Arsenaal. Jaargang 6

[p. 21]

Onze Vrije Tribune
‘Go and get yourself a Job as a Butler’

In 1949 werd door het Nationaal Toneelverbond van België, afdeling Brabant, een letterkundige toneelwedstrijd uitgeschreven

Resultaat: 32 inzendingen.

We noteren: er zijn nog heel wat mensen die zich bezighouden met het bouwen van toneelstukken.

Na de eerste schifting, vooral gebaseerd op het gebruik van een behoorlijke taal, bleven slechts 5 werken over (naast enkele andere welke om diverse redenen niet in aanmerking konden komen).

Bij deze 5 overlevenden bleek geen enkel stuk de moeite waard de eerste prijs toegekend te worden.

De tweede prijs werd toegewezen aan een stuk van de heer Van Wezembeek, een populair Antwerps toneelschrijver, bekend om zijn aangename, tijdverdrijvende comedietjes, en die vooral voor parochie-zalen en liefhebbersgroepen van mindere waarde, produceert.

De derde prijs ging naar een bekend romancier, Gaston Duribreux.

Speciale vermeldingen werden verleend aan: iemand van Hasselt, van Oostende, van St. Niklaas.

Waren dit jongeren?

Wellicht...

In elk geval deze uit St. Niklaas, want dat was ondergetekende.

Maar van de anderen geen enkel spoor.

Het konden ouderen zijn, die zich ook eens waagden aan peripetieën in de edele maskeradekunst -, gepensionneerde of niet gepensionneerde schoolmeesters, - mislukte dichters die hun kans op een ander terrein probeerden. Of misschien werkelijk jonge mensen, met een eerlijk streven, een oprechte zin voor zelfcritiek, en voor studie.

In een vruchteloze poging om contact te zoeken, ben ik naar de proclamatie geweest van deze letterkundige wedstrijd. Tevergeefs heb ik uitgekeken naar een andere jongere, waarmee ik van gedachten zou kunnen wisselen hebben.

[p. 22]

Het enige wat ik er leerde was dat Constant Eeckels, M. De Praetere, Van Wezembeek, Duribreux, Maxim Kröjer, onder de mededingenden werden genoemd, en ik geloof niet dat men deze nog als jongeren kan bestempelen.

Ik heb reeds meermalen vastgesteld dat een jongere gewoonlijk begraven zit in een dorp, een stadje, en zelfs een grootstad, waar hij zijn werken voorleest aan een groepje vrienden.

Is hij ernstig en werkt hij met ijver en zelfcritiek, dan verwacht hij oprechtheid van die vrienden in het meedelen van hun openie.

De ene zegt: 't Is heel goed voor een eerste proef.

De tweede looft: 't Is zeer goed.

De volgende: Ik had me aan zo iets niet verwacht.

Loftrompetten weerklinken, vaandels worden gehesen, een flinke pot gedronken en 's avonds wordt er luidruchtiger dan anders in bed gekropen.

Maar: als diezelfde vrienden in aanraking komen met anderen, vreemden, niet behorende tot de dorpsgemeenschap tot de wijk of kring die zich rond de kunstenaar (sic) beweegt, dan uit men zich enigszins smalend.

Het voorgelezene wordt iets minderwaardigs, absoluut minderwaardig, eenvoudig een povere poging, zonder merkelijk resultaat, kul, grote kul.

We zijn de speelbal van kwasi-oprechte vrienden, die zich deftig verschuilen achter ‘Men mag niemand kwetsen. We zullen maar vertellen dat het goed was. Dat wenst hij toch van ons te horen!’

Er zijn ook anderen, die in de gratie van deze toneelletterkundige wensen te staan, omdat zij zich graag hullen in die sfeer van lange haren, strikjes, en breedgerande hoeden, waaruit het kunstenaarschap bestaat.

Er lopen natuurlijk ook snobs bij, die van niets afweten, maar doen alsof zij de grote schrijvers bestuderen, en ook hun welwillende aandacht wijden aan het jonge, groene, maar belovende werk van enkele jongeren.

Die pseudo-literaire avonden vinden zij buitengewoon interessant, dragen er heel wat van mee, en luchten hun mening over het werk in de vergrotende trap.

De jongere, welke zich daartussen beweegt, zal in een minimum van tijd opgeslorpt worden door de banaliteit der omgeving, en verdrinken in de vele glazen bier, vermoord door de talrijke gelegenheidsverzen welke hij voor een of andere rederijkerskamer dichtte.

[p. 23]

Er lopen er wel die zich kunnen losmaken van alle onnodige ‘aanhangsels’, eenzaam studeren, napluizen, en schrijven, en geen vrienden willen kennen om hun werk te toetsen.

Zij verdromen zich in wat zou kunnen worden, zij hopen dat er eens iemand voor hun voeten zal neervallen, die hun zal meenemen naar hogere sferen en hun steun en de gelegenheid zal schenken, waarop zij menen recht te hebben.

Zij wagen het wel eens een toneelwerkje in te sturen naar een of andere snertwedstrijd, maar verder gaat hun ambitie niet, want het feit dat zij niet glorierijk te voorschijn treden uit deze wedstrijd, betekent een koord rond hun hals.

Zo leven er wellicht verschillende jongeren in Vlaanderen, die zich zouden kunnen verenigen, contact met elkaar zoeken, mekaar spreken, van gedachten wisselen, ideeën doen geboren worden, en zaad uitstrooien.

Zij zouden zelf een groep kunnen oprichten om hun werk te spelen, desnoods zelf de schoenen aantrekken waarmee toneelspelers de planken betreden en hun eigen personages doen leven. Hun zelf geschreven teksten van buiten leren.

Zo hun werk aan de buitenwereld kenbaar maken. Werk met al zijn gebreken en al zijn hoedanigheden.

Vlaanderen heeft geen toneelschrijvers meer.

De jongeren hebben zich begraven, en schrijven alleen nog maar poëtische ontboezemingen en treurige noten over liefde, oorlog en zazou.

De ouderen teren op hun vet. Hun tijd is voorbij.

Zij zijn bezadigd, en verzadigd. Ze houden alleen nog spreekbeurten over de theatermalaise, en de ontstentenis van vooruitstrevende, degelijke krachten.

Zij zijn de gevestigde critici en literatoren, die pennelikken en palaberen over het grote toneel dat Vlaanderen eens bezat, en dat nu langzamerhand verkwijnt.

Men verwijt de jongeren hun onverschilligheid, hun passiviteit, en wenst ten slotte uit de grond van het hart dat er nieuwe elementen zouden opdagen en gunstige omstandigheden zouden ontstaan om ons toneel in betere banen te leiden tot meerdere glorie van ons land, en van hunne en onze generatie.

Maar ik lees in een kleine brochure van Willem Putman, uitgave Janssens 1936: ‘Het Toneel na Ibsen’ (bestaande uit 4 lezingen voor de radio):

- ‘Als ik zeg dat de theater-malaise zo scherp was en is dat iedereen ze voelt als iets, dat bijna vanzelfsprekend verbonden is aan de tegenheden van deze alge-

[p. 24]

mene crisistijd, meen ik niet te overdrijven.
Ik zelf heb deze malaise ten scherpste ondergaan - en zocht, als toneelschrijver, die, naar het algemeen heette, voor het toneel was in de wieg gelegd, mijn toevlucht in het schrijven van romans.’

Gevolgtrekkingen:

1/

de theatermalaise is geen uitvinding der jongeren. Ze bestaat reeds tientallen jaren.

2/

wat hebben de ouderen verricht om dit te keer te gaan? (de ouderen nu, die toen jongeren waren). Ze hebben deze malaise eenvoudig ondergaan. Ze hebben hun toevlucht gezocht in het schrijven van romans. Ze hebben zich verontschuldigd: ‘Want ik mag er, tot mijn verontschuldiging op wijzen, dat ik niet alleen sta.’ Zakkenrollers, dieven, moordenaars, internationale beulen, wees niet bang. In uw proces kunt gij er altijd, tot uw verontschuldiging op wijzen, dat ge niet alleen staat.

En Putman gaat verder, en verdedigt deze toevlucht, deze passiviteit (‘die zo verklaarbaar is’). Hij noemt het: ‘een zeker koppig vasthouden, een noch buigen, noch breken.’

Het zou voldoende kunnen genoemd worden dat wij, jongeren, wijzen op het feit dat we ons de geleerde lessen en ervaringen der oude meesters indachtig worden, en daar beginnen waar zij uitscheidden: nl. bij de vlucht, die passiviteit, die zo verklaarbaar is.

We zouden kunnen beweren, dat dit de oorzaak is van ons vermaard stilzwijgen, en dat binnen 30, 40, 50 jaar, wanneer wij allen dood zullen zijn, (want wij zullen vroeg sterven, tè vroeg) - de geschiedschrijvers, kroniekpenners en critici, grote verborgen geesten in ons zullen ontdekken en standbeelden van woorden zullen oprichten voor onze miskende talenten.

Maar deze overigens logisch gebouwde verklaring der passiviteit der jonge generatie, zou een even ziekelijke verontschuldiging blijken, een even afschuwelijk misbaksel als het pacificatie-charter van Willem Putman.

Een even onzinnige doodververij als Hans Brandenburg's verdrag van overgave en vrede:

- ‘Ik heb geen lust Uw schouwburgen te vernieuwen en U een nieuwe attractie aan de hand te doen, noch te wachten op een speelplan dat komen moet en misschien nooit komt...’

Zulke verklaring afleggen is zichzelf onmachtig voelen,

[p. 25]

de taak der verheffing verschuiven naar een volgende generatie, die er wèl lust zal toe hebben.

Het is de vlucht naar: ‘Ik ben een God in 't diepst van mijn gedachten, en zit in 't binnenst van mijn ziel ten troon.’

Ze hebben één goed punt geboekt: Putman en tijdgenoten, hebben eerst iets geprobeerd, iets gepresteerd vooraleer zij capituleerden.

En dat betekent reeds wat.

Onze jongeren - ik ben er ook een - krijgen kippevel bij het lezen van bittere ervaringen en veelvuldige ontgoochelingen, aan diegenen overkomen die voor hen waren.

Zij zijn bang voor de regendrop en blijven veilig binnen.

Sommige reeds genoeg doodgeverfde, en ‘en vedette’ geplaatste omstandigheden werken dit in de hand:

De zeer geringe aanmoediging welke men ontvangt van regeringswege, die oneindig veel meer aandacht besteedt aan de opvoeding van toneelspelers, dan aan deze van toneelschrijvers.

Zelfs de oppervlakkige belangstelling der letterkundige instanties en tijdschriften, en de afwijzende houding van bevoegde personalitieten, zijn hinderpalen waarvan men zich niet gemakkelijk ontmaakt.

Het hardnekkig stilzwijgen van sommige theaterdirecteurs, bij de vraag der jongeren:

‘Wanneer mogen wij eens iets op de planken brengen?’

Of het antwoord:

- Opvoeringen van Staes, De Schutter, Pol De Mont, en hernemingen van Teirlinck, Van de Velde, Cantens, Jos. Janssens.

Deze gelden als bewijs der interesse die de schouwburgen wijden aan het werk van Vlaamse schrijvers. Nooit wordt echter van Vlaamse jongeren gesproken.

En dit stilzwijgen klinkt oneindig doodser, meer negatief nog dan het sterkste: ‘Nooit!’

Inderdaad, ik moet het bekennen: er is weinig goeds in Vlaanderen.

Er is er geen.

Sommige vooruitstrevende, en progressistische middens trachten toneelgroepen te vormen met het doel werk van jonge Vlaamse schrijvers voor het voetlicht te brengen.

Zij vinden geen werk van Vlaamse jongeren, dat past in het kader van vernieuwing waarin zij willen werken.

Deze groepjes verdwijnen langzamerhand zonder dat heel veel mensen van hun bestaan hebben afgeweten. Meestal zelfs traden zij nooit op.

[p. 26]

Zij gingen zich, vóór hun werkelijke geboorte, reeds begraven onder de hoop herfstbladeren, die zij van zich geworpen hadden voor een ondeelbaar ogenblik.

Maar zij vergaten dat het hun eerste en grote taak is, juist de jongeren op te sporen om hun te melden:

- Wij willen uw stukken spelen, zelfs indien zij slechts zeer, zeer poverkes uitvallen. Wij willen laten zien wat er goed en verkeerd is aan uw arbeidsvrucht.

Of wij zullen bewijzen dat uw werk absoluut niet kan gespeeld worden.

Want niettegenstaande alles er schijnt op te wijzen dat we practisch geen jongeren in Vlaanderen bezitten, dat we armer dan ooit zijn aan toneelschrijvers (zelfs aan minderwaardige toneelschrijvers), toch geloof ik vast dat enkele jongeren wachten op het woord van een stoutmoedige.

Ik wil die stoutmoedige zijn, die deze jongeren wakker schudt uit hun slaap, en die hun vraagt:

- Wilt ge met mij meegaan?
Wij zullen in Vlaanderen iets nieuws brengen, onvolmaakt, maar iets nieuws, iets dat leeft en niet kruipt.

Indertijd ben ik begonnen met critiek te schrijven als een waaghals, toneelcritiek, niettegenstaande ik geen 10 toneelstukken had zien opvoeren. Enkel het werkje van C. Godelaine had ik doorworsteld ‘Wat is theaterkunst’, en dan nog zoals een Atheneum- of Collegestudent dit gewoonlijk doet.

Maar ik veroorloofde mij de weelde arrogant te doen, er een eigen opinie op na te houden, en voor niets of niemand ervan af te wijken. Verder een tot het uiterste gedreven eerlijkheid.

Ik noemde de dingen bij hun naam.

En nu geloof ik nog altijd - na verloop van enkele jaren, van beter begrijpen en zich voorzichtig uitspreken, dat deze arrogante manier zich een oordeel te vormen naar waarheid en oprechtheid, nog steeds de bron is van alle vooruitgang en verandering.

Want deze vrij geuite critiek bracht tegencritiek.

En deze was ruw, met als voornaamste, in feite ongerijmde, opwerping:

‘Laat hij het maar eens zelf doen.’

De jonge criticus, vol vuur, enthousiast over deze aantrekkelijke soort kunst, ging in op deze uitdaging en leerde veel, wel eens met schâ en schande. Wel eens, met ootmoed neerbuigend voor de meerdere kennis, ervaring, en gezonde redeneringskracht van sommige ouderen.

[p. 27]

Schreef Noel Coward niet in zijn comedie: ‘Present Laughter’:

- Go and get yourself a job as a butler in a repertory company if they'll have you. Learn from the ground up how plays are constructed and what is actable and what isn't. Then sit down and write at least twenty plays one after the other, and if you can manage to get the twenty-first produced for a Sunday-night performance you'll be damned lucky!’

Ik weet, deze theorie is zo oud als de straat. Maar de degelijkheid ervan zal wel door niemand meer in twijfel getrokken worden.

Molière en Shakespeare zijn gewoonlijk de vb. bij het verdedigen ervan.

En men vertelt van zovele anderen dat zij eerst hun stukken acteerden vooraleer ze op papier te zetten.

Bovendien is dit reeds meer dan eens tot uiting gekomen in vroegere experimenten.

Het oprichten van scholen voor aspirant-toneelspelers, en leergangen voor liefhebbers-regisseurs wordt unaniem aanvaard als een noodzakelijkheid.

Waarom zou een school, of een cursus voor aspirant-toneelschrijvers, mits de nodige aanleg, niet te verwezenlijken zijn?

Indien we niet weten wat de mogelijkheden zijn van een modern gebouwd theater, en de knepen van de toneelspeelkunst als vak, niet kennen, leert het ons.

Wij vragen niets beter.

Deze idee kan maar vruchten afwerpen, wanneer zij rondgedragen wordt door een aantal mensen, en zoals het zaad der bloemen, bij de ongelovigen en wantrouwenden ingeënt wordt, door ijverige, bezielde werkers.

Ik wacht met spanning op stemmen van jonge toneelschrijvers.

Zoek contact met mij, daar het mij onmogelijk is om contact met u te vinden.

Ik ken u niet en weet niet of u leeft, en waar u woont...

Marcel Van Spaandonck.

Frans Van Havermaetstraat, 2

St. Niklaas-Waas