Band. Jaargang 11

[p. 12]

Metten Marten te Antwerpen

‘Band’ heeft het genoegen in dit nummer een fragment te kunnen publiceren van een nieuwe roman van Gerard Walschap, getiteld ‘Metten Marten’. De roman die nog niet helemaal voltooid is moet een groot historisch verhaal in twee delen worden, een leesboek voor groot en klein. De geschiedenis speelt zich af in de zestiende eeuw. Het eerste deel van de roman beschrijft hoe Metten Marten thuis wegloopt, op zoek naar avontuur, en in Brest geraakt waar hij inscheept naar Amerika, met een expeditie van Koning François I. Het tweede deel verhaalt Martens avonturen op zee en in Amerika, en zijn terugkeer bij Helena, zijn ‘Beatrijs’.

‘Band’ dankt Gerard Walschap voor de bereidwilligheid waarmee hij dit fragment afstond ten behoeve van zijn vrienden in Kongo.

DE REDACTIE.

DE tweede dag van hun verblijf te Antwerpen begon Wouter het portret van de oude schatrijke bankier Jacob Fugger te schilderen. Zijn veertienjarige leerling Metten Marten moest hem helpen bij het gereed maken van de verven, want in de zestiende eeuw bestonden er nog geen tuben. Toen de schilder echter eenmaal goed aan het werk was liet hij de jongen vrij. Ga maar eens naar de boten kijken. Op een draf liep Metten Marten naar de haven. Gapend van verbazing schoof hij tussen de laders en lossers door, volgde matrozen die onbegrijpelijke talen spraken, draaide rond rijkgeklede kapiteins en zette zich eindelijk, moegelopen, op een bank naast een oude zeeman met één been. De man was blij aanspraak te hebben van een knaap die de woorden van zijn lippen las en vertelde dat hij minstens tien keren in Calcutta was geweest, veel op walvis had gevaren, om zo te zeggen dik bevriend was geweest met de koning van Frankrijk en Keizer Karel zo goed kende als Metten Marten, want hij had hem een hand gegeven en als bewijs daarvan liet hij zijn rechterhand zien.

Karel, is nog jong, zei de zeeman, maar ik kan er niets dan goeds van zeggen, hij zal het ver brengen. Metten Marten vroeg hem of hij in Calcutta ook die mensen met hondenkoppen had gezien die in Indië leven.

Natuurlijk, zei de zeeman, als ik ze niet gezien had zou ik nu nog mijn twee benen hebben. De mensen met hondenkoppen worden in de ondragelijke hitte ginder gemakkelijk razend en zo worden wij zeemannen nogal eens gebeten. Mijn kameraad is er van gestorven, maar ik ben bijtijds een herberg binnen gesprongen, heb een fles jenever binnengeslagen en met mijn matrozenmes het vlees rommedom afgesneden tot op het been. Dan is het

[p. 13]

‘Metten Marten te Antwerpen’
Lino J. Gijsbrechts

[p. 15]

gevaar voorbij, het vergif kan niet meer omhoog naar het hart. Ik was gerust. Ik dronk nog een fles en wachtte op mijn gemak tot de doktoor van ons schip het been kwam afzagen.

Dat doet zeker pijn, vroeg Metten met vertrokken gezicht.

Zeemannen zijn daaraan gewoon, jongen, als ge daar niet tegen kunt moet ge aan wal blijven.

En wat hebt ge met uw been gedaan?

Ja, ik had het neven mij tegen de bank gezet om het niet te vergeten, maar ik heb dan nog een fles of twee gedronken en er niet meer aan gedacht. Maar de twaalf Indianen met hondenkoppen die ik gekocht had heb ik mee aan boord genomen en in Brest in Frankrijk ben ik er mee aan wal gegaan. Daar heb ik afscheid genomen van het schip en de ree, want met een been kon ik niet meer varen. Het verdriet van de kapitein, dat zal ik nooit vergeten. Hij hing aan mijn hals en snikte gelijk een meisje. Veertig jaar hadden we samen gevaren.

En hebt ge uw schip dan zien vertrekken, vroeg Metten Marten met de krop in de keel.

Neen, zei de zeeman, dat kon ik niet, ik moest mij omdraaien, ik stond er met de rug naartoe.

Ik zal uw plaats op zee innemen, fluisterde Metten Marten. En toen stondt ge daar in Brest met één been.

Maar met mijn twaalf hondenkoppen, zei de zeeman, het was juist foor en ik heb er veel geld mee verdiend van stad tot stad. In Parijs moest ik er een vertoning mee geven in het kasteel van de koning, François premier. Het is zo dat we vrienden geworden zijn. Hij wilde mij admiraal maken als ik hem mijn hondenkoppen verkocht. Neen, zeg ik. Ge zult het U beklagen, zegt hij. Dat kan mij niet schelen, zeg ik, als ge later met de groten te doen hebt, ze zijn niet meer dan gij, maar ze zijn sterker. Ik ben met mijn twaalf hondenkoppen uit Parijs vertrokken en te Rijsel is de laatste gestorven, ik had al mijn geld uitgegeven aan doktoors, dat was de wraak van François premier. Ik kom in ons land en te Gent roept Keizer Karel mij bij hem, want hij had ook van mijn twaalf Indianen met hondenkoppen gehoord. Sire, zeg ik, ik ben ze kwijt en het is de schuld van François premier, want hij wist dat ik ze U ging cadeau geven. Sire, zeg ik, ge zijt nog jong, maar als ge wat groter zijt en die François premier eens goed op zijn smoel kunt geven, het zal mij veel plezier doen. Schipper, zegt Keizer Karel zo tegen mij, begot, dat zal ik doen.

Metten Marten kon van de zeeman niet weg, hij bleef bij hem tot het in de late namiddag te donker werd om te schilderen en dus hoog tijd om de verfpotten van Wouter op te ruimen en zijn penselen te wassen. In de hoge zetel waarin de oude bankier had geposeerd zat een zeer schoon meisje van zijn leeftijd, ongeveer vijftien jaar. Het was de dochter van de portier, maar dat wist hij niet. Fugger had gezegd dat hij alleen 's voormiddags een paar uren kon poseren, maar dat de schilder in zijn huis mocht blijven zo lang het portret niet af was. Wouter had er gebruik van gemaakt om het

[p. 16]

mooie kind te schilderen en de fiere moeder had haar dochter opgetooid met de mooiste pronkklederen van de familie Fugger, gedemodeerd maar van een rijke pracht. Een mutsje van goudgele kant zette een aureool van fijne pijpjes rond haar gelaat en blonde haren. Over een geel geplisseerd bloesje met wijde mouwen en kantjes aan de polsen, droeg ze een hemelsblauw, op rug en borst diep uitgesneden kleed. Nog even scheen de zinkende zon op mutsje, linkerwang en schoudertje. De schilder werkte zwijgend, intens verdiept in zijn werk.

Metten Marten bleef met de rug tegen de deur staan, zijn adem stokte, zijn benen werden loom en zwaar, hij hoorde zijn hart kloppen, hij meende dat het een hemelse verschijning was. Maar zij zat daar klaar en duidelijk, Wouter schilderde haar, het moest dus een rijke adellijke jonkvrouw zijn die hier woonde, een wezen van vlees en bloed.

Metten, riep Wouter opeens, doe toch de zon stilstaan, zie eens hoe schoon.

Van het schrikken sprong Metten een stap voorwaarts om de zon te doen stilstaan, maar dat kon hij niet en hij bleef verbijsterd staan. Hij meende gezien te hebben dat de roerloze verschijning glimlachte bij de woorden: zie eens hoe schoon.

Bruusk wierp de schilder zijn handvol penselen op de verfpotjes en daar boven op zijn palet.

Wegzetten, afwassen en kom naar de Zwaan, morgen herbeginnen we. Hij sloeg de deur toe, zijn stappen verwijderden zich op het wit en zwart marmer van een lange gang. Het portiersmeisje dat haar rijke kleren nog niet wilde afleggen, bleef zitten alsof het nog moest poseren, verstard in haar geluk mooi te zijn. Haar ogen bleven stralend open zonder eenmaal dicht te gaan. Metten Marten keek naar het punt van het verguld lederen behang dat zij zo zacht en zalig aanschouwde, maar er was niets te zien. Hij werd ongerust. Jonkvrouw, fluisterde Metten Marten, het is gedaan, de schilder is weg.

Ze verroerde niet. Hulpeloos keek hij rond. De zon was onder, schemering sloop in de kamerhoeken, in het late vensterlicht begonnen kleed, bloesje, mutsje, haren te glansen als van eigen licht.

Jonkvrouw, ik moet opruimen.

Zijn gefluister maakte hem nog ongeruster, hij beefde over heel het lichaam.

Hoort U mij niet, kunt U niet opstaan, wat moet ik voor U doen. Hij vouwde de handen. De uitdrukking van haar gelaat kon hij niet meer zien, het was van het venster afgewend, maar het tegenlicht was in haar ogen.

Jonkvrouw, ik weet dat U ziet en hoort, kunt gaan en staan en ik bedank U omdat U nog wat wilt blijven. Ik ben maar een arme jongen van Hemissen, nog nooit in de stad geweest, ik weet niet hoe ik tot U moet spreken. Misschien moet ik zwijgen, maar als het mag, zeg mij dan alstubief uw naam.

[p. t.o. 16]

Muziekmakende Engelen, door Hans Memlinc (1430(?)-1494).

[p. t.o. 17]

‘De Arbeid’, gezien door onze moderne Meesters
‘De Pikker’, door C. Permeke.

‘Interieur met Breister’, door Jacob Smits.

[p. 17]

Hij wachtte ademloos, de jonkvrouw verroerde niet.

Ik zal uw naam heel mijn leven onthouden en hem nooit uitspreken, hij zal eeuwig geheim blijven tussen U en mij.

Hij wachtte en opeens begreep hij dat hij iets dwaas vroeg.

Als het niet mag is het goed, ik ben maar een boerenjongen en een deugniet, maar ik zweer U, ik ben niet slecht. Ik ben van kleinsaf ongelukkig geweest omdat ik droomde van schoonheid, grootheid en roem. Ik ben thuis weggelopen en nu weet ik wat ik wil, ik zal een groot man worden.

Een zonderlinge geestdrift nam zijn schroom opeens weg en hij sprak met vaste stem.

Uw naam is Helena, ik noem U Helena, onthoud hem, hij is het geheim tussen U en mij. Ik zweer dat ik als admiraal aan het hoofd van een grote vloot de haven van Antwerpen zal binnenvaren. De toren zal voltooid zijn, 126 meter hoog, de klokken zullen er in luiden. Ik zal U laten halen in een gouden koets met acht paarden en knechten in livrei. Mijn kapiteins en matrozen zullen U toejuichen van op hun schepen. Ik zal het goud van Indië aan uw voeten leggen en de mensen met hondenkoppen en zes handen die er wonen voor U doen knielen. Mijn moeder zal in koninginnekleren op de rede staan aan het Steen. Ik zal U bij de hand nemen en zeggen: Moeder, dit is Helena mijn vrouw.

Het meisje stond op gratieus, schikte kleed en mutsje, hief fier en lief het hoofd op, keek Metten Marten zacht glimlachend aan en ging zeer bevallig dicht langs hem heen naar de deur. Verstomd bleef Metten Marten de deur in het oog houden alsof zij ging terugkeren. Toen liet hij liggen wat lag en verliet de kamer en het weelderig bankiershuis.

Gerard Walschap