van de ‘normale’ bantoetalen zeer ver afstaat.

Toch had mijn capita wel begrepen, dat de oude dwerg niet al te wijs meer moest zijn, en zichzelf beschouwde als bewaker der warme bronnen en als dienaar van de aardgeest welke erin woonde.

Hij had mijn boys op alle mogelijke manieren bijgebracht, dat de aardgeest niet wilde gestoord worden in zijn onderaardse kluis, dat de bronnen taboe waren en dat de wraak der onderwereld op hen zou neervallen als zij de blanke dierven gehoorzamen en de bronnen schonden.

Meer was er niet nodig om mijn zwarte kleppers, die al niet van de felste en de stoutste zijn, van hun werk af te houden.

Ik besloot dan maar de zonderling eens op te zoeken en ermee te praten om te zien of de moeilijkheden niet in der minne konden opgelost worden.

Met mijn capita trok ik er op af tijdens een rustige Zondagnamiddag. De hitte lag zwaar tussen het dorre broessegras, slechts enkele mangobomen boden af en toe een welgekomen schaduwplek daar waar vroeger negerhutten hadden gestaan.

Onder een buitengewoon hoge oude boom vonden wij de geheimzinnige dwerg. Hij zat neergehurkt aan de oever van de bronbeek en scheen er iets heel aandachtigs gade te slaan. Hij had een veelkleurige pluimentooi rond zijn hoofd en zijn beschilderd lichaam was omhangen met allerlei vreemdsoortige amuletten; zelfs oude taksplaten van fietsen waren erbij!

Onverpoosd mummelde hij onverstaanbare woorden, terwijl hij soms diep vooroverboog naar de bron toe. Aanvankelijk schonk hij ons helemaal geen aandacht; maar op het herhaald geroep van mijn capita gewaardigde hij zich toch eindelijk op te staan met een woord dat een groet of een verwensing kon zijn.

Wij trachten hem duidelijk te maken dat wij als vrienden gekomen waren; een pakje sigaretten en een fles Simba-bier werden hem ten andere als bewijs van onze goede inzichten aangeboden, en gretig aanvaard.

Wij vroegen hem dus wat hij daar uitvoerde met zijn vreemd gedoe. Het antwoord was een herhaling van hetgeen we al wisten van de boys; doch er kwam nadere uitleg bij.

Tweemaal daags, beweerde hij, wilde de ondergrondse geest losbreken uit zijn kracht om alles in de omtrek te vernielen en te verwoesten. Dat merkte hij aan de stijging van het water in de bron en beek en aan de sterkere borreling. Slechts door zijn bezweringen bleef het monster onder de aarde en werd het na een paar uren weer kalm.

[p. 284]

Toen mijn capita zijn woorden in twijfel trok werd de dwergneger woest, en ik moest tussenbeide komen om de kalmte te herstellen.

De pygmee toonde ons de verschillende waterpeilen die de bron bereikte in de loop van een etmaal, wat mij ten zeerste interesseerde, want ik had onmiddelijk begrepen, dat deze ondergrondse waterstroom, welke de bron voedde, evengoed aan getijen onderhevig was als de open zee; hetgeen van belang was voor mijn studie.

Ik trachtte evenwel niet deze uitleg aanvaardbaar te maken voor de twee inlanders: die zouden er toch het hunne van geloven.

Echter was het mij om doen te verkrijgen dat de oude ten minste mijn mannen zou laten werken. Ik gooide het dus op een akkoordje: Wij zouden hem rustig laten waar hij was, en hij mocht zelfs wekelijks zijn rantsoen komen halen zoals mijn eigen volk, doch hij zou de werken niet meer komen storen. Overigens zouden wij slechts een der bronaders aanboren, de andere zouden ongeschonden blijven. De dwerg jammerde wel dat de aardgeest zich zou wreken maar zwichtte toch voor de bedreiging van ‘boela matari’.

Zo gingen de werken hun gang en vorderden langzaam maar zeker. Er kwam meer en meer zwaar materieel toe. De hoofdbron werd uitgebaggerd om het debiet te verhogen, en er werden betonnen kommen gegoten en leidingen aangelegd naar de toekomstige centrale.

De dwerg hield zich kalm, hij was zelfs mijn ‘zondagsvriend’ geworden, ik ging er regelmatig een praatje mede slaan en alhoewel hij telkens waarschuwde voor het lot dat ons wachtte als de geest zich zou wreken, toch leerde hij mij veel over het wondere dwergvolkje waartoe hij behoorde, over hun herkomst, omzwervingen en oorlogen; hij vertelde mij hun sagen en dierenverhalen zelfs nuttige knepen voor de jacht en visvangst werd ik rijker.

Intussen veranderde het uitzicht rond de bron volkomen. De rijke plantengroei welke er steeds welig getierd had door de vochtige warmte van de hete bron moest plaats maken voor beton en ijzer - de gang van onze materiële beschaving, die mij wel leed deed, maar waarin ik nu eenmaal mijn deel had.

Eén reusachtige baobab weerstond hardnekkig aan onze vernielingswoede. De houthakkersploeg geraakte hem geen baas, met zijn menigvuldige zwaargeribde uitlopende wortels; zijn taaie vettige schors en zijn logge stam, die deze tropische boom als de olifant van het plantenrijk kunnen doen doorgaan.

Ten einde raad werd er een collega bijgeroepen, met een lading springstof; die werd onder de wortels van de baobab ingedolven en later tot ontsteking gebracht.

Een doffe knal grolde onder de aardkorst; de boom schokte enkele tientallen centimeter omhoog, doch viel kaarsrecht terug weer op zijn voet.

De wortels waren echter losgesprongen en nu zouden de houthakkers verder kunnen werken.

[p. 285]

Na de losbranding was de dwerg de eerste die op het toneel verscheen; hij was buiten zichzelf van schrik en ontsteltenis, niet alleen door het geluid van de ontploffing, maar nog meer door de buitengewone beweging die hij in het water bespeurd had, en waaruit hij afleidde, dat de bronnengeest deze laatste belediging zeer kwalijk nam.

De pygmee was nog meer opgewonden dan bij onze eerste aankomst en kon slechts met veel moeite enigszins tot bedaring worden gebracht en terug naar zijn hut geleid.

Ongestoord werkte de namiddagploeg verder voort tot de nacht viel, die de rust bracht in de bouwplaats en het kamp.

Het kon zeker middernacht zijn, toen ik opeens uit mijn slaap werd opgewekt door nieuwe geraaskal van de oude dwerg, die met groot misbaar van hut tot hut liep en de zwarten uit hun slaap schrikte met de tijding, dat ze zonder dralen moesten vluchten, want dat de hel was losgebroken.

Ik dacht dat een nieuwe aanval van waanzin hem getroffen had, doch meteen voelde ik de grond onder mijn voeten schudden, zoals deze morgen, toen de dynamietlading de boabab van zijn grondvesten losscheurde.

Dit leek erg op een aardbeving... Er was iets op komst... Zou de dwerg toch waarheid spreken?

Met enkele boys en een paar stormlantaarns liep ik naar de bron, maar wat ik daar vond deed mij versteend staan van schrik. Waar vroeger kokend water opborrelde, gulpte nu een gloeiende stroom lava die de bedding van de beek reeds geheel gevuld had en nu bezig was het gehele dal te verschoeien en te verslinden.

Ons werken en wroeten had niet veel brandbaars achtergelaten, vandaar dat wij nog geen vlammen hadden zien opstijgen, doch het woud was dichtbij.

Ook ik kon aan de werklui niet méér zeggen dan de dolle pygmee: Vlucht mensen, vlucht! Spoedt U! Hoger op in de heuvels en buiten het bereik der vlammen! Vaart of zwemt over de stroom want hier is de langgevreesde wraak van de kwelduivel!

Ook ik had slechts amper tijd om ons kostbaarste materieel in veiligheid te brengen. Al ons beton, al ons ijzer en staal, al onze machines, hutten en tenten verdwenen die nacht in de brandende brei.

De pygmee wilde niet vluchten; de bewaker der bron wou zijn post niet verlaten; toen de lava ook zijn hut verslonden had, klom hij in de hoge oude boabab.

Een uur later zag ik, van op een nabijgelegen heuvel, de baobab, als een toorts, midden een poel van gloed en as in de vlammen opgaan...

Ernie Pyler