|
| |
| |
| |
Kunsten en Literatuur
Wel, beste, je schijnt zo stil vandaag. Ik zit al heel de tijd in mijn praatstoel en van jou krijg ik slechts af en toe een monosyllabische repliek, om van je gebrom te zwijgen. 't Lijkt wel of je absoluut niets in te brengen of te zeggen hebt.
Nou en of. Ik kan vandaag onmogelijk woorden vinden. Enkel muziek of schilderkunst zou zo ongeveer het gevoel, dat mij in zijn ban heeft, kunnen vertolken.
Maar met verf kun je alleen maar knoeien en bespaar me je muzikale uitingen, de dissonanten van Strawinsky zijn er hemelse muziek bij.
Verdomme, je schijnt er lol in te hebben, doch ik vertik het!
Integendeel, ik begrijp heel goed wat je zeggen of liever wat je niet zeggen wil. Dat brengt me meteen op een thema, dat sinds lang in mijn koker zit, n.l. de specifieke uitdrukkingsmogelijkheden van iedere kunst. Men kan met muziek gevoelens evoceren die men onmogelijk met picturale middelen of met woorden kan opwekken.
Je zou kunnen spreken van de exclusieve eigenschappen van iedere kunstvorm en bv. schilderkunst uitdrukking van kleur en lijn noemen, beeldhouwkunst materiële vormgeving, architectuur ruimteschepping, muziek uitbeelding van rhythme en klank, poëzie esthetische verwoording van gevoelens, enz....
Je hebt er, eerlijk gezegd, een handje van weg om iemand uit zijn kot te halen. Prima maak je me boos, secundo je verplicht me te spreken.:
Ik had, waarempel, geen rekening gehouden met je prikkelbare gemoedsgesteldheid.
Ter zake: je zegt zonet, dat schilderkunst uitdrukking is van kleur en lijn. Wel zoiets vind ik glad verkeerd. Niet alleen is het voorzetsel foutief gebruikt, doch daarenboven heb ik de indruk dat je terug - het is trouwens niet de eerste maal - geen onderscheid maakt tussen vorm en inhoud.
Vorm en inhoud zijn één, zegde Kloos, en ik hoop dat je de oude omes niet zult tegenspreken, want als de tachtigers ooit één waarheid hebben verkondigd, dan was het wel deze.
| |
| |
Oude omes of tachtigers, daar heb ik vierkant lak aan. Vorm en inhoud zijn één, doch lijn en kleur zijn nog geen schilderij, ten ware je de excrementen van Picasso tot kunst van superieure graad verheft.
Je bent bepaald onhandelbaar vandaag. Je schijnt iedere uitspraak van mij in haar engste betekenis te willen opvatten.
Moet ook of je wordt een massa-moordenaar.
En jij een rechter van instructie uit het Proces van Kafka.
Als ik spreek van schilderkunst als uitdrukking van, of om geen nieuw verwijt op te lopen, met kleur en lijn, dan meen ik dat daaronder verstaan is uitdrukking van menselijke substantie.
Hier zat natuurlijk de Gordiaanse knoop.
Het doet me genoegen dat je tot betere inzichten komt, Zo zal ik tenminste, zonder je chagrijnige opmerkingen, mijn standpunt kunnen uiteenzetten.
Het typische van elke kunst komt m.i. zeer goed tot uiting in het feit, dat vele artisten naar andere dan hun gewone expressiemiddelen grijpen om zich uit te spreken. Michelangelo schreef zijn sonnetten, Ingres bespeelde zijn viool, Wagner vertrok als dichter en eindigde als componist.
Tot zelfs Picasso schreef poëzie, even onverklaarbaar als zijn doeken.
Ensor componeerde balletmuziek, enz....
Obstinaat vervolg je het rammelrijtje, doch waar je tenslotte heen wilt, dat weten de Goden....
Immers omdat ik geregeld genever drink - bij wijze van veronderstelling natuurlijk - zie ik niet goed in wat er zonderling zou zijn moest ik nu ook een biertje drinken - evenzeer bij wijze van veronderstelling natuurlijk.
Zonder één enkele veronderstelling zou ik je willen doen opmerken dat we over kunst spreken en niet over zuipen.
Ogenblikje, vriend, als jij me nu heel precies kunt aantonen in welke verhouding het vioolspel van Ingres staat t.o.v. zijn schilderkunst, dan ben ik gaarne tot een amende honorable bereid.
Spijtig bestonden er in de tijd van Ingres geen registreertoestellen, anders zou ik het je misschien kunnen verklaren, zoals ik je dat zal doen met de muziek van James Ensor.
| |
| |
Nou, ik ben één en al aandacht.
Goed zo. Ensor schiep met zijn penseel een fantastische en satiristische wereld - een en al aanklacht van de schijnheiligheid van onze maatschappij. Op een zeker ogenblik volstond hem dit niet meer. Hij wou die wereld rhythmisch bewegend voor zich zien leven. Aldus kwam hij tot het ontwerpen van een ballet-scenario en het componeren van de passende muziek. Wanneer hem dit ook niet meer bevredigde schreef hij zijn ironische mémoires.
Zie je nu wat ik bedoel?
Zeker, doch ik zou je willen antwoorden met een vraag. Indien een kunstenaar op een bepaald ogenblik beroep moet doen op een andere kunsttak om gestalte te geven aan zijn innerlijke wereld, is dit dan geen bekentenis van een zekere onmacht in het hanteren van het gebruikelijk materiaal?
Mogelijks wel, maar dit doet niets af van de waarheid, dat men niet alles in één enkele kunst vertolken kan.
Dat kan men trouwens nooit. Steeds zal de ideële conceptie van een kunstwerk hoger liggen dan de materiële realisatie.
Liever zou ik dan ook - en het ligt trouwens helemaal in de lijn van deze discussie een tweede vraag stellen.
Ik weet zeer goed, dat ik hiermede in een soort nevengebied zal verzeilen, doch deze afdwaling, zal m.i. niet van belang ontbloot zijn.
Ik vraag dus of er tussen de verschillende kunstexpressies, zoals de schilderkunst, de muziek, de poëzie, enz. geen correlatie bestaat of mag en moet bestaan?
Ja en neen. Ja, omdat het overnemen van zekere elementen uit een bepaalde kunsttak een andere kan verrijken. Neen, omdat tenslotte elke expressie in zich zelf de voedingsbodem voor haar producten vinden moet.
Dat is de zaak principieel gezien en ik kan niet anders dan hiermede accoord gaan, al zou ik toch willen waarschuwen niet openlijk het star afbakenen van de verschillende kunstexpressies te huldigen.
Laat ons echter voorzichtig zijn. De letterkundigen hebben nu eenmaal de slechte gewoonte alles met woorden te omweven. Over een schilderij schrijven ze ellenlange studies en wat zeggen ze ten slotte:
| |
| |
welke de techniek van de artist is, welk thema hij uitbeeldde en in het beste geval welke drijfveren hem aanzetten om zijn werk te scheppen..... dat alles samen zegt mij niets, want daarmee weet ik nog niet of het schilderij mooi is als dusdanig. Picturaal mooi of m.a.w. een waarachtig kunstwerk.
Nu ik zal niet zeggen dat er geen deel waarheid steekt in wat je zojuist vooruitzet, al moet ik je hier opmerkzaam maken op het feit dat je menig me vrij gebrekkig geformuleerd schijnt. Voor zover je precies zeggen wil, dat de normen tot het beoordelen van een kunstwerk in het oeuvre zelf liggen wil ik je opvatting delen, al kan ik niet aanvaarden dat op een essayistische - en dus letterkundige - wijze een kunstwerk niet zou kunnen benaderd worden.
Immers een essay beoogt niet meer, doch ook niet minder, dan een poging te zijn tot verantwoording van de ingesteldheid van een kunstliévend mens t.o.v. het werk en wie zou het aandurven te betwisten dat in die verantwoording - ik spreek natuurlijk van degelijke essayisten - geen voorname hulpbron ligt voor een ter zake minder bevoegd toeschouwer. Ik zou zelfs enigszins verder durven gaan door te beweren, dat de schilder zelf oneindig gediend is met de verwoording van een bewonderende of afkeurende penetratie in zijn werk.
Goed en wel maar ik heb maling aan critici, goede critici zoals je zegt, die een werk beoordelen in het licht van een bepaalde kunstheorie en dit onvoorwaardelijk ophemelen als het aan de eigen principes beantwoordt.
Ik ook veroordeel even goed als jij de artisten die op aprioristische wijze een kunstwerk scheppen of de critici die op dezelfde wijze een werk be- of veroordelen. Doch hiermede wordt noch het wezen van de kunst, noch het bestaansrecht van de critiek aangetast. Doch laat ons liever dit gevaarlijke pad vermijden, we krijgen wel eens de gelegenheid nader over de functie van de critiek te spreken.
Blijven we bij het eigenlijk onderwerp en dan zou ik zeggen dat er mogelijkheid bestaat dat b.v. een schilderij de inspiratiebron wordt voor een verheven essay, een gedicht of zelfs een roman en over deze vruchtbare uitwisseling, over de mysterieuze relatie die bestaat tussen twee naar de inhoud dezelfde,
| |
| |
doch naar de materie verschillende kunstgenres zou ik liever je mening kennen.
Diplomatie ligt in je lijn, vriend, nu kan ik niet anders dan uitweiden over de gemeenschappelijke inspiratiebronnen van de verschillende kunsten. Ja, men vindt sommige onderwerpen zowel in een bepaalde periode even goed in de plastische - als in de woordkunst en zelfs in de muziek terug. Moet ik hier wijzen op de klassieke themata van de Renaissance-literatuur en -schilderkunst, op het teruggrijpen naar oude sagen in de romantische letterkunde, in de muziekdrama's van Wagner en op de doeken van menig kunstenaar uit die tijd.
Neen, het zal volstaan, wat bewijst dat je aanneemt, dat er aan de basis van de kunsten gemeenschappelijke inspiratiebronnen liggen.
Dit kan simplistisch klinken in die zin, dat ten slotte elk genre van kunst aan dezelfde bron put, het leven, doch ik wil vooral de klemtoon leggen op het feit, dat er onderwerpen zijn die door een soort van esthetische kracht, of hoe je het ook noemen wil, de meest verschillende kunstgenres aantrekken. Zo staan we voor de vaststelling, dat zekere onvergankelijke kernen uit de cultuur uitgedrukt zijn in de meest onderscheiden materiële vormen. Een conclusie ligt voor de hand, want door de complexiteit van interpretatie is het mogelijk inzicht te verwerven in het dieper wezen van deze kern, wat zeker een merkwaardig licht werpt op de geheimzinnige correlatie die tussen de verschillende kunstgenres bestaat.
Quod erat demonstrandum!
Je moogt victorie kraaien en ik wil nog een stapje verder gaan om je succes wat groter te maken. Ik geloof zelfs dat uit één kunst of uit verschillende kunsten een nieuwe kan ontstaan. Het stereotiepe voorbeeld is wel de danskunst: muziek en plastiek geven choreografie.
Doch nu overdrijf je enigszins want het is mijn overtuiging, dat toegepaste kunst nooit, maar dan ook nooit, inzake intrensieke waarde mag of kan vergeleken worden met de oervormen van de kunst Een combinatie van twee onderscheiden materiële middelen kan wel een uniek esthetisch resultaat voor gevolg hebben, doch boet steeds in aan substantiële diepgang.
| |
| |
Halt, kameraad, je ketterde al genoeg. Mag ik je een vraagje stellen? Ben je er wel zeker van dat de combinatie van twee of meer kunsten niet de oervorm benadert? Ik neem het zopas vernoemde voorbeeld: de danskunst. Was de muziek oorspronkelijk niet enkel een sonore begeleiding van de rhythmische bewegingen en was het niet één der eerste betrachtingen van de plastische kunst deze bewegingen vast te leggen? We mogen immers niet vergeten, dat zowel muziek als schilder- of beeldhouwkunst en literatuur van hun oervorm vervreemdden.
Misschien zijn we hier in een gevaarlijk slop geraakt. Wat ik eigenlijk precies bedoelde is, dat in vele gevallen een combinatie van kunsten verwatering betekent. Ik geef toe dat jouw voorbeeld inderdaad enigszins onthutsend is, doch we staan hier voor een probleem dat zeker een gefundeerde studie vergt. Laat ik U evenwel een ander voorbeeld geven om mijn visie te illustreren.
Neem de versmelting van dramatiek en muziek. Deze gaf ons de opera. Welnu zou jij durven staande houden, dat de opera op artistiek gebied een vergelijking kan doorstaan met de zuivere literatuur of de zuivere muziek?
Neen, al zijn er misschien wel veel argumenten pro. We zouden op een baantje zonder einde geraken, maar ik zegde je reeds dat ik weinig lust voelde om te discussiëren en had jij er me niet toe gedwongen, ik had wellicht rustig naar muziek geluisterd. Nu hebben we echter weer de wonderlijke essentie van de kunst trachten te benaderen maar het ging ons zo een beetje als met de leerling-tovenaar uit Goethe's gedicht: we verloren de kracht over de opgeroepen magische machten. Maar à propos, de leerling-tovenaar, wat zou je denken moest ik nu eens Dukas' symphonisch gedicht op de pic-up laten afdraaien. Dat is toch ook muziek geïnspireerd door een andere kunstvorm.
Mij goed en als je nu misschien ook nog even de fles porto wil bovenhalen geef ik mij gaarne gewonnen.
Paul Berkenman
Rik Lanckrock
|
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd