Arsenaal. Jaargang 5

[p. 18]

Een Mens aan het Woord

‘Arsenaal’ gaat zijn vijfde jaargang in. Stellig ben ik verheugd om het zo lang stand houden van ons tijdschrift, maar toch moet ik het betreuren dat gedurende de vier verlopen jaren zo weinig - praktisch niets - over een auteur als Richard Minne werd geschreven.

Men kan van een schrijver houden om verscheidene redenen. Ik hou van Herman Teirlinck, en nochtans heeft mijn gedachtenwereld met de zijne weinig gemeen. Misschien daarom dat elk van zijn romans en ieder van zijn toneelstukken voor mij heel wat openbaringen bevat. Teirlinck leert mij breed denken, diep voelen en in mijn onderbewustzijn tal van onbekende schatten ontdekken.

Ik hou van Johan Daisne en de auteur van: ‘De Trap van Steen en Wolken’ is voor mij een niet altijd gemakkelijk te bereiken iemand. Soms staat hij zo dicht bij mij, dat hij bijna mijn broer zou kunnen zijn. En soms lijkt hij mij ver, zeer ver weg. Wellicht zijn het precies die twee uitersten waardoor ik zo word aangetrokken.

Wie heeft voor mij de meeste waarde, mijn eenvoudige, bijna broederlijke vriend of de onbekende, moeilijk te vatten vreemdeling? Niet gemakkelijk te bepalen! Maar stellig zou ik minder van hem houden indien hij anders ware en anders schreef. In het veelzijdige, in het vaak verrassende en verbijsterende bij Daisne ligt voor mij de grote aantrekkingskracht.

Ik hou van Jean Anouilh, omdat ik de grote Franse toneelschrijver immer zo dicht bij mij voel. Ik beweer natuurlijk niet ook maar het honderste van wat Anouilh voortbrengt te kunnen evenaren. Maar ik begrijp hem volkomen en alles wat hij zijn personages laat zeggen of doen lijkt mij, in de staat waarin hij ze voorstelt, niet meer dan logisch. Dikwijls kan ik ongeveer denken of voorvoelen hoe hij zijn werk zal ontwikkelen. De schijnbaar moeilijk te vatten en zo omstreden auteur komt mij in feite voor als weliswaar zeer verstandig maar gemakkelijk te volgen, te begrijpen en zelfs te doorgronden.

Ik hou van Henri Borel en zijn: ‘Jongetje’ heeft mij een onvergetelijke indruk gelaten. Lektuur voor aankomelingen van zestien, zal men zeggen. Het kan waar zijn. Er bestaan nochtans werken - men mag gerust schrijven meesterwerken - die men als men over de dertig en zelfs ouder is evengoed kan genieten. Het ‘Jongetje’ is zulk een boek. Men zal misschien niet meer dezelfde trillingen, niet meer dezelfde pijnen en vreugden voelen

[p. 19]

als toen. Maar men zal graag aan die tijd terugdenken, de mooiste in een mensenleven, wellicht. Wij hebben nu eenmaal de slechte gewoonte het verleden altijd te sublimeren. Tussen haakjes: we moesten die fout maar zo gauw mogelijk herstellen. Zouden we echter nog wel ‘mensen’ zien indien we er werkelijk toe in staat bleken?

Teirlinck, Daisne, Anouilh en Borel (om maar bij die vier te blijven) zijn zeer uiteenlopende auteurs. Maar geen van hen, hoe aantrekkelijk ze ook in hun onderscheidenlijke genres mogen genoemd, kunnen mij boeien lijk Richard Minne. Is het misschien omdat laatstgenoemde een specifiek Gentenaar is? Dit kan een van de redenen zijn. Want al verlangen we allen globetrotter te worden - vooral dan in onze verbeelding - en al heeft een gepaste of meestal ongepaste training er toe bijgedragen ons heel wat van onze aard te doen verliezen, onze geboortegrond verloochenen zullen wij nooit.

Ik zie nog hoe ik jaren geleden Gent verliet met de heimelijke, vaste hoop er nooit meer terug te komen. Ik weet echter hoe ik naar het weerkeren heb verlangd. Het binnenstomen van de trein in het station na een lange reis... Nee, onze geboortegrond verloochenen wij niet, evenmin als onze cynische glimlach of onze vloek. Ik kan om de kleinheid van het huidige Gent cynisch glimlachen of vloeken, al naar gelang mijn stemming. Maar Gent blijft Gent! En Richard Minne zal Gent blijven vertegenwoordigen, al heeft ook hij er van gedroomd de stad en haar aanhang voor eeuwig de rug toe te draaien.

Richard Minne is een specifiek Gents auteur. Hij kan aan de greep van het lokale niet ontsnappen. Deze ontsnapping lukte wel aan een Johan Daisne bvb. Oningewijden zouden met recht veronderstellen dat de geestelijke vader van: ‘Veva’ te Amsterdam of te Leiden geboren werd. Daisne kwam er toe zich te omvormen en voor hem was dat goed. Zo goed als het voor Minne slecht zou zijn geweest.

Ik hou natuurlijk niet alleen van de Gentenaar Minne. In de allereerste plaats trekt de mens mij aan. Er zijn onbetwistbaar grotere, meer geniale auteurs. Er zijn vooral sterkere literatoren. Maar m.i. blijft het spontane, het immer natuurlijk opwellende Minne's sterkste wapen. Hij is schrijver, maar voor alles mens. Dus kent hij zijn periodes van aarzeling, van ontmoediging, zelfs van angst. Hij aarzelt niet ze vrankweg te belijden. Zelfs bij de middelmatige, laat ik maar zeggen de zwakke Minne blijken ook zijn minder gunstige momenten van belang, omdat ze mede een zo volledig mogelijke kijk bieden in het innerlijk van het ganse individu. Dit moet trouwens ook het oordeel

[p. 20]

zijn geweest van R. Herreman en M. Roelants bij het samenstellen van: ‘Wolfijzers en Schietgeweren’. Ze konden gemakkelijk de zwakkere gedeelten ter zijde laten. Ze deden het niet: ik kan hun oordeel enkel bijtreden. Eigenlijk is ‘Wolfijzers en Schietgeweren’ een vrij zonderling boek geworden. De samenstellers noemen het: ‘een nieuwe bundel verzen van Richard Minne, verder eenige verhalen, benevens een serie epistelen over de nood en de nijdigheden, de hoop en de zoetheid, de wijsheid en de argeloosheden van den dichter en den mens.’ Veelzijdigheid ontbreekt er dus niet, verrassing evenmin. De verhalen blijken het minst interessante gedeelte. Hiermee wil ik geenszins bedoelen, dat ze minderwaardig zouden zijn. Ze kunnen er door, en in sommige passages vallen Minne's spontaneiteit, cynisme, doorzicht en spot wel op.

Meer genoegen kan men beleven aan de losse aantekeningen en opmerkingen. Inzonderheid de brieven verdienen aandacht. Hier vinden we Minne op zijn best. Hij is wat men in de wielerwereld een sprinter noemt. Zijn korte verhalen - hoe kort ze ook zijn - blijken dikwijls nog te lang om er helemaal gaaf voor te komen. Minne blijft de man van de flitsen, de gevatte reacties, de vinnige vaak wijze en filosofische replieken. Hij is geen arbeider, ook geen schrijver die lang mag aarzelen of denken, maar een natuurbegaafde, een welvelwind. Hij dient het er uit te flappen lijk het in zijn koker komt, zonder er doekjes om te winden. Hij is - gelukkig - duizendmaal minder schrijver dan mens. En hij mag dan nog in proza onbetwistbaar gensters slaan - gensters die meer kunnen verblinden dan de vuurtjes door schijnbare genieën moeizaam aangelegd - toch blijft hij het meest genietbaar als dichter. Minne is een geboren poëet. Wat natuurlijk niet wil zeggen dat alle verzen in: ‘Wolfijzers en Schietgeweren’ opgenomen, meesterwerken zijn. Verre van daar zelfs. Maar tot in zijn zogenaamd: ‘slechte’ verzen heeft Minne iets te zeggen en dan altijd iets persoonlijks. Je kunt er soms om lachen, je kunt er soms de schouders bij ophalen. Hol gepraat wordt het echter nooit.

Het liefst hou ik het bij de cynische en tezelfdertijd diep voelende Minne, al kan de spottende speelse beschouwer het er even goed afbrengen. Zonder het misschien te willen geeft hij vaak een lesje aan onze hinde-en-winde poëten, de cultivatoren van het mooie woord ten koste van het goede. Onze manezangers hebben wellicht medelijden met het Gentse dichtertje. Want méér kan Minne in hun illustere ogen niet zijn. Och arme! Als niemand nog een woord over hen zal reppen, zal één vers van Minne vaak als voorbeeld worden geciteerd.

[p. 21]

Het is vaak moeilijk dit of geen gedicht als het beste te vermelden. De smaak verandert trouwens met de jaren en ofschoon ik Minne-de-dichter altijd zal blijven waarderen is het best mogelijk dat onderstaand vers later zijn favoriteplaats in mijn geest aan een ander zal dienen af te staan:

Villegiatuur.

Het is een oud hotel. Men rust er met de dieren
En in het gulden boek, verlucht met Elzevieren,

blijft nog de roem van menig vreemdeling bewaard,
die wederkwam van oostelijke bedevaart.

Het is een oud hotel. 's Avonds na de partij
kwamen de jagers saam, en dronken bij 't gewei

der herten, wijl de knape én honden tot belooning,
ter warme schuur het voedsel vonden en de woning.

Het is een oud hotel. De trouwbreuk en de blaam,
een nacht, zochten er rust onder geleenden naam.

Een ruischhoorn is dit huis, sprak iemand... en muziek.
En een toerist keek naar zijn buurman voor repliek.

Het is een kalme heer die wollen wanten draagt,
en in rustige waterkens op kleinvisch jaagt

en tijdverdrijf. Hij heeft geen woorden bij de vleet.
Hij denkt: ‘Die erwtjes zijn als boter’. Zwijgt. En eet.

En hij bestelt een toemaat van verjaarden wijn
Ik meen, lacht hij, dat elk 't daarover eens kan zijn!

Het is een oud hotel. Het regent aan de ruiten,
De gasten spreken niet. Men zou de oogen wel sluiten,

de handen en den geest, en ware daar de maagd,
zacht als de lampe die men door den schemer draagt.

De voerman, die zijn paard uitspant onder de blaren,
wenscht haar den goeden dag, vertelt zijn wedervaren

in zeven woorden. Elken noen komt hij terug,
al steekt het flerecijn hem messen in den rug.

[p. 22]

 

Net als de aanhoudende notarisklerk: een heer

 

bijna. Hij groet de dochter en zit zwijgend neer.

 

 

 

Moest zijne moeder er nog zijn, zij schudde 't hoofd:

 

- Romijn, ge zult een trouwer zijn, God zij geloofd...

 

 

 

Het is een oud hotel. Het regent aan de ruiten.

 

De wereld is zoo droef. Laat ons twee oogen sluiten.

Met ‘Wolfijzers en Schietgeweren’ won de poëet Minne de Staatsprijs voor... proza. Heel regelmatig was zulks zeker niet, en evenmin vleiend voor de echte prozamannen. Moesten sommige mededingers zich door de uitspraak enigszins gekrenkt hebben gevoeld, ik zou het best begrijpen.

Maar toch heeft Minne zijn prijs niet gestolen. Alleen moest het er een voor poëzie geweest zijn.

En na veel goeds over: ‘Wolfijzers en Schietgeweren’ moet ik eindigen met een minder gunstige opmerking. Dat Minne zijn inzinkingen had en ze openlijk beleed, niets is menselijker en dus meer te verdedigen. Dat hij in alle omstandigheden durfde te schrijven wat hij dacht kan enkel sympathiek aandoen. Alleen vind ik het zo jammer dat hij er van gedroomd heeft: ‘onsterfelijk’ te worden. Hij wou schrijven om de naam en de eer, méér dan om de prestatie en om het genot. Hij wou zijn pad, zijn breed, open veld verlaten om te gaan zoeken en piekeren waar hij niets kon vinden. Waarom heeft hij zulks in 's hemelsnaam gewild? Een verstandig man als hij diende te weten waar zijn weg lag. Zonder aan zelfoverschatting te doen moest hij beseffen dat een Richard Minne-zoals-hij-is genoeg in zijn mars heeft om te overtuigen zonder het per sé te willen en zonder zich te forceren. Hij had enkel en alleen Richard Minne te blijven, zonder meer. Waarschijnlijk heeft hij thans al lang zijn vergissing ingezien. Aan de spontane, verrassende dichter van: ‘Wolfijzers en Schietgeweren’ hebben we genoeg, en we hebben hem hard nodig. Want natuurtalenten als hij lopen er niet dik.

Willy Biliet.

Richard Minne: ‘Wolfijzers en Schietgeweren’ - Uitgeversmaatschappij A. Manteau, N.V. Brussel, 156 blz. ing. 100 fr. - geb. 125 fr.