Arsenaal. Jaargang 4

[p. 20]

Over Tijd en Mensen, Intuïtie en Uurwerken.

‘O temps, suspend ton vol!’
(Lamartine)

Aan Remi Boeckaert.

Het was 31 December. En een vriend had ons, mijn vrouw en mij, uitgenodigd voor Oudejaarsavond. Wij hadden er eerst tegen opgezien om elders dan thuis het nieuwe jaar te vieren. Maar Paul stond er zo op, dat we ook ééns bij hém kwamen. Hij zou ons zijn verzameling hangklokken tonen. Een goeie kerel, die Paul Rog; hij leraart ergens in de Kempen. Ik had hem leren kennen aan de universiteit te Gent, alwaar hij doctoreerde in Wijsbegeerte. Een goeie kerel, zeg ik, maar soms wel wat zonderling. Soms zeer stil, soms zeer luidruchtig en welsprekend. Waarschijnlijk het gevolg van die kwaal, die we beroepsmisvorming noemen. Nu, hij leed er niet erg onder. Maar wij... U zult horen.

Paul had deze avond zijn huishoudster maar vrijaf gegeven. Om gezellig alleen te zijn, zei hij ons. En waarlijk, 't werd een oprecht gezellige avond.

Toen we binnenkwamen trok mijn vriend reeds een dik horloge uit zijn vestzakje. Een ouderwets, zilveren ding. Ik herinnerde mij Paul zijn liefhebberij en dacht tevens aan mijn plechtige kommunie en mijn gelukkige grootvader. Hij (Paul natuurlijk) bekeek me en 'k las in zijn ogen: ‘Nu, wat zeg je daarvan?’ En wachtte. Wachtte tot ik ‘het’ zou gezegd hebben.

En ik zei ‘het’: ‘Wat een mooi horloge heb je daar?’

Hij glimlachte tevreden en antwoordde: ‘Een Roskopf 1926, beste!’

‘Laat mij eens zien!’ vroeg ik. En hij reikte me triomfantelijk het uurwerk.

‘Reeds driemaal heb ik ze gemaakt’, zei hij. ‘En nog altijd gaat ze.’ Ik rilde en dacht aan een chirurg, die na drie buitengewoon interessante operaties er zich over verwonderde zijn klant nog in leven te vinden.

We traden binnen. Eerst toonde Paul ons in de voorplaats zijn hangklokken. Er waren er zeven. Het was een mooi zicht, het slingeren van al die klokken, de ene met trage, de andere met vluggere halen. Er was zelfs een klok bij, één, die juist ging. ‘Die heb ik zo pas gekocht’, zei onze gastheer.

We praatten wat. En 't werd een heerlijk babbeltje. Voor Paul althans. Want nadat hij ons gesproken had over slingeruurwerken en perpetueles, had hij het over veren en trommels, schakelraderen en cylinders, ankers en regelaars. 't Was zo interessant, zei hij. Zijn gezicht straalde.

[p. 21]

Daarna aten we, dronken wat, vertelden grapjes of haalden herinneringen op en zo werd het langzamerhand twaalf uur. Het jaar liep ten einde. Ons bezoek ook. Maar 't ergste moest nog komen. Want...

‘Ja, ja’, zei onze gastheer, ‘de tijd vliegt snel. Zie’, zei hij plots, ik schrok, ‘het probleem van de tijd, dat's één der moeilijkste problemen in de wijsbegeerte.’ En, alhoewel ik het volledig met hem eens was, betoogde hij toch verder: ‘Augustinus’ (ik schrok - voor de tweede maal), ‘zei: De tijd begon met de wereld. En zal met de wereld ophouden. Daarna vallen we in een anders-zijn, een tijd-loosheid’. Hier vertraagde mijn vriend wat. Maar almeteens sprak hij vlug voort. Ik voelde zijn stem ernstig zwellen van geleerdheid. ‘Feitelijk zou ik dan het woordje tijd niet meer mogen gebruiken. Sommigen spreken van eeuwigheid. Maar ik nu, als filosoof, stel me de vraag: Kan ik geen enkel punt van die eeuwigheid beleven?’

Je moet weten, ik ben een nuchter mens. Filosofisch niet sterk geschoold. Al houd ik het met Plato en Schopenhauer. Ik keek dus ondervragend. En zweeg. Hetgeen zeer wijs is. Aldus zegt Socrates toch.

En mijn vriend vervolgde: ‘Welnu, ik beweer van ja. Op gegeven momenten kunnen wij die eeuwigheid beleven. Dit gaat natuurlijk niet logisch, maar intuïtief, voelend, tastend-zonder-zintuigen. De intuïtie is hier ons instrument’.

Nu begreep ik er toch niet veel meer van. En 'k zei sceptisch: ‘Je kunt gelijk hebben. Maar een tastbaar bewijs kun je toch niet geven.’

‘Nee? En waarom niet? Dat kan ik vast.’ En, tot onze grote verwondering en ontsteltenis, vervolgde hij: ‘'k Heb er reeds aan gedacht. Willen we het eens proberen?’

We knikten. Nieuwsgierig wat er met ons zou gebeuren. Want wij zouden nu de eeuwigheid beleven.

Paul sprak verder: ‘In het zijkamertje hangt een klok. Ze gaat juist. Alle andere klokken leggen we stil. En een paar minuten voor twaalf doen we het licht uit. Want geen enkel zintuig mag ons storen. We houden ons stil. Prent u goed in, dat oud en nieuw jaar elkaar zullen raken. Want hier ligt juist het “moment”: het raakpunt, de grens tussen beide jaren. Als je die grens kunt vatten, zul je zien dat je een eeuwige duur beleeft, een eeuwige, zuivere duur. Een duur-zonder-vergankelijke-tijd.’

De heer Paul Rog, Dr in de Wijsbegeerte, keek op zijn uurwerk (Roskopf 1926). En vroeg me hoe laat het was. ‘Het is vijf voor twaalf’, zei ik, manmoedig.

‘Goed’, sprak hij. ‘Willen we het eens beproeven?’

Het licht werd uitgedraaid om twee voor twaalf. En we wachtten op de zachte muzikale slag van het hangklokje uit

[p. 22]

het zijkamertje. Die muzikale slag zou ons de grens aanduiden... Onze gastheer zat in ‘intuïtieve houding’. Wij ook. En waarlijk, een vreemde gewaarwording overkwam me. Ik hoorde nauwelijks mijn vrouw ademen. Waarlijk, ‘die twee minuten waren geen twee minuten meer’. Het was of ik nu reeds in een duisternis wegzonk, een bodemloze afgrond, een Niet zonder één enkele ster boven me. Een ongekende weemoed overviel me. Was dat de eindloosheid, waarin dichters en wijsgeren peilen? Ik ‘voelde’. En 't was zo droevig.

‘Wat duurt dat toch’, waagde het mijn vrouw te zeggen. ‘Slaat dat uurwerk wel?’ zei ze prozaïsch-storend.

‘Paul’, riep ik, opschrikkend. ‘Maak eens licht!’

Paul schakelde in en keek op zijn uurwerk. Ik op mijn armbanduurwerk. Maar ik zei niets.

Het hangklokje in het zijkamertje stond op twaalf uur.

Het lag stil. De wijzers waren aan elkaar blijven haperen.

Mijn armbandhorloge wees de reële tijd: kwart over twaalf.

Ik heb mijn vrouw gevraagd of we toekomend jaar mijn vriend zullen uitnodigen.

Ze heeft me niet geantwoord.

Karel Haerens