Band. Jaargang 12

[p. 100]

Jeroom de Montesarchio

HET beheer van Leopoldstad heeft zo pas aan een straat van het op de hoogte van Leopoldstad II gebouwde nieuwe kwartier, de naam van een Italiaanse kapucijn gegeven. Hij verdient deze eer om de eerste Europeaan te zijn geweest die nu weldra driehonderd jaar geleden de ‘Pool’ bereikte.

Hij heet Jeroom de Montesarchio. Hij heeft een zeer betekenisvol handschrift nagelaten, in feite zijn levensbeschrijving of ten minste de geschiedenis van zijn apostolaat in Oud-Kongo.

Dat manuscript - indien de oorlog het heeft gespaard - wordt in de archieven van Monthugi bij Florentië in Italië bewaard. Het bevat maar 166 genummerde bladzijden en was naamloos tot op de dag dat een bevoegde hand er onder de titel de naam van de auteur aan toevoegde.

Ziehier het opschrift ervan: ‘Viggio del Ghonge sio à Relations scritta da un nostro missionario Cappucino’.

De schrijver ervan is Pater Girolamo da Montesarchio, die het opstelde, maar veel later, op verzoek van Pater Sérafin de Cortone, die het hem op 12 Mei 1653 had gevraagd.

Cavazzi, de geschiedschrijver van de zendingen der Kapucijnen in Kongo, schreef breedvoerig over de werken van Pater Jeroom de Montesarchio. Hij had zijn manuscript in handen.

Samen gingen zij, na hun terugkeer uit Kongo, de bergen van Alverne bezoeken, toen in de loop van een bedevaart, de dood Montesarchio kwam opeisen in het kleine stadje Arezzo.

Er bestaat geen meer volkomen figuur van een geestdriftig, vurig en edelmoedig zendeling, geen meer onvermoeizaam reiziger. Hij behoorde tot de groep der veertien zendelingen die in 1647 door de Propaganda naar Kongo werden gestuurd onder geleide van Denys de Plaisance.

Werkelijk versleten tot op de draad, zal hij naar Italië terugkeren, enkel om er te sterven.

Hij kwam op 6 Maart 1648 in Kongo aan. Na zijn ontscheping verbleef hij enige maanden te Soyo en te San Salvador. Gewone priester en onderdaan van de kroon van Spanje, werd hij aangeduid voor de zending van Mbanga-Nsundi, op de linkeroever van de Inkisi, waar hij in 1649 als makker Pater Bonaventure de Somente had.

Pater Bonaventure werd, op het einde van November 1649, door de Pater Prefekt dringend teruggeroepen om zich naar Europa te begeven als

[p. 101]

ambassadeur van de Koning van Kongo en werd door Pater Antoine-Marie de Monteprandone vervangen (1650).

In de eerste tijden hadden Montesarchio en zijn gezellen veel moeite om zich een hut en een kapel in kleiaarde te bouwen. Niemand wilde hen helpen. Zij begonnen een moestuin, maar de zwarten volbrachten er rooftochten in en dreven de stoutmoedigheid zo ver dat zij zelfs tot in hun woning kwamen stelen.

Montesarchio gelukte erin de Hertog, die gedoopt was, doch die leefde alsof hij het niet was, te overhalen.

Daar hij volstrekt de overste wilde bereiken, die op de linkeroever van de stroom cijns inde, maar die op de rechteroever woonde, overschreed de Pater de Kongostroom en doopte hem. Hij kwam nadien naar Nsundi terug.

Een brief van hem, gedagtekend van 22 Maart 1650, onthult ons dat hij als enig voedsel over een weinig grauwe erwten beschikte. Op zekere dag moest hij zich tevreden stellen met enige wortels die hij langsheen de weg uittrok.

Sedert een jaar had hij op zijn been een open wonde, die hem veel pijn veroorzaakte, doch zulks remde zijn werk niet.

De zorgen, die hij nam om zich te genezen, bestonden in wonderdoekjes, met kopersulfaat doordrenkt, welke hij tweemaal daags op zijn wonde legde. Hij had een jaar nodig om te genezen. Niettegenstaande dat was hij steeds op weg daar hij gans het hertogdom van Nsundi wilde evangeliseren.

Tot in 1650 riep hij, voor zijn bediening, de hulp van een tolk in, maar hij had hem weldra niet meer nodig.

Vanaf 1648, ter gelegenheid van zijn kort verblijf in San Salvador, was hij begonnen de inlandse taal aan te leren. Roboredo had hem, alsook aan zijn makkers, enige lessen gegeven, en de Pater had zich met een woordenschat voorzien, die hij eerst had overgeschreven van een spraakleer, van een boetvaardige methode en van een catechismus, bestemd om de meerderjarigen tot de doop voor te bereiden. Hij leerde het Kikongo aan zijn makker, Antoine-Marie de Monteprandone aan, die volgens zijn eigen bekentenis, zulks bij zijn aankomst het meest moeilijke zaakje ter wereld vond.

In het vervolg, in 1661, zal Monteprandone te Rome ten behoeve der zendelingen de catechismus in Kimbundu van Pater Couto doen uitgeven met toevoeging van een Latijnse vertaling.

Gedurende de maand December 1650 kwam het voor dat Pater de Montesarchio in de brousse verdwaalde. Hij had, als gidsen, twee knapen medegenomen, die hem talrijke moerassen en rivieren deden overschrijden, hoge bergen omgaan. Ten einde krachten, kwamen zij eindelijk te Matari aan, dat zich langsheen de weg van Nsundi naar San Salvador bevond, op vijf dagen afstand van de hoofdstad. Aldaar was er een goede markiezin, die door Pater Antoine-Marie de Monteprandone was bekeerd op het ogenblik dat hij juist zijn post te Nsundi vervoegde (in 1650).

[p. 102]

Bij het naderen van Kerstdag doopte en biechtte de Pater de ganse dag. Alhoewel hij bijna niet op de benen kon staan, vierde hij het Feest der Geboorte. Daar hij daarna zo vlug mogelijk San Salvador diende te vervoegen, teneinde aan de koning de benoeming van een nieuwe Hertog van Mbata voor te stellen, een zekere Don Alfonse, vertrok hij opnieuw en kwam juist in tijd om zijn kandidaat te doen benoemen. Na zijn doel te hebben bereikt, rustte hij enige dagen bij zijn confraters te San Salvador uit en begaf zich, zonder verwijl, opnieuw op weg.

Ganse gewesten hadden sedert 20 of 30 jaar niet meer het bezoek van een priester ontvangen. Er vielen daar doopsels te doen, kwijtscheldingen van zonden te geven, onregelmatige toestanden in orde te brengen. In zulke voorwaarden kwam het voor dat de zendelingen een groot aantal personen per dag hadden te dopen. Montesarchio bereikte in vier maanden het totaal van 16.328. Ik zeg niet dat het hart der gedoopten er plotseling door veranderde. In die primitieve tijden waren er elite-zielen, maar hoeveel Kristenen waren het slechts van naam!

De zwarten der brousse behielden, niettegenstaande alles hun vertrouwen in de fetisjen en in de praktijk der toverkunst, en het was hoofdzakelijk tot hen dat Pater de Montesarchio zich wendde.

Zijn makker, Frater Isidorius de Miglionico, werd ook naar Nsundi gezonden, omdat hij Napolitaan en aldus onderdaan van de kroon van Spanje was. Hij was een smid en ik zou geloven dat vele der kruisbeelden, welke wij heden in de handen der zwarten aantreffen, afkomstig zijn van zijn smis en gieterij. Indien Frater Isidorius geen smid was, want zulks is niet zeker, dan was later Frater Ignatius de Valsana het en gewis, hij was het, die de zwarte leerde spijkers maken.

Montesarchio doorliep de bergachtige streek van Nkande-Kolge en de Nsinga.

In het distrikt van Esseno ontmoette hij een ‘chitome nzinghila’, die beweerde ‘God van de aarde’ te zijn en de overste, Don Gregoire, en zijn onderdanen overheerste.

De Pater gelukte erin de overste van die slavernij te bevrijden en, met zijn toestemming, vernielde hij ter plaatse 6.000 fetisjen.

Van Esseno ging de Pater naar Kongobella (tussen Brazzaville en Lefeni), waarvan de overste cijns betaalde, niet aan de Koning van San Salvador, doch aan de grote Makoko.

Die overste noemde zich Mfumu ya Mazza, naam tamelijk verspreid langsheen de stroom. Montesarchio gaf hem enkele snuisterijen uit Europa ten geschenke en ontving in ruil voor zijn middagmaal een slaaf, waarvan de beul vooraf de huid van de arm had gestroopt om de Pater eetlust te geven door hem het bewijs te leveren dat hij vet genoeg was.

Is het nodig te zeggen dat de Pater iets anders gebruikte en de arme drommel bekeerde, die met grote vreugde het doopsel ontving.

Montesarchio begon Kongobella te evangeliseren, toen hij plots erg ziek werd. Hij was verplicht zich in verschrikkelijke omstandigheden naar Mbanga-

[p. 103]

Nsundi te doen vervoeren. Hij genas niettemin en besloot de grote Makoko, Koning der Bateke, die op de andere oever woonde, persoonlijk te gaan bezoeken. Hij bereikte Lemba, waarvan hij de overste bekeerde. Te Binga daarentegen werd hij bijna vermoord. Hij was niet gelukkiger te Selembao. Eindelijk bereikte hij de rivieroever en stuurde een bericht aan de overste van Kongobella om hem te verwittigen dat hij was aangekomen en op de prauwen wachtte om de stroom over te steken. De overste ontving hem zeer goed. De bevolking der hoofdstad danste de ganse nacht op de muziek van trommels en blaashorens. De overste zond de vrouwen van zijn harem weg, met uitzondering der derde, die hij als wettige gade behield. Zij werd samen met hem gedoopt, alsook een neef, die zijn dank aan de Pater wilde betuigen door hem zijn oudste dochter ten huwelijk te geven.

Zijn voorbeeld volgend, boden andere notabelen hem ook hun dochters of nichten aan. Men mag vermoeden, zonder zich te vergissen, schreef de geestige Dominikaan Labat, in zijn boek ‘Westelijk Ethiopië’ dat de goede Pater aan de bekoring wist te weerstaan.

Na een dergelijk succes maakte Montesarchio zich klaar om terug de stroom over te steken, toen een bode van de overste Salembo hem kwam beschuldigen een Portugees te zijn, die San Salvador had moeten ontvluchten om aan de straf van zijn misdaden te ontkomen.

Die laster werd voldoende geloofd om de Pater te verplichten langs dezelfde weg naar Nsundi terug te keren.

Gedurende zijn afwezigheid was de overste van Nsundi naar de veelwijverij terug gekeerd. Montesarchio gelukte erin zijn bijzit te doen wegsturen. Hij ontbond hem, alsook zijn wettige vrouw, van de tovenaar Gimbo a Mbudi, waarvan zij zich als slaven beschouwden., volgens een belofte, die men vaak in de streek ontmoette.

Na die zuivering te Nsundi te hebben volbracht, keert hij naar Mbata terug en neemt de kans waar om de omheiningen te vernielen, opgericht voor de inwijdingsplechtigheden in het Kimpasi. Te Ngango verbrandt hij drie van die omheiningen en één te Kindondongo.

Montesarchio keert in zijn post terug, en van daaruit snelt hij ter hulp van zijn confrater Francisco-Maria da Volterra, die in zending vertrokken was naar de gronden van de Koningin Kundi. Hij was erg ziek geworden te Songo, overleed er en werd er begraven.

In 1666 gaat hij naar Loanda, maar keert weldra naar Nsundi terug, waar hij zich hoofdzakelijk werkzaam toont in het distrikt van Mpangu, dat door de pest werd geteisterd.

Lange tijd had hij niet meer te San Salvador verbleven. Men ziet er hem terug nadat de Koning Antonio I verslagen en gedood werd in de veldslag van Ambuila. Zijn gezondheid is sterk ondermijnd en hij is verplicht Kongo op 13 Augustus 1668 te verlaten, na twintig jaren harde arbeid, strijden en steeds hernieuwde apostolische tochten. Hij had meer dan honderd duizend inlanders gedoopt.

Olivier de Bouveignes