Arsenaal. Jaargang 5

[p. 31]

Een eeuwig probleem in een modern decor

Sinds wij, ongeveer een jaar geleden, in Arsenaal de aandacht vestigden op ‘LES MORTS SANS SEPULTURE’ en ‘LA PUTAIN RESPECTUEUSE’ hebben wij ook met het andere toneelwerk van Sartre kennis gemaakt.

Zijn eerste drama ‘LES MOUCHES’ toonde ons een durvende en vaardige dramaturg, die er niet voor terugschrikte de meest verhevene onderwerpen op de planken te brengen.

‘HUIS CLOS’ bevestigde de grote toneelvaardigheid en nogmaals de ideeënrijkdom van zijn auteur.

‘MORTS SANS SEPULTURE’ en ‘LA PUTAIN RESPECTUEUSE’ bewezen dat Sartre steeds meer vooruitgang maakte. Hier immers staan wij - in tegenstelling met zijn eerste twee werken - voor zuiver realistische stukken. Sartre heeft voortaan aan het reële genoeg om alle drijfveren van de menselijke ziel bloot te leggen.

Het kon ook niet anders of de opvoering van zijn vijfde werk zagen wij met grote spanning tegemoet.

Wij schrijven wel: met spanning, want wij vreesden dat Sartre, bouwend op het succes van zijn voorgaand oeuvre, het zich deze keer te gemakkelijk zou maken, dat ‘LES MAINS SALES’ een extract zou worden uit zijn voorgaande drama's, dat... Ja, wij twijfelden maar hoopten meteen: je kunt nooit weten, het kon ook HET werk van Sartre worden...

Nu wij aan de opvoering terugdenken zouden wij ons oordeel als volgt willen formuleren: In ‘Les mains sales’ bereikt Sartre een meesterlijke hoogte, het werk is nog alleen met zeer grote drama's te vergelijken, het is niet zonder fouten doch bezit kwaliteiten die het verheffen hoog boven de degelijke middelmaat.

De inhoud? Hoederer, één der leiders van de communistische partij houdt er politieke opvattingen op na die indruisen tegen de standpunten van de partijraad. Men besluit hem te likwideren en stuurt, hem daarom een jonge secretaris Hugo. Na een lange innerlijke strijd en om andere dan politieke redenen komt Hugo er toe zijn lugubere opdracht te volbrengen. Na twee jaar gevangenschap keert Hugo bij zijn partijgenoten terug. Deze besloten hem op zijn beurt te likwideren: de raad volgt thans immers de politiek van Hoederer en ziet aldus in Hugo een tegenstrever. De ‘kameraad’ Olga tracht hem te redden. Zij stelt hem voor het werk van Hoederer (die hij nog altijd bewondert)

[p. 32]

te voltooien. Hugo weigert zich de handen te bevuilen en geeft zich aan de moordenaars.

Oppervlakkig beschouwd staan wij hier voor een zeer actueel onderwerp, toch dat alles is slechts het decor waarbinnen Sartre eeuwige thema's ontwikkelde, onvergetelijke figuren tekende.

Hugo, de intellectueel, de idealist die hunkert naar een daad, die twijfelt eer hij handelt (‘Faut-il se salir les mains pour être efficace, faut-il refuser d'agir pour rester pur?’) groeit tot een moderne Hamlet.

Hoederer, de man van de daad, de evenwichtige, maar ook de grote eenzame, wordt het idool van de dwepende Hugo. Wanneer hij faalt voor een vrouw stort hij meteen van zijn voetstuk in Hugo's geest.

Olga, de ‘kameraad’, stug en gesloten, blind gehoorzamend aan de onderrichtingen der partij, sympathiek door haar uiterste pogingen om Hugo te redden. Soms twijfelt men of ze nog wel vrouw is, zij zelf immers poogt zoveel mogelijk elk sentiment het zwijgen op te leggen, maar zij blijft wat zij is.

Jessica, Hugo's vrouw, veel eenvoudiger dan men bij het eerste zicht denken zou. Zij voelt meer dan zij denkt. Haar man werd met een opdracht belast, zij zal hem helpen, het is immers haar man. Hoederer moet worden vermoord, zij heeft medelijden. Een bijna moederlijk instinct drijft haar om hem te beschermen. Tenslotte verraad zij haar man bij Hoederer, het medelijden heeft het gewonnen op de volgzaamheid, op de zucht naar sensatie.

Naast de vier hoofdpersonages bewegen zich andere, niet minder levende figuren: Slick en Georges, twee waarachtige volksjongens, Karsky en de prins, de eerste een rondborstige maar opvliegende kerel, de tweede een geslepen, veinzende diplomaat.

De vertolking door de groep van de ‘Théatre Antoine’ zorgde voor een zeer homogene uitvoering. Sommige tonelen groeiden tot werkelijke meesterstukjes van dramatiek. Zo is bijvoorbeeld de scène tussen Hugo en Hoederer, na dat de tweede weet dat Hugo opdracht kreeg hem uit de weg te ruimen, onvergetelijk.

De Vlaamse pers (op een paar bladen na) bezorgde ‘Les mains sales’ eerder een koel onthaal. Dat verwondert ons niet: wij weten wat wij aan onze kronijkers hebben. ‘Tot de intellectuelen behoren’ wil hier ten lande nog altijd zeggen ‘vertegenwoordigers zijn van een geestelijke middenstand’.

Paul Berkenman